Қизлар ва ўсмирларнинг репродуктив саломатлигини баҳолаш

ҚИЗЛАР ВА ЎСМИРЛАРНИНГ РЕПРОДУКТИВ САЛОМАТЛИГИНИ БАҲОЛАШ

Иқтисодий инқироз, туғилишнинг паст даражаси ва ўлимнинг юқори даражаси шароитида аҳолининг репродуктив саломатлигини муҳофаза қилиш муаммоси алоҳида ижтимоий аҳамиятга эга бўлиб, давлат учун устувор вазифага айланади.

Сўнгги 10 йил ичида мутлақо соғлом қизларнинг улуши 28,6 дан 6,3% гача камайди. Қизларда ўспиринлик билан касалланиш даражаси ўғил болаларникига қараганда 10-15% юқори.

Соматик патологиянинг кўпайиши фонида ўспиринларда репродуктив тизим билан касалланишнинг кўпайиши сезиларли ўлчамларга эга бўлиб, келажакда репродуктив функцияни амалга ошириш учун ноқулай фон яратмоқда.

Сўнгги 10 йил ичида ўспирин қизларда ҳайз пайтида бузилишлар сони 3,5 баравар, яллиғланиш касалликлари частотаси 5,4 баравар кўпайди. Бу ҳолат асосан ўспирин ёшлар муҳитида давом етаётган ноқулай жараёнлар ва тенденциялар билан боғлиқ бўлиб, бу ерда жамиятнинг кейинги кўпайиши учун асослар яратилади.

Калит сўзлар: ўспирин қизларнинг репродуктив саломатлиги, репродуктив потенциал, медикодемографик ҳолат.

Долзарблиги. Жамиятнинг келажаги бўлган ёшларнинг репродуктив саломатлигининг асосий қонунларини аниқлаш ва таҳлил қилиш долзарб вазифадир [2,7].

Ёш авлод таркибида талабалар меҳнат ва турмушнинг муайян ўзига хос шароитлари, шунингдек, тананинг компенсацион-адаптив тизимларининг таранглиги билан ажралиб турадиган махсус ижтимоий гуруҳни ифодалайди. Ҳозирги кунда ёшларнинг репродуктив саломатлигини муҳофаза қилиш алоҳида аҳамият касб этмоқда [4, 5].

Тадқиқотчилар балоғат ёшига етган вақтни аёл ва эркак организмларининг туғруқдан кейинги ривожланишининг муҳим даври деб аташади [1, 2, 5]. Мамлакат соғлиғига умидвор авлод деб аташ мумкин бўлган ўспиринларнинг репродуктив саломатлиги ҳолати айниқса кескин ва долзарбдир.

Репродуктив саломатликнинг бузилишининг сезиларли қисми репродуктив тизим органларининг болалик ва ўспиринлик даврида бошланган касалликлари натижасида пайдо бўлади [3, 4].

Тадқиқот мақсади. Тадқиқотнинг мақсади 14-17 ёшдаги ўспирин қизларнинг репродуктив ҳолатини баҳолашдан иборат.

Текшириш материаллари ва усуллари. Ретроспектив тадқиқотга 2019 йилдан 2020 йилгача бўлган даврда AВПМ билан текширувдан ўтган ва даволанган 39 нафар бемор киритилди.

Тадқиқот натижалари. Ушбу тадқиқот давомида олинган маълумотлар шуни кўрсатадики, ҳар иккала жинсдаги ҳар икки жинсдаги замонавий ўспиринларда репродуктив таълим даражаси замонавий талабларга жавоб бермайди.

Сўралган иккала гуруҳдаги ўспиринларнинг катта фарқлари бўлмаган (мос равишда 85,0 ва 79,7%) репродуктив таълим таълим жараёнининг бир қисми бўлиши керак деб ҳисоблайдилар, шунга ўхшаш фикрни ўспирин болаларни тарбиялаётган оналарнинг 90,2 ва 80,0% билдирмоқда. Ўспирин қизларнинг репродуктив саломатлиги ҳолатини таҳлил қилиш иккинчи даражали жинсий хусусиятларнинг оғирлиги, менархнинг бошланиш ёши, тухумдонлар-ҳайз сикли бузилишлари ва гинекологик касалликларга қараб амалга оширилди. Иккала гуруҳдаги қизларнинг аксарияти (мос равишда 75,1 ва 91,0%, п> 0,05) ёш меъёрларига мос келадиган жинсий етукликка эга эдилар.

