Биологические особенности тлей в фруктовых садах и применение мер борьбы с ним

Олма дарахтлари Ўзбекистоннинг деярли барча ҳудудларида яхши мослаша оладиган мевали дарахтлардан бири ҳисобланади. Қизил рангли олмаларнинг деярли барчасига ўзининг табиий қизил рангини олишида қиров ва шудрингни ўрни катта бўлгани сабабли, салқинрок об-ҳаво шароити талаб қилади.

Олманинг чексиз навлари ва турлари бўлганлиги сабабли, уларга бўлган ҳар қандай талабни қондириш учун етарлича танлаш имкониятлари мавжуд. Мисол учун, гулдаста шохчаларда мева берувчи олма навлари пакана бўйли пайвантакларда ўстирилиши тавсия қилинмайди, улар қўпроқ уруғдан кўпайтирилган (жадал ўсувчи) пайвантакларга тавсия қилинади. Бошка баъзи навлари совуқ об-ҳаво шароитларига жуда чидамли. Бундан ташқари турли касаллик ва зараркунанда ҳашоратларга чидамли ва пакана бўйли дарахт ўстирилиши учун мос келувчи олма пайвантаклари ҳам мавжуд. Олмаларни пишиб-етилиши ҳам унинг қандай пайвантакда ўсаётганлигига боглиқ ва бу одатда 70-180 кун оралиғини ташкил қилади.

Кўпгина олма навлари гул чанглари етарли бўлмаганлиги сабабли, улар яхши ҳосил тугуши учун бошқа гул чанглари етарли ва актив, ҳамда улар билан бир вақтда гуллайдиган навлар билан бирга қўшиб экилиши тавсия қилинади.

Мева боғларининг маҳсулдорлигини оширишда асосий омиллардан бири касаллик ва заракунандалардан ўз вақтида ва сифатли ҳимоя тадбирларини бажаришдир. Охирги йилларда зараркунанда ва касалликлар боғларга катта путур етказмоқда. Олма дарахтига жуда кўплаб зараркунандалар зарар етказади. Шулардан бири бу олма ширасидир.

Олма ширасининг тухумлари ялтироқ ва қора (гуруч шаклида), узунлиги 0,5мм. Личинкалари тўқ яшил рангда. Улғайган сари яшил ранги очариб боради ва балоFатга етган канотсизлари яшил рангда булиб, уларда кора муйловчалар, оёклар ва антеннасимон учлари булади. Эркагининг узунлиги 1,25 ммгача, урFочисининг узунлиги 3 ммгача булади.

Битлар тухум босқичида мева куртаклари ва новдалар учидақишлайди. Тухумдан очиб чиққандансўнг личинкалар дарҳол новдалар учига ўтиб, куртаклар билан озиқлана бошлайди. Аксарият вояга етган битлар одатда қанотсиз бўлиб, ҳар бир авлодда фақатгина оз сонли қанотли битлар пайдо булади ва улар битларни таркатиш билан шугулланади. Бир мавсумда икдим шароитидан келиб чикиб битларнинг 10-17 авлоди булиши мумкин. Мавсум давомида тухумлар кўринмайди, чунки бу пайтда урғочи битлар тирик личинкалар туғади. Фақатгина мавсум охирида тухумлар қўйилади.

Битлар учун асосий озикланиш макони бу олма дарахтлари. Баъзан уларни яна нок, бехи ва дуланада учратиш мумкин.

Олма шираси

Зарари. Личинкалар ва балоFатга етган битлар ёш барг ва новдаларнинг шарбатини суриб озикланади (агар сони жуда купайиб кетса, улар етилган барглар ва шаклланаётган меваларда хам топилиши мумкин). Зарарланган новдаларнинг усиши тухтаб, кийшаяди; барглар буришиб, куриб колади. Битлар узидан хидли ёпишкок шира чикаради. Бу ёпишкок моддани барглар, мевалар ва шохлар учидан топиш мумкин. Купинча кора моFOр ширага ёпишиб, меванинг сифатини бузади. Одатда олма дарахтлари яшил олма битининг катта тўдаси (колонияси) хужумига чидай олади.

Қарши кураш чоралари. Қиш пайтида, баҳор келишидан бир оз олдин мева дарахтларга қўйилган    тухумлар     сонини    кузатиш     мумкин.

Илдиз атрофидан чиқаётган ўсимталарни (эркак шохлар) тозалаб туриш ва дарахт марказидаги ўта тик ўсаётган новдаларни ҳам кесиб ташлаш лозим, чунки битлар бундай новдалар билан озиқланишни ҳуш кўради. Ҳашарот ҳали кўпаймасдан аввал уни қўл билан йўқотиб кўпайиб кетиши олдини                      олиш                     ҳам мумкин.

Мавсум пайтида агар кўпайиб кетган битларни қўлда йўқотиш жуда қийин бўлса, Диметоат (Dimethoate) (меъери 0.8 - 2.0 л/га), Конфидор

(Konfidor) (меъери 0.3 л/га), ёки Моспилан (Mospilan) (0.4 - 0.7 кг/га)

препаратларидан фойдаланиш мумкин ва фақат зарар кўрган жойларгагина сепиш лозим. Боғнинг барча қисмига препаратларни фақат ҳашоратлар жуда қаттиқ босиб олгандагина сепиш тавсия қилинади.

Фойдаланилган адабиётлар .

• 1.    3.Kizi, A. G. D. (2020, July). BIOECOLOGY AND MEASURES TO COMBAT CHERRY MUCUS. In Archive of Conferences (Vol. 2, No. 2, pp. 80-82).

• 2.    Anorbayev, A. R., Isashova, U. А., Rakhmonova, М. K., & Jumayeva, A. N. (2019). Development and Harm of Liriomyza Sativa Blanchard leaf--mining Flies. Indonesian Journal of Innovation Studies , 8 .

• 3.    Saidganieva, S. T. Q., & Yuldasheva, S. N. Q. (2020). Measures against the damage of the insects of the nightshades family in the Soybean plant. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR), 9(8), 28-30.

"Экономика и социум" №11(78) 2020