Болаларда ўткир панкератитнинг кечиш хусусиятлари

Бунги кунда овқат ҳазм қилиш тизимининг патологиясида ўткир панкреатит энг оғир кечадиган касалликлардан бири ҳисобланади ва ўз вақтида ўткир панкреатит ташҳиси қўйилмаса шиш шаклига ўтишига олиб келади [1,6,7,9,10,13]. Ўткир панкреатитнинг 4 даражаси ажратилади: 1) ўткир панкреатитнинг енгил даражаси, бунда яллиғланиш, тарқалган шиш кузатилиб, некроз ва етишмовчилик бўлмайди; 2) ўткир панкреатитнинг ўрта оғир даражаси, бунда транзитор орган етишмовчилиги (48 соатдан кам) ёки псевдокисталар, инфильтрат, абсцессларни бўлиши; 3) ўткир панкреатитнинг оғир даражаси, бунда панкреонекроз ёки перипанкреонекроз ёки персистирланган орган. 4) ўткир панкреатитнинг критик даражаси, инфицирланган панкреонекроз ёки перипанкреонекроз ва персистирланган орган етишмовчилиги ривожланиши билан. Кўриб чиқилган Атланта таснифи бўйича ўткир панкреатитни баҳолашни бир қатор мезонлари бўлиб, агар 3 тадан 2 таси бўлса ташҳис қўйилади: а) типик клиник кўриниши (учлик белгиси) УТТ буйича: ошқозон ости безини катталашиши, эхогенлиги пасайиши, контурлари ноаниқ, қорин бўшлиғида эркин суюқликни бўлиши; в) амилаза ва липаза концентрациясининг нормадан 3 марта ва ундан кўп миқдорда ошиши [4,5,11].

Ўткир панкреатитнинг ташҳисини асосини учлик белгиси ташкил қилади: эпигастрий соҳасида кучли оғриқ ёки белбоғсимон оғриқ, спазмолитик препаратлардан кейин оғриқни камаймаслиги, оғриқ юрак соҳасида, тўш суяги орқасида иррадиация бериши, кўнгил айниши, қусишдан кейин енгиллик сезмаслик ва қоринни юқори қисмида таранглик кузатилиши. Оғиз қуриши, чанқоқлик, беморнинг тили оқ караш билан қопланган бўлади. Бу белгилар ёғли, қовурилган ва кўп миқдорда овқатларни қабул қилиш ва ўт йўллари касалликлари натижасида келиб чиқади [2,3,8,12].

Тадқиқод мақсади: ўткир панкреатитнинг ташҳис мезонларини аниқлаш.

Манбалар ва усуллар. Ўткир панкреатит билан Самарқанд шаҳар шифохонасида ётқизилган 25 нафар 9 ёшдан 15 ёшгача бўлган болалар сўровномадан ўтказилди. 10 та (40%) ўғил бола, 15 таси (60%) қиз бола, беморларнинг ўртача ёши 12 ёшни ташкил этди. Барча беморларга умумий қон, сийдик ва нажас текшируви, биокимёвий қон таҳлили, ошқозон ости бези ва жигарнинг ултратовуш текширувлари ўтказилди.