Кечиктирилган жинсий ривожланиш 1-гуруҳдаги ўспирин қизларда сезиларли даражада кузатилган (мос равишда 24,9 ва 9,0%, п <0,05): сут безларининг кам ривожланганлиги ёки кам ривожланганлиги, пубис ва қўлтиқ остидаги соч ўсиши ва ёши унда менархе пайдо бўлди. Ҳайз кўриш шаклланишини таҳлил қилиш, шунингдек, гуруҳлардаги фарқларни кўрсатди: асосий гуруҳдаги қизларда кузатувларнинг катта фоизида ҳайз кўриш бошланиши 11-12 ёшда, таққослаш гуруҳида эса 13-14 ёшда қайд этилгди. Менархенинг асосий гуруҳда 15-16 ёшларида бошланиши тана вазнининг етишмаслиги фонида 2 марта тез-тез (мос равишда 6,3 ва 3,0%, п <0,05) кузатилган. Сўров пайтида ҳайз кўришнинг йўқлиги асосий гуруҳнинг 3 қизда бўлган.

Сўралган 1 ва 2 гуруҳдаги ўспирин қизлар орасида ҳайз кўриши дарҳол аниқланди - мос равишда 39,8 ва 52,0%. Таҳлиллар шуни кўрсатдики, руҳий стресс кучайган қизлар одатдаги руҳий стрессга чалинган гуруҳга нисбатан 2 баробар кўпроқ ҳайз кўриш муддатини бир йилдан кейин ўтказадилар.Энг одатий 3 кундан 6 кунгача давом етадиган 28-32 кунлик цикллар эди. 1-гуруҳдаги қизларда ҳайз пайтида қон кетиш муддати 6-7 кундан ортиқ бўлганлиги, 2-гуруҳга қараганда тез-тез қайд етилган (мос равишда 30,9 ва 8,6%, п <0,05).

Дисменорея кўринишидаги ҳайз кўриш функциясининг бузилиши иккала гуруҳдаги қизларда мос равишда 27,5 ва 14,0% да кузатилди, сезиларли фарқларсиз, вояга етмаган бачадондан қон кетиш асосий гуруҳдаги қизларнинг атиги 3,0 фоизида кузатилди.

Иккала гуруҳнинг ўсмирларида пременструал синдромнинг частотаси мос равишда 19,9% ва 17,0% ни ташкил етди, бу еса сезиларли фарқларсиз. Aсосий гуруҳдаги қизларнинг 6,5 фоизида фиброкистик мастопатия клиник жиҳатдан аниқланди, бу ҳайз-тухумдон сиклининг бузилиши билан бирлаштирилди. Тадқиқот замонавий ўспирин қизлар орасида 1-гуруҳнинг 29,3% ва 2-гуруҳнинг 59,9% (п <0,05) жинсий фаоллигини аниқлашга имкон берди. Қизлар жинсий фаолиятни кўпчилик ёшидан олдин бошлайдилар, шу жумладан 10,7% - 15 ёшгача.

Жинсий дебютининг ўртача ёши мос равишда 16,7 ± 0,06 ва 15,7 ± 0,03 ёш. Иккала гуруҳда ҳам контрацепция мақсадида ўспирин қизлар асосан тўсиқ усулларини қўлладилар - 65,0%, гормонал - 18,0%, узилиб қолган алоқа - 11%, қизларнинг 6% контрацепция усулларини қўлламадилар. 2-гуруҳда қизларнинг 4,3% тиббий аборт билан узилиб қолган ҳомиладорлик тарихига эга.

