Инсон мукаммаллигининг асосий мезони

Табиий муҳит ва инсон ўртасидаги ўзаро муносабатларни таҳлил қилиш учун бу жараёнда аввало инсоннинг моҳияти ва ўрнини аниқлаб олиш даркор.

Инсон – ҳам онг, тафаккур (ақл), ҳам ишлаб чиқариш, ҳам жамият махсулидир. Одамзод ана шу уч омил таъсирида ижтимоийлашиб инсон даражасига чиқиб боради. Бу албатта диалектик жараён бўлиб одамзот пайдо бўлгандан, яъни бундан 50 млн йиллар аввал чамаси тарих майдонига келган аждодларимиз “Homo Sapiens” – ақлли одамлар ҳаёт кечириши бошланган даврдан шакилланиб келмоқда.

Инсон мукаммаликка эришиш йўлидан борган. Инсон учун мукамалликнинг мезонлари соғлик-саломатлик, тинч-осойишта бўлиш ва фаровонликга эришишдир. Инсон хеч қачон бу мезонларга ўз кучи, билими ва харакати билан эриша олмайди. Бунинг учун у бирламчи табиат билан зарурий алоқага киришади. Шу билан биргаликда жамият, ижтимоий муҳит, айниқса ундаги соғлом муҳит, тинчлик-барқарорлик, фаровон ҳаёт каби омиллар катта рол ўйнайди.

Ҳисоб китобларга кўра инсон саломатлиги қуйидаги уч омилга, яъни:

• 1.    Инсонни ўраб турган атроф муҳитга 20-40 % гача

• 2.    Ирсиятга 15-20 % гача

• 3.    Ҳаёт турмуш тарзига 10 % гача бевосита боғлиқ эканлигини кўриш мумкин.

Фалсафий тафаккур ривожига катта хисса қўшган Марказий Осиёлик файласуфлар оламнинг моддий асоси тўғрисида фикр юритиб, 4 – унсур, яъни сув, ҳаво, тупроқ ва оловни субстанция ҳисоблаганлар. Шунинг учун ҳам шу 4 унсурни инсоният қадрлаб, эъзозлаб келган. Инсонда билим, тажриба шаклланиб борган сари унинг тафаккури, ақли такомиллашиб борган. Инсон эхтиёжи шаклланиб бориши билан унинг табиатга муносабати қанчалик ўсиб бориши билан рационал муносабатдан иррационал муносабат кучайиб, табиат бойликларидан янада кўпроқ, меъёридан ортиқ олиш пайига тушди. Меҳнат қуролларининг такомиллашиши, ишлаб чиқариш инфратузилмасининг кенгайиб бориши натижасида табиат билан инсон ўртасидаги муносабатларда барқарорлик ўрнини беқарорлик эгаллай бошлади. Эхтиёждан ортиқча бойлик орттириш ҳирси табиатга бозор нуқтаи назаридан ёндашишдек салбий ҳаракатларни юзага келтиради. Секин асталик билан атроф муҳит софлигига путур ета бошлади. Натижада экологик муаммо, экологик хавф каби тушунчалар пайдо булди. Бу хавф бошланиши бирламчи кичик бу маконда (миллий), кейинчалик худудий, ХХ асрга келиб глобал муаммога айланиб кетди. Одамзод ҳаётининг илк даврларида қадрли хисобланган сув, хаво, тупроц, олов каби унсурларга сифат жихатидан путур етказилиб, инсон ҳаёти, саломатлиги учун хавфли унсурларга айланиб боришини кўриш мумкин. Натижада инсонни яшаши, ейиши, ичиши, нафас олиши учун бирламчи омилларга, яьни озиқ овқат махсулотларига бўлган эхтиёжни табиий қондириш жараёнига путур етиши инсон мукаммаллигининг омили бўлган саломатлиги кескин хавф остида колаётгани айни хакикатдир.

