Автотраспорт корхонасида ишчилар менатини ташкил этишнинг ўзига хос хусусиятлари
Автор: Жабборов Д.Б.
Журнал: Экономика и социум @ekonomika-socium
Рубрика: Основной раздел
Статья в выпуске: 6-2 (97), 2022 года.
Бесплатный доступ
Мақолада автотраспорт корхонасида ишчилар меҳнатини тақсимланиши тушунчасининг моҳияти талқин этилган ҳамда унинг амал қилиш тамойиллари ва рағбатлантириш усуллари ўрганилган. Меҳнатни тақсимлаш нуқтаи назаридан самарадорлигини ошириш бўйича илмий-амалий таклифлар ишлаб чиқилган.
Меҳнатни тақсимланиши, меҳнат интизоми тамойиллари, ижара ва жамоавий иш, таъмирлаш ишлари, меҳнат учун рағбатлантириш
Короткий адрес: https://sciup.org/140300476
IDR: 140300476
Текст научной статьи Автотраспорт корхонасида ишчилар менатини ташкил этишнинг ўзига хос хусусиятлари
^айдовчиларнинг мех,натини ташкиллаштириш узига хос услублари кейинги пайтларда илмий изланишлар доирасида эътибордан четда қолаётган масалалардан бири булиб келмокда. ^айдовчиларнинг мех,натини ташкиллаштириш ўзига хос услублари асосан меҳнатни тақсимлаш ва ҳар хил турдаги (кўринишдаги) жамоавий усулни ташкиллаштиришни ривожлантириш, касб-корларини кенг ми^ёсида бирга кушиб олиб боришдаги муаммолар тадкикот ишининг долзарблигини янада оширади.
^айдовчиларнинг мехнатини хамкорлаштиришнинг асосий усули бригадавий услуби-харакатдаги таркибдан унумли фойдалана олишига имкон беради. Тезкор раҳбарликни ва ишиюзасидан назоратни таъминлаш даражасини оширади, иш жараёни яхшилайди (иш вактидан ташкари ишланган вактга хак тўлаш), корхонада хизмат кўрсатувчиларнинг ишловчилар билан меҳнатдаги хамкорлигини (дустлигини) кенгайтирди.
Автомобил транспортида ижара ва жамоавий иш услуб кенг тарқалган булиб, уларнинг афзаллиги куйидагича ифодаланади:
-
- автотраснпорт ва ишлаб чикарувчилар хизматининг фойда беришини ошириш;
-
- хужалик хисоб-китобини (хисобини) мустахкамлаш хайдовчилар мехнат жамоасини бошкарувини яшилаш;
-
- бригада мехнатини охирги натижаси учун жамоавий жавобгарликка шарт-шароит яратиш, кайсиким ишлаб чикариш жамоаси аъзолари бир-бири билан ўзаро умумий иқтисодий ва жавобгарлик нуқтаи назари билан узвий боFланган;
-
- мехнат коллективлар баркарорлигини, мустакиллигини ошириш;
-
- ёш хайдовчиларнинг укуви ва касб махоратини оширишга шароит яратиш.
Олимларнинг фикрича “Меҳнат интизоми тўрт жиҳатда ҳуқуқий категория сифатида намоён булади: мехнат хукуки тамойилларидан бири сифатида, мехнат хукуки мустакил институти сифатида (объектив хусусият), мехнат хукукий муносабатлари унсури сифатида (субъектив хусусият), хакикий хулк-атворни хукукий бахолаш сифатида [1,40].
Бригадаларни тузишда асосий муҳим шартлардан бири уларни тўғри шакллантириш ҳисобланади. Бригада пудратини фойдали қўлланишида автомобиллар ҳайдовчилари бригадасини албатта, аниқ кўрсатилган иш объектига (иш жойига) боғлаш зарур. Пудрат бригадаларидаги автомобиллар миқдори ва ҳайдовчилар сони режалаштирилган юк ташиш ҳажмидан келиб чиркан холда ургатилади, автомобиллардан фойдаланишнинг техникавий-ишлатиш кўрсаткичлари хизмат кўрсатувчи корхона ва ташкилотларнинг ишининг холати ва шарт-шароитига кура хисобга олинади, шунингдек ишнинг бажариш муддатига кўра ҳисобга олинади, шунингдек ишнинг бажарилиш муддатлари ҳам эътиборга олинади. Социологик (ижтимоий) текширувлар натижаси тавсиясига кўра ҳайдовчилар бригадасини тузиш асосан кўнгилли тарзда ҳар хил (турли) ёшдаги ходимлар (ишловчилар) ва ҳар хил иш (стажли (иш муддати) ходимлардан булмоFи лозим. Бу уз навбатида бригадада ахлокий-ишлаб чиқариш иқлимини вужудга келтиради, ўзаро ёрдам ва ўзаро тушунишни дуруст ташкилотларга олиб келади.
