Balandlik asosini yaratish hamda geodezik tayanch punktlarini balandlikga uzatish

Bir vaqtning o‘zida bir nechta kuzatuvchilar tomonidan butun rudud bo‘ylab nivelirlash yo‘li bilan aniqlikni oshirish mumkin. Trassa har qaysi nivelir uchun qismlarga (150-200 m) bo‘linadi. Bunday usullar bir necha marta bajariladi va ularning farqlari bo‘yicha nivelirlash natijalari aniqligi to‘g‘risida fikr yuritiladi.

Ikkilangan geometrik nivelirlash. Balandlikni geojezik tayanch punktdan uzatishning ikkilangan nivelirlash usuli keng tarqalgan. Ikkala tomonda, taxminan, bir xil balandlikda reperlar (1-reper va 2-reper) mahkamlanadi va ulardan 10-20 m masofada nivelir uchun I1 va I2 stansiyalar tanlanadi (1.4-rasm). Shu bilan birga masofalar tengligi saqlanishi kerak:

d op . = don . ; d op . = d an . ;

Nivelirni I1 nuqtaga o‘rnatib, yaqindagi orqa reykadan K1 sanoq olinadi, keyin 2-reperga o‘rnatilgan uzoqdagi reykadan R1 sanoq olinadi.

Keyin nivelir ikkinchi qirg‘oqqa o‘tkaziladi va I2 stansiyaga o‘rnatiladi. Oldingi frkus masofasi o‘zgartirilmagan holda uzoqdagi reykadan K2 sanoq olinadi va keyin yaqindagi reykadan R2 sanoq olinadi. Shuning bilan bitta usul tugaydi. Bunday usullar avtomagistralning eniga va nisbiy balandlikni topish aniqligiga qo‘yiladigan talabga bog‘liq holda bir necha bor bajariladi.

Ikkilangan nivelirlash usulida oldingi va orqadagi reykalargacha bo‘lgan masofalar tengligi saqlanmaganligi uchun olingan nisbiy balandlikka Yerning egriligi kuchli ta’sir qiladi. Birinchi navbatda bu xatolik uzoqdagi reyka sanoqlariga kuchli ta’sir etadi.

Birinchi yarim usuldan olingan nisbiy balandlik, h1=K1 - P1.            (a)

Nivelir avtomagistralning boshqa tomoniga o‘rnatilgandagi nisbiy balandlik quyidagicha hisoblanadi:

h2=K2 - P2.            (b)

1-rasm. Geodezik tayanch punktdan balandlikni uzatish: a-plan; b-nivelirlash chizig‘i bo‘yicha qirqim

Agarda birinchi va ikkinchi kuzatishlarda adilak va vizir o‘qlari orasidagi burchak o‘zgarmasa (i1=i2) hamda refraksiya ta’siri o‘z qiymatini saqlab qolsa (r1=r2) , u holda o‘rtacha nisbiy balandlik bu xatoliklardan ozod bo‘ladi. 1-reper va 2-reper orasidagi o‘rtacha nisbiy balandlik quyidagicha ifodalanadi:

h=(h1 + h2)/2.

Trigonometrik nivelirlash. Bu usulda balandlik uzatish uchun zenit masofa qulay sharoitda aniq optikaviy teodolit (T1 va T2) bilan o‘lchanishi kerak. Kuzatish bir vaqtning o‘zida 2 ta teodolit yordamida to‘g‘ri va teskari yo‘nalishda bajariladi.

Avtomagistral orqali balandligi uzatilishi kerak bo‘lgan A va V nuqtalar ko‘prikni rejalashda asos punktlari hisoblanadi va reper sifatida foydalaniladi (1.5-rasm).

Teodolit va vizir markalari AD=BC shart bajarilgan holda parallelogramm uchlariga o‘rnatiladi. AD va BC masofalar 3 m dan oshmasligiga harakat qilinadi.

O‘lchash tugagandan keyin teodolitlar joyi almashtiriladi. Qarama-qarshi tomonda kuzatish zenit masofasini o‘lchash bilan boshlanadi.

Ikki tomonlama trigonometrik nivelirlash uchun:

h = Stg

^Z 1 ~ ^Z 2 + ¹ 1 ~ i 1

¹ 2 ____ i 2

2 ^,

(1.2)

bu yerda z1 va z2 – turli teodolitlar bilan bir vaqtda o‘lchangan zenit masofalar l1 va l2 – bir xil vizir markalarining balandliklari;

i1 va i2 – A va V reperlardagi asboblar balandligi;

S - A va V punktlar orasidagi masofa.

Ikkala qirg‘oqda bir vaqtda R bosim, suv va havo temperaturasi t o‘lchanadi va zaruriyat bo‘lganda natijalarga bosim va temperaturalarning ta’siri tuzatma shaklida kiritiladi. Qulay sharoitda bu usul bilan suv to‘sig‘idan balandlikni bir necha millimetr aniqlikda uzatishni ta’minlash mumkin.

• 1.    Обидова Д. Д., Хамдамова Д. О. Топографическое планирование при строительстве подземных коммуникаций //Новые технологии в учебном процессе и производстве. – 2023. – С. 122-123..