Ахолини сифатли ва хавфсиз озик-овкат махсулотлари билан таъминланиши масаласига икки томонлама эътибор қаратиш талаб этилади:

биринчидан:  Ахолини зарур озик-овкат махсулотлари билан таъминланиши билан боFлик хавфсизлик;

иккинчидан: Ахолини сифатли озик овкат махсулотлари билан таъминланиши хавфсизлиги масаласи;

Мазкур илмий мақолада масаланинг иккинчи томонига асосий эътибор каратилади.

Табиийликнинг бузилиши ўз ўзидан сунъийликка йўл очиб бермокда. Иррационал фаолият кенгайиб, муаммолар янада кескинлашиб дунё миқёсида озиқ–овқат хавфсизлигига путур етказмоқда. Овқатланиш маданиятининг бузилиши, айниқса миллий таомларимиз ўрнини европача таомлар эгаллаб бораётганлиги, сунъий таомлар, яъни мева-сабзавот, гушт, айниқса парранда гўштини етиштиришда “гормонал препаратлар” қўлланилиши, чанқоқбости ичимликлардаги сунъий ширинликлар ва ранг берувчи моддаларнинг ишлатилиши натижасида инсон саломатлиги глобал муаммога айланганлиги ва бу жараён XXI асрга келиб янада кескинлашиб кетаётганлигини хаётнинг узи курсатиб турибди.

Бугунги кунда озиц-овцат махсулотларидаги сунъийликдан Европа халқлари воз кечаётган бир вақтда Марказий Осиё, жумладан Ўзбекистонга юқорида зикр этилган “гормонал препаратлар” асосида яратилаётган озиц-овцат махсулотлари тансиц озиц-овцат махсулотлари сифатида кириб келаётгани айни хацицат.

Бу жараён инсон саломатлигига боғлиқ бўлган ирсиятга салбий таъсир курсатиши уз-узидан аён. Оилада туFилаётган зурриётлар турли касалликлар: камқонлик, витамин моддаларнинг етишмаслиги, юрак хасталиги, суяк касалликлари, йод миқдорининг етишмаслиги натижасида ахоли уртасида иммунитетнинг пастлиги холатлари намоён булмокда.

Республикамизда мустақиллик йилларида аҳолини сифатли ва хавфсиз озик-овкат махсулотлари билан таъминлаш малакаси мухим аҳамият касб этган. Бозор иқтисодиётига ўтиш, хусусий мулкчиликка, тадбиркорликка кенг йул очилиши натижасида ахолини озиц-овцат махсулотлари билан таъминлаш билан шуғилланувчи жисмоний ва юридик шахсларнинг фаолиятини тартибга солиш ва назорат цилиш давлат бошқаруви олдида турган бирламчи вазифа қилиб қўйилди. Мамлакатимизда сифатли ва хавфсиз озиц-овцат махсулотларини ишлаб чиқиш ва уни реализация қилиш жараёнида монополияга йўл қўймаслик. Мамлакатда озиц-овцат махсулотлари билан боFлиц экспорт-импорт операцияларини тартибга солиш, озиц-овцат махсулоти турлари буйича ички истеъмол бозорида нарх-навони барқарорлаштириш, четдан олиб келинаётган озиқ-овқат махсулотларини хавфсиз эканлигини назорат қилиш каби масалалар бўйича давлат назорати қатъий ўрнатилганлигини кўриш мумкин.