Текшириш натижалари ва мухокамаси. Сўровнома натижаларига кўра 100% беморларда оғриқнинг пайдо бўлиши биринчи 1,5-2 соат ичида кузатилган ва беморлар оғриқнинг пайдо бўлган жойини аниқ кўрсатишган. Шулардан 59 % беморда оғриқ кучли, худди пичоқ санчилгандай эпигастрал соҳада бўлган, 33% да оғриқ чап томондан кузатилган. 2-3 соатдан кейин оғриқ бел ва умуртқа соҳасига ва 6,3% да чап елкага берилган. Беморларни 84% да қорин соҳасида кучли оғриқ кузатилган ва ушбу беморлар тиббиёт ходимларига касалликнинг 2-4 куни мурожаат қилишган. 62% беморлар уй шароитида оғриқ қолдирувчи дори воситалари («но-шпа», «баралгин») қабул қилишган, лекин оғриқ тўлиқ йўқолмаган, 1,52 соат мобайнида оғриқ пасайган ва кейинчалик яна қайтадан кучли оғриқ бошланган. Ўткир панкреатитнинг келиб чиқиш сабабларига аҳамият берганимизда, беморларнинг 35% да овқат рационида ёғли, қовурилган овқатлар ҳаддан ташқари кўп қабул қилшанликлари аниқланган. 24% беморларда ўт йўллари дискинезияси, холецистит касалликлари кузатилган, қолган 31% да бу касалликни ривожланишида наслий мойиллик борлиги аниқланди. Касалликнинг клиник кўриниши ҳар хил кечган, лекин кўпинча кўнгил айниши, қусиш, кузатилган ва беморларда шундан кейин ҳам енгиллик хисси сезилмаган. Оғиз бўшлиғининг қуриши, ичнинг қотиши, метеоризм, кўп терлаш, ҳолсизлик белгилари ҳамма беморларда кузатилган. Беморларда диарея, қон босимининг ошиши, ҳушдан кетиш холатлари, бош оғриғи каби белгилар кам кузатилган. Бўлимга тушган беморларни кўпчилиги тез тиббиёт ёрдамига мурожаат қилишмаган. Беморларда ўт йўллари дискенезияси ва холецистит касалликлари ҳам аниқланган. Беморларда пальпация қилганда қуйидаги белгилар аниқланган: Щёткин-Блюмберг симптомининг мусбатлиги, 95% беморда Керте симптоми ҳам мусбат (ошқозон ости бези проекциясида мушаклар таранглашиши ва киндикдан 5 см юқорида оғриқ) бўлган, 58% беморларда – Кач симптоми мусбат (8-11 кўкрак умуртқасининг кўндаланг ўсимтасини пайпаслаганда оғриқ бўлиши), 50% беморларда Мейо-Робсон симптоми мусбат (чап қовурға-умуртқа бурчагида пайпаслаганда оғриқ) бўлган ва 45% беморларда Мондор учлиги (оғриқ, қусиш, метеоризм) кузатилган.

Ўткир панкреатит ташҳиси бўлган беморларнинг анамнези таҳлил қилинганда ўғил ва қиз болаларда ушбу касаллик бир хил учраши аниқланган. Ўткир панкреатит ривожланишининг асосий сабаби ёғли, қовурилган овқатларни кўп ва ҳаддан ташқари кўп қабул қилиш, ўт йўллари дискенезияси, холецистит, наслий мойиллик. Беморларда касалликнинг клиникаси ҳар хил кечган. Болаларда оғриқ кўпинча эпигастрал соҳада ёки чап қовурға остида бошланган. Оғриқ кучли, ханжарсимон, 2-3 соат ичида бутун қорин соҳасига тарқалган. Баъзи ҳолатларда оғриқ бел соҳасига, чап елкага тарқалган, кўпинча белбоғсимон бўлган. Кўп ҳолатларда диспепcик ўзгаришлар: кўнгил айниши, метеоризм, ич қотиши, кўп терлаш, оғиз бўшлиғининг қуриши ва чанқаш кузатилган. Беморларга «ўткир панкреатит» ташҳисини қуйишда Щёткин-Блюмберг, Мейо-Робсон, Керте, Кач симптомлари, Мондор учлиги ёрдам берди. Ушбу симптомлар ташҳисни тасдиқлаш учун қўлланилади.

Хулоса. Шундай қилиб, бугунги кунда болаларда ўткир панкреатит касаллиги кўп учрашига қарамасдан ташҳис қуйиш етарли даражада эмас. Мондоран учлиги ўткир панкреатитни аниқлашда аниқ универсал усул ҳисобланади. Ўткир панкреатит ривожланишининг эрта босқичига хос бўлган клиник кўриниш: ўткир, доимий эпигастрал соҳада кузатиладиган ханжарсимон оғриқ бўлиб, кўпинча оғриқ чап қовурға остига, қорин юзасига тарқалади ва диспепсик бузилишлар: яъни кўнгил айниши, қусишдан кейин енгиллик сезмаслик, метеоризм, диарея билан кечади. Касалликни қўшимча пайпаслаш усуллари (Щёткин-Блюмберг, Керте, Кач, Мейо-Робсон симптомлар) ёрдамида тасдиқлаш мумкин.

