Цитрус инли куяси (Phyllocnistis citrella stain.) нинг биоэкологияси, зарарри ва арши кураш чоралари
Автор: Абдурахмонов Д.М.
Журнал: Экономика и социум @ekonomika-socium
Рубрика: Основной раздел
Статья в выпуске: 5-2 (96), 2022 года.
Бесплатный доступ
Цитрус инли куяси тарқалиши, биоэкологияси, зарари ва авлод бериши, қарши кураш чораси хақида келтирилган.
Цитрус, ғовак, зарарланган дарахт, тухум, личинка, ғумбак ва етук зот
Короткий адрес: https://sciup.org/140300326
IDR: 140300326
Текст научной статьи Цитрус инли куяси (Phyllocnistis citrella stain.) нинг биоэкологияси, зарарри ва арши кураш чоралари
Ҳалқ хўжалигида цитрус ўсимликларини ўрни беқиёсдир. Ҳозирги кунда республикамизда цитрус ўсимликларидан лимон, мандарин, апелсин, етиштирилмоқда. Ўз ўрнида бу ўсимликларга ҳам бир қатор зараркунанда ва касалликлар зарар етказиб, ҳосилдорлиги, товарлик сифатини пасайтиради.
Цитрус инли куяси- (цитрус ғовак ҳосил қилувчи куя) -тангачақанотлилар (Lepidoptera) туркумининг ўмиз қaнотли куялар
(Gracillariidae) оилaсигa мaнсуб. Бу зараркунанданданинг морфологияси вa биологик ривожланиши бўйича чет элдалар томонидан илмий изланишлар олиб борилган Цитрус уяли куяси биринчи мaртa 1956 – йил Ҳиндистонда топилгaн].
Зараркунанда баргда кенг ғовак (мина) ичида ғумбак шаклида қисман қишлаб чиқади. Бахорда, янги новда ва барглар хосил бўлиши билан капалаклари уча бошлайди. Ўзбекистон шароитларида мавсумда 5-6 авлод бериб ривожланади. Бунда, баҳорги биринчи авлоди учун 25-27 кун, иккинчи авлод учун 15 кун, учуни авлод учун 16-17 кун, тўртинчи авлод учун 17-20 кун, бешинчи авлод учун 22-28 кун талаб этади.
Куянинг цитрус усимликларига етказадиган зарари унинг зичлигига ва дарахт бардошлигига боғлиқ бўлиб, новдаларнинг қисқариши, баргларнинг камайиши ва ниҳоят ҳосилдорликни камайиши билан намоён бўлди. Лимон дарахтларида зарарланган новдалар ўртача 24,8 % га, барг сони эса 30,2 % гача зарарлашини аникланди.
Ўртача зарарланган дарахт назоратга нисбатан 32,1
%, кучли
аникланди.
инли куяси
зарарланганлари эса 60 % гача ҳосилни зарарлашини
Излaнишлaр вa aйрим тадқиқотлар натижасига кўрa цитрус билaн зaрaрлaнгaн 1 гa мaйдондa етиштирилгaн цитрус ўсимликлaрни 55
– 70 % ҳосилнинг кучли зaрaрлaниши aниқлaнди.
Капалак танасининг узунлиги 2,1 мм, кенглиги қанот ёйганда 4,8 мм. Боши кумушсимон оқ, кўзлари қавариқ қора. Кўкраги кумушсимон оқ, шу тусли туклари бор. Олдинги қанотлари кумушсимон оқ, шакли ингичка баргга ўхшайди, ички бурчакларида иккитадан қора кенг чизиқлари бор, қанотлар ўртасидан четларига қараб узун, тўқ – сариқ тукли попуклари бор. Орқа
қанотлари ингичка, нинасимон, попуклари олдинги қанотларникидан узунроқ. Қоринчаси кумушсимон оқ. Урғочиси эркагидан каттароқ, узунлиги 2,1 мм, кенглиги қанот ёйганда 4-5 мм. Тухуми деярли – юмалоқ, ясси, ранги тиник ок, кенглиги 0,27 мм. Тухумлардан 16 - 22 кунда личинкалар чика бошлайди.
Личинкаси янги чикканда яшилрок, сунгра яшил-кулранг, боши сарик танасининг биринчи ва икиннчи сегментлари квадрат шаклида, думига караб ингичкалашган. учиннчи ва кейинги сегментлари квадрат шаклли емас. Оёқчалари ривожланмаган. Бошининг кўп қисми сариқ, колган кисми кизил - сарик. Етук куртнинг узунлиги 3,6 мм булади .

Личинкaси.
FyM6aru урчук шаклли, ранги олдин оч-сарик, сунгра тук-сарик, ва нихоят тук-жигарранг. Крринчасининг устки томонларида 4 тадан килчалари мавжуд. Пилласи оч-жигарранг, сунгра тук-сарик-жигарранг ва нихоят, кизил тусли.
Цитрус инли куя кайси фазада кишлаши аник урганилмаган; куп бошқа куяларга ўхшаб ғумбак шаклида қишлаши гумон қилинади. Бир мавсумда 6 та авлод беради. Баъзи минтақаларда баҳорги авлодлари йўқ ва бу пайт фақат капалаклари фаол бўлади. Баъзан личинкалар тез ривожланади ва 11-12 кундан сунг Fумбакка айланади. Японияда тухум ва ғумбак ривожланиши учун ҳар бирига 9 кундан, қурти учун 20 кунча кетади. Уртача кар бир ёзги авлод ривожланиши учун 6 хафта кетади .
Хозирги вақтда карам зараркунандаларига қарши кимёвий кураш “Ўзбекистон республикаси қишлоқ хўжалигида ишлатиш учун рухсат этилган пестицидлар ва агрохимикатлар рўйхати” (2013) да рухсат этилган препаратлар асосида олиб борилади. Тетрамектин 3.6% эм.к.(Б) 0.15 л/га, Фенкилл 20% эм.к. 0.3 л/га., Циракс 25% эм.к 0.16 л/га.Эсфен-Альфа 5% эм.к. 0.2 л/га.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
"Экономика и социум" №5(96) 2022
Список литературы Цитрус инли куяси (Phyllocnistis citrella stain.) нинг биоэкологияси, зарарри ва арши кураш чоралари
- Турдиева, Г. А., Камбарова, М. А., & Эргашева, Х. И. (2019). Применение гербицида Зета в выращивании озимого нута. Инновационная наука, (5).
- Хайдаров, Ж., Мамадалиев, М., Эргашова, Х., & Орифжонова, У. (2021, August). USE OF BIOLOGICALLY ACTIVE SUBSTANCES IN PEST CONTROL: 10.47100/conferences.v1i1.1353.InRESEARCHSUPPORTCENTERCONFERENCES(No. 18.06).
- Эргашова, Х. И., & кизи Абдулазизова, О. И. (2022). Тамаки трипси (thrips tabaci lind) нинг ривожланиши ва унга қарши кураш чораси. science and education, 3(3), 123-127.
- Эргашова, Х. Помидор экинидаги помидор занг канаси (aculops licopersici) нинг зарари ва унга карши кураш чоралари. экономика, 738-740.