Ахолини сифатли ва хавфсиз озиқ-овқат махсулотлари билан таъминлашни хуқуқий асослари 1997 йил 30 августда қабул қилинган “Озиқ-овқат махсулотларини сифати ва хавфсизлиги тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг ва 18 моддадан иборат қонуни, ҳамда 16 январь 2018 йилда қабул қилинган № ПФ-5303 Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармони каби қонун ва қоида ости ҳужжатларида белгилаб қўйилган. Бундан ташқари, 2017 – 2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналишлари бўйича Ҳаракатлар стратегиясида мақоладаги долзарб масала билан боғлиқ муаммолар хам назарий хам амалий жиҳатдан асослаб берилган. Айниқса, аҳолини тоза қишлоқ хўжалиги махсулотлари билан, жумладан, картошка, сабзавот, озиқ-овқат, мойли экинларини таёрлаш, сақлаш, сотиш масалалари, аҳолини тоза ичимлик суви билан таъминлаш, бир сўз билан айтганда одамлар яшашининг экологик хавфсизлигини таъминлаш масалалари давлат сиёсати даражасигага кўтарилган.

Хулоса ўрнида айтиш мумкинки, ахолини сифатли ва хавфсиз озиқ-овқат махсулотлари билан таъминлаш масаласи нафақат миллий, худудий балки глобал масалалардан бири эканлиги ташкил қилинган ушбу халқаро анжуманда хам ўз ифодасини топмоқда.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:

• 1.    “Ўзбекистон Республикаси Олий мажлисининг ахборотномаси”-1997 йил, 9 сон

• 2.    “Ўзбекистон Республикаси қоида ҳужжатлари тўплами” , 2012 йил 22 январ, 3 сон

• 3.    Қ. Назаров , “Жахон халқлари фалсафий фикрлар тарихидан

  лавхалар” , 2004 йил

  • 4.    В. И. Кузин “Озиқ овқат хавфсизлиги” назария ва амалиёт, “Жамият ва бошқарув” журнали, 2016 йил, 1 сон, 103-105 бетлар

  • 5.    Karimboyeva S. EFFECTIVE METHODS OF TEACHING HISTORY //Theoretical & Applied Science. – 2020. – №. 4. – С. 186-188.

  • 6.    Karimboyeva S. WORLD VIEWS AS A WAY OF" UNDERSTANDING" LIFE //Теория и практика современной науки. – 2019. – №. 2. – С. 46-49.

  • 7.    Karimboyeva S. NATIONAL-PROGRESSIVE MOVEMENT: VIEWS OF JADIDS ON STATEHOOD //Экономика и социум. – 2018. – №. 9. – С. 28-31.

  • 8.    Karimboyeva S. PERSONALITY AS AN OBJECT AND SUBJECT OF EDUCATIONAL AND UPBRINGING PROCESS //Scientific Bulletin of Namangan State University. – 2021. – Т. 2. – №. 2. – С. 192-197.

  • 9.    Мирзааҳмедов А. М., Каримбаева С. И. ТОЛЕРАНТЛИК МАДАНИЯТИГА ДОИР ҚАРАШЛАР //ПЕРЕКРЁСТОК КУЛЬТУРЫ. – 2020. – Т. 2. – №. 3.

  • 10.    Karimbaeva S. FORMATION OF SPIRITUAL EDUCATION OF STUDENTS IN HIGHER EDUCATION //Экономика и социум. – 2020. – №. 11. – С. 169-172.

  • 11.    Abduxamidovna M. D., Abdurahmonovich A. B. Analysis of the results of psychological and pedagogical research of labor migrants and their families //Middle European Scientific Bulletin. – 2021. – Т. 12. – С. 440-443.

  • 12.    Abdurakhmonovich A. B. Factors influencing the formation of professional thinking in pupils //European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol. – 2020. – Т. 8. – №. 2.

  • 13.    Хакимов А. А., Абдуллажанова Н. Т., Бокиев К. Т. Глобал экологик инқироз ва экологик нормалар //Сборники конференций НИЦ Социосфера. – Vedecko vydavatelske centrum Sociosfera-CZ sro, 2015. – №. 58. – С. 93-95.

  • 14.    Хакимов А. А. и др. Традиция как фактор нормативного управления обществом //Сборники конференций НИЦ Социосфера. – Vedecko vydavatelske centrum Sociosfera-CZ sro, 2015. – №. 37. – С. 47-49.

"Экономика и социум" №4(95) 2022