Янгиланётган Ўзбекистонда миллатлараро ва динлараро барикенглик - тинчлик ва тотувлик гарови

Аннотатция: Ушбу мақолада ҳалқимизнинг миллатлараро ва динлараро бағрикенглик асосланган шонли тариҳи ва келажаги тўғрисида маълумотлар берилган.

Калит сўзлар: толерантлик, дин, тинчлик, кониституция, миллат, ислом, хрестиан, дистуктив, “Марказ”.

Қадим-қадимдан турли миллат ва элатлардан таркиб топган Ўрта Осиё ҳалқлари миллати, тили ва диний қарашларидан қатъий назар, шу заминни ўз Ватани деб билган, бир тану жон бўлиб ташқи душманлардвн биргаликда ҳимояланган. Дунёдаги динларнинг барчаси эзгулик ғояларига асосланади, яҳшилик, тинчлик, дўстлик каби фазилатларга таянади. Инсонларни ҳалолик ва поклик, меҳр-шавқат ва бағрикенгликга даъват этади.

Бағрикенглик тушунчаси лотинча “толеророе” (яъни “чидамоқ”, “сабр қилмоқ”) сўзи билан маънодош қўлланилади. Ҳозирги кунда Республикамизда истиқомат қилаётган 130 дан зиёд миллат ва элат вакиллари яшаб, “Ўзбекистон – умумий уйимиз” тамоили асосида Ватан мустаққилиги, тинчлик-осойишталиги ва уни тараққиёти учун меҳнат қилиб, ўзаро ҳурмат ва ҳамжиҳатликда яшамоқдалар.

Ҳалқимиздаги миллатлар ва динлараро бағрикенглик тамоиллари қадимий илдизларга эга. Тариҳий манбаларга юзлансак: Жумладан, яҳудийлар жамоси вакили Р.Бесман шундай дейди: “Бухорода дастлабки синогога VIII-асрдаёқ қурилганлиги, бошқа дин вакиллари билан биргаликда ўз динларига эркин этътиқод қилиши учун ўша даврдаёқ барча шарт-шароитлар яратиб берилаган. Ўрта аср Европа ва Византия империясидан қувғин қилинган яҳудийлик Марказий Осиёда бошқа дирлар бир ҳил ҳуқуқга эга эди”.

Маълумки, XIX-асрда Россиянинг марказий минтақаларидан мажбурлаб кўчириб келинган деҳқонларни маҳалий мусулмон аҳоли уларга ҳар томонлаа ёрдам қўлини чўзган. Ўша давр воқеаларини кўрган Харитон: “Маҳалий аҳоли ночор кўчманчиларга раҳмдиллик билан муносабатда бўлдилар, бусиз уларнинг кўпчилиги очлик ва муҳтожликдан ўлиб кетган бўлар эдилар” – дейди.

Ёки собиқ мустабид тузуми даврини олайлик. Архиепископ Владимирнинг таъкидлашича Тошкет шаҳрида сургун қилинган 300 ортиқ руҳоний ва монахлар ўзбеклар ўз ҳаётини ҳавф остига қўйиб қатоғонга учраган руҳонийларни яширишган. Масалан, Тошкентдаги Свято-Николай аёллар монастрини сўнги бошлиғини отишга ҳукм қилинган Игуменья Лидия (Нагорнова) нинг қамоққа олишидан олдин уни қочиб кетишига Жўра исмли ўзбек йигити кўмаклашган.

Миллатимизнинг миллатлараро бағрикенглиги ўша Иккинчи жаҳон уруши йилларида кенг намоён бўлди. Суронли тоталитар тузуми қатоғонига учраган минглаб турк месхити ва қрым татар миллатлар ўзларининг тариҳий яшаш юртларидан қувғин қилинган. Уларни бағрикенг ўзбек хонадонларидан қўним топишган. Ҳалқимизнинг ўз уйларидан жой беришган, кийим ва овқатини тенг бўлишган.

Иккинчи жаҳон уруши суронли оғир йилларида 1 миллиондан ортиқ турли миллатларга мансуб кишилар, уруш аланга олган минтақалардан Ўзбекистонга кўчирилиб келтирилган. Улардан, 200 мингдан ортиғи ёш болалар боғча-ясли ва ўзбек хонадонларидан кўним топишган. Миллатимизнинг бошқа миллат вакилларига бағрикенглиги ва ўзбек миллати болажон ҳалқ эканлиги оғир дамларда синовдан ўтди.

Мисол, тариқасида Тошкентлик темирчи Шоахмад ва Бахри ая Шомаҳмудовлар оиласидир. Урушнинг оғир дамларида 14 нафар ота-онасидан ажраган рус, украин, беларус, яҳудий ва немис миллатларига мансуб болаларни ўз бағрига олган. Ўксиган мурғак қалбларга ўзбекона меҳр бериб вояга этказишган. Шомаҳмудовлар оиласининг қаҳрамонлиги фронтдаги жангчиларни олға юришига руҳлантирган, ўша даврларда улар тўғрисида шеърлар ва кинофильмлар суратга олинган. Ҳозирги кунда юртимиз пойтаҳти Тошкент шаҳрининг “Ҳалқлар дўстлиги майдони”да Шомаҳмудовлар оиласига бронзадан ҳайкал ўрнатилган.

Бу ўз навбатида, миллатимизнинг буюклиги, унинг миллий менталитети ва бошқа миллатларга нисбатан бағрикенглигининг яққол ифодасидир.

Афсуски ва маълумки, ўтган асрнинг 80-йилларнинг сўнгида “Марказ” томонидан Совет империяини сақлаб қолиш мақсадида, иттифоқнинг турли минтақаларида миллатлараро низоларни келтириб чиқаришган. Бу эса, ўз навбатида миллатлар ўртасида салбий оқибатлар ва фожеаларга олиб келган.

Мустаққилигимизнинг дастлабки даврларидаёқ хукуматимиз томонидан инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини таъминлаш, умумбашарий қадриятлар