Пудрат шартномаси томонларнинг шартномавий мажбуриятларга риоя қилинишига жавобгарликни аниқлайди ва шарт бузилгантақдирда санкция жавобгарликка тортиш бера олади, шунингдек барча томонларнинг имзоланган шартномаси асосида ўзаро ҳисоб китоблар тартибини белгилайди. Ҳайдовчиларга автомобилларни тўда (группа) хуружида (вариант) бириктириш (беркитиш) асослари ва уларга қисқача тавсиялар қуйидаги жадвалда келтирилади (жадвал 1).
Жадвал 1
Ҳайдовчиларга автомобилларни тўда (группа) хуружида (вариант) бириктириш (беркитиш) асослари ва уларга қисқача тавсиялар
Автомобиллар нинг биркитилиши тизими |
Ҳайдовчиларга автомобилларни бириктириш (беркитиш) варианти (гуруҳи) |
Гуруҳга (вариант) қисқача тавсия |
Битталик ёки якка Бир яримталик |
Бир ҳайдовчига битта автомобил бириктирилган (беркитиш) Учта ҳайдовчига 2 та автомобил бириктирилган |
Ҳайдовчи ҳар куни 1 сменада ишлайди. Автомобил фақат 1 сменада ишлатилади. Ҳар бир ҳайдовчи 1 сменада 2 кундан ишлайди. Учинчикун дам олиш куни. Автомобил бир сменада фойдаланилади, холос. |
Иккилантирилган |
Иккита ҳайдовчига 1 та автомобил беркитилган ҳар бир учта бригада ҳайдовчиларига - битта алмаштирувчи (подсменция) |
Ҳар бир ҳайдовчи ҳар куни ёки эрталабки, ёки қечқурунги сменада ишлайди. Автомобилдан ҳар куни икки сменада фойдаланилади. |
Жуфтлик |
Икки ҳайдовчига бир автомобил бириктирилган |
Ҳар бир ҳайдовчи бир сменада 11 соат давомида бир кун қўйиб бир кун ишлайди. Автомобилдан ҳар куни 11 соат фойдаланилади. |
Икки яримталик |
Бешта ҳайдовчига иккита автомобил беркитилган |
Ҳар бир ҳайдовчи тўрт кун давомида эрталабки ёки кечки смена (муддат)да ишлайди, бешинчи (5) кун дам олиш куни, ундан сўнг сменалар алмашади. Автомобилда ҳар куни 2 (икки) сменада фойдаланилади. |
АТК (автотранспорт корхонаси)даги таъмирловчи ишчиларнинг асосий ишлари қаторига автомобиллар ва уларнинг агрегатларини таъмирлаш ва техник хизмат кўрсатиш, шунингдек эҳтиёж қисмларни тайёрлаш киради. Таъмирловчи ишчиларнинг асосий ва ёрдамчи ишларга бўлиниши АТКнинг техникавий хизмат кўрсатишида марказлашган бошқарув тизимини ва янги кўринишдаги (турдаги) ишчиларни вужудга келтиради.
Меҳнат интизомини тарбиялаш ва мустаҳкамлаш ишида меҳнат жамоалари ролини ошириш ва уларга берилган ҳуқуқлардан сама рали фойдаланиш муҳим йўналиш бўлиши керак [2, 234 б].
Булар жамловчи (комплектование) слесрарлар бўлиб улар ёрдамида ишларни бажарадилар,0 яъни (зарур бўлган асбоб ускуналарни омборхонадан иш жойига етказиш, тайёр маҳсулотларни техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш жойидан омборхонага олиб бориш, автомобил агрегатларини, қисмларини, деталларини таъмирлашга юборишдан аввал (олдин) ювиш ва ҳ.к.) Таъмирловчи ишчиларнинг меҳнатини тақсимлашнинг ва жамлашнинг (коопсрация) ифодали аниқ услубини танлашда энг аввало ўрганиш ва чуқур анализ қилиш зарур: ҳар хил технологик ишларни бажарилишини амалга ошириш сафрланган вақт, ишлаб чиқариш жараёнини механизациялаш даражаси, технологик жараёнлардаги ҳақиқий сермеҳнатлик.
Бизнинг фикримизча АТК доирасида таъмирлаш ишлари жамоавий ижара пудрати асосида амалга оширилади. Бу борада пудрат асосида тузилган шартнома шунингдек иқтисодий жавобгарликни ортишини (ўсишини) ва ушбу жамоаларнинг қизиқишини, автомобилларнинг бир маромда ишлашини ва уларни иш жойларига муддатида чиқарилишини таъминлайди.
ФОЙДАЛАНГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
Список литературы Автотраспорт корхонасида ишчилар менатини ташкил этишнинг ўзига хос хусусиятлари
- С.Х.Азизова Меҳнат интизоми тушунчаси, тамойиллари ва рағбатлантирилиши. Иқтисод ва молия / Экономика и финансы 2018, 8(116) - 40 б.
- Маренков Л.И., Алимарина Е.А. "Управление трудовыми ресурсами" Серия высшее образование. Ростов на Дону: из-во "Феникс", 2004 - 234 с.