Ултратовуш текширувида руҳий стресс кучайган ўспирин қизларнинг ярмидан кўпида (54,5%) турли хил ўзгаришлар аниқланди: бачадон гипоплазияси 17,0% да аниқланди, бу тана вазнининг етишмовчилиги бўлган ўспиринларда кўпроқ кузатилди, 15,0% да - бачадоннинг ретродевация, 5,0 % - эгар бачадон, 4,0% - патологик бачадон, 26,0% - тухумдонлардаги мултифолликуляр ўзгаришлар, таққослаш гуруҳида - 7,0%. Тухумдонларнинг тутилиш шаклланиши иккала гуруҳда бир хил даражада кенг тарқалган (мос равишда 6,6 ва 8,8%, п> 0,05).

Тос аъзоларининг сурункали яллиғланиш касалликлари иккала гуруҳда ҳам аниқланди (мос равишда 32,2 ва 35,9%, п> 0,05). Сервикал канал таркибидаги бактериологик ва ПЦР тадқиқотларида ва қиннинг орқа форникси, бактериал-вирусли ассоциацияларнинг ҳар хил турлари аниқланди: Е. cоли, Энтероcоccус фацеcалис, Клебсиелла пнеумониае - 25,8%, Тричомонас вагиналис - 6%, Сандида албиcанс - 16%, Уреапласма турлари - 33,3%, Хламидиа трахоматис - 16,7%, Ҳуман Папилломавирус (16.18 тип) - 6,7%, Герпес симплекс вируси (1, 2 тип) - 3,3%. Ўғил болаларнинг жинсий ривожланишини баҳолаш шуни кўрсатдики, 1-гуруҳдаги ўғил болаларнинг 19,0% ва 2-гуруҳнинг 67,7% -ларида жинсий ривожланиш ёшга тўғри келади (п <0,05).

Хулоса. Ушбу тадқиқот давомида олинган маълумотлар шуни кўрсатадики, ҳар икки гуруҳдаги замонавий ўспиринлар репродуктив таълим даражаси паст ва етарли даражада оилада жинсий таълим.

Ўсмир болаларни диспансер кузатуви режасига гинеколог, андрологни киритиш керак, чунки репродуктив саломатликни бузилиши ва соғлиғини яхшилаш чоралари жинсий функциялар патологиясининг олдини олиш ҳисобланади.

АДАБИЁТЛАР:

• 1.    Баранов А. А. Репродуктивное здоровье детей Российской Федерации: проблемы и пути их решения / А. А. Баранов, С. М. Шарков, С. П. Яцык // Рос. педиатр. журн. — 2010. — № 1. — С. 4–7.

• 2.    Коколина В. Ф. Детская и подростковая гинекология: руководство для врачей / В. Ф. Коколина. — М.: ИД «МЕДПРАКТИКА-М», 2012. — 680 с.

• 3.    Кучма В. Р. Стратегия «Здоровье и развитие подростков России» как инструмент охраны и укрепления здоровья подростков / В. Р. Кучма, И. К. Рапопорт // Репродуктивное здоровье детей и подростков. — 2011. — № 2. — С. 11–21.

• 4.    Лещенко О. Я. Образовательные программы профилактики нарушений репродуктивного здоровья и формирования репродуктивной и сексуальной культуры современной молодежи (обзор литературы) / О. Я. Лещенко // Бюл. ВСНЦ СО РАМН. — 2012. — № 2, ч. 2. — С. 168–172.

• 5.    Уварова Е. В. Проблемы репродуктивного здоровья девочек России / Е. В. Уварова // Справ. фельдшера и акушерки. — 2009. — № 1. — С. 7–14.

• 6.    Образовательные медико-просветительские программы в России / Е. В. Уварова, Н. Д. Ходжемирова, Н. К. Громова [и др.] // Репродуктивное здоровье детей и подростков. — 2007. — № 5. — С. 70–72.

• 7.    Golbasi Z. Evaluation of schoolbased reproductive health education program for adolescent girls / Z. Golbasi, L. Taskin // Int. J. Adolesc. Med. Health. — 2009. — Vol. 21 (3). — P. 395–404.