АДАБИЁТЛАР

• 1.    Запорожченко Б.С. Изменение активности ферментов крови и уровня фактора некроза опухоли при лечении экспериментального панкреатита с применением пентоксифиллина // Клін. хірургія. — 2004. — № З. — С. 1З —14. 2. Юсупов Ш.А., Исламова Д.С., Гаффаров У.Б. Структура патологии гастродуоденальной зоны у детей с дискинезией желчного пузыря. // Ученые записки Орловского государственного университета. Орел. - 2014. -№7 (63). Часть 2. -С.73-74

• 3.    Исламова Д.С., Гаффаров У.Б., Ибатова Ш.М. Оценка характера кислотопродукции у детей с язвенной болезнью двенадцатиперстной кишки и первичным хроническим гастродуоденитом с помощью внутрижелудочного pH-метра. // Проблемы детской и детской хирургии в XXI веке. Бешкек. -2014. -С. 69-736.

• 4.    Исламова Д.С., Шадиева Х.Н., Тогаев И.У., Ибатова Ш.М., Маматкулова Ф.Х. Осложненное течение язвенной болезни двенадцатиперстной кишки у детей старшего школьного возраста: причины, диагностические критерии. // Проблемы биологии и медицины. -2017.- № 2(94). - С.51-55.

• 5.    Dinarello C.A. Biologic basis for interleukin-1 in disease // Blood. — 2004. — Vol. 87. — P. 147— 167.

• 6.    Ibatova Sh. M., Mamatkulova F. Kh., Ruzikulov N.Y.The Clinical Picture of Acute Obstructive Bronchitis in Children and the Rationale for Immunomodulatory Therapy. International Journal of Current Research and Review. Vol 12 Issue 17. September 2020. - P.152-155.

• 7.    Ibatova Sh. M., F. Kh. Mamatkulova, N. B. Abdukadirova, Yu. A. Rakhmonov, M. M. Kodirova. Risk Factors for Development of Broncho-Ostructive Syndrome in Children. International Journal of Current Research and Review. Vol 12. Issue 23 December 2020.-P. 3-6.

• 8.    Ibatova Sh.M., Mamatkulova F.Kh., Rakhmonov Y.A., Shukurova D.B., Kodirova M.M. Assessment of the Effectiveness of Treatment of Rachit in Children by Gas-Liquid Chromatography. International Journal of Current Research and Review. Vol 13, Issue 06, 20 March 2021. P.64-66.

• 9.    Fraticelli A., Serrano C.V., Bochner B.S., Fel-li R. Hydrogen peroxide and superoxide modulate leukocyte adhesion molecule expression and leukocyte endothelial adhesion // Biochem. Biophys. Acta. — 2006. - Vol. 1310. - P. 251 -270. 10. Norman J.A., Yang J.A., Fink G.A., Golds K. Severity and mortality of experimental pancreatitis are dependent on interleukin-1 converting enzyme (ICE) // J. Interferon Cytokine Res. - 2004. - Vol. 17, N 2. - P. 113-118.

• 11.    Rau B., Cebulla M., Uhl W. The clinical value of human pancreatic-specific protein, procarboxypeptidase B as an indicator of necrotizing pancreatitis // Pancreas. - 2004. - Vol. 17, N 2. - P. 134-139.

• 12.    Richter A., Nebe T., Wende K. HLA-DR expression in acute pancreatitis // Eur. J. Surg. - 2005. -Vol. 165, N 10. - P. 947-951.

• 13.    Zhang J, Shahbaz M, Fang R. Comparison of the BISAP scores for predicting the severity of acute pancreatitis in Chinese patients according to the latest Atlanta classification //J HepatobiliaryPancreat Sci. -2014. С.-689-694.