• 2.    Обидова, Д. Д., & Хамдамова, Д. О. (2023). ТОПОГРАФИЧЕСКОЕ ПЛАНИРОВАНИЕ ПРИ СТРОИТЕЛЬСТВЕ ПОДЗЕМНЫХ КОММУНИКАЦИЙ. In Новые технологии в учебном процессе и производстве (pp. 122-123).

• 3.    Avchiev Sh.K. Amaliy geodeziya. Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik. Voris-nashriyot. T., 2010.

• 4.    Musaev I., Muxtorov O‘., Ergashov M., Geoaborot tizim va texnologiyalari. Toshkent. TIMI, 2015. - 59 b.

• 5.    Obidova, D., & Khamdamova, D. (2023). THE PROCEDURE FOR PERFORMING CORRELATE EQUALIZATION OF A TRIANGULATION GRID USING MICROSOFT EXCEL. Экономика и социум , (6-2 (109)), 302-312.

• 6.    Омонов, И. Х. (2022). ЎРТА ЗАРАФШОН ЛАНДШАФТЛАРИДА БАЛАНДЛИК ПАРАМЕТРЛАРИНИ ЛАНДШАФТ ТРАНСФОРМАЦИЯСИГА ТАЪСИРИНИ ЗАМОНАВИЙ МЕТОДЛАР АСОСИДА БАҲОЛАШ. Scientific progress 3 (1), 263-272.

• 7.    Хусанова, М. И., Исаков, М. К., Омонов, И. Х., & Обидова, Д. Д. (2022). ОФОРМЛЕНИЕ МАТЕРИАЛОВ КАДАСТРОВОЙ СЪЕМКИ. Теория и практика современной науки , (12 (90)), 271-275.

• 8.    Isakov, M. K., Аxundjanov, A. M., Omonov, I. X., Xudayqulov, S. S., & Abdurashidov, A. A. (2023). BINO VA INSHOOTLARI KADASTRINI INTERAKTIV VA VEB XARITALARINI YARATISH. JOURNAL OF ENGINEERING, MECHANICS AND MODERN ARCHITECTURE , 666-668.

• 9.    Mirzayev, A. A., Omonov, I. K., & Khudaikulov, S. S. (2023). DESIGN AND CREATION OF ELEVATION NETWORKS. JOURNAL OF ENGINEERING, MECHANICS AND MODERN ARCHITECTURE , 521-531.

• 10.    Abdusaliyevich, S. S., Shermatovich, U. N., Xolboyevich, O. I., & Shuxrat o‘g‘li, X. S. (2023). SAMARQAND HUDUDIDAGI MAVJUD I SINF BALANDLIK PUNKTLARINI REKONSTRUKSIYA QILISH JARAYONIDA GEODEZIK O ‘LCHASH NATIJALARINI TADQIQ QILISH. JOURNAL OF ENGINEERING, MECHANICS AND MODERN ARCHITECTURE , 448-455.

• 11.    Isakov, M. K., Akhunjanov, A. M., Omonov, I. X., Xudayqulov, S. S., & Abdurashidov, A. A. (2023). Bino va inshootlari kadastirini interaktiv va veb xaritalarini yaratish quydagilardan iborat. JOURNAL OF ENGINEERING, MECHANICS AND MODERN ARCHITECTURE , 427-430.

• 12.    Омонов, И. Х., Хусанова, М. И., Обидова, Д. Д., & Хушмуродов, Ф. М. (2023). ЎРТА ЗАРАФШОН ЛАНДШАФТЛАРИДА БАЛАНДЛИК ПАРАМЕТРЛАРИНИ

• 13.    Xusanova, M. I., Isakov, M. K., & Omonov, I. X. (2023). ARCGIS 9.3 DASTURIDAN FOYDALANIB, TARIXIY MADANIY OBYEKTLAR DAVLAT KADASTRINI YURITISHDA ELEKTRON RAQAMLI XARITALARDA MA’LUMOTLAR BA’ZASINI YARATISH. Теория и практика современной науки , (11 (101)), 34-38.

• 14.    Xusanova, M. I., Isakov, M. K., Omonov, I. X., & Baxodirov, J. B. (2023). GLONASS TEXNOLOGIYALARIGA ASOSLANGAN AXBOROT TIZIMLARI. Теория и практика современной науки , (11 (101)), 29-33.

• 15.    Xusanova, M. I., Isakov, M. K., Omonov, I. X., & Baxodirov, J. B. (2023). GLONASS TEXNOLOGIYALARIGA ASOSLANGAN AXBOROT TIZIMLARI. Теория и практика современной науки , (11 (101)), 29-33.

ЛАНДШАФТ ТРАНСФОРМАЦИЯСИГА ТАЪСИРИНИ ЗАМОНАВИЙ МЕТОДЛАР АСОСИ ДАБАҲОЛАШ. Open Academia: Journal of Scholarly Research , 1 (1), 24-31.

"Теория и практика современной науки"

№6(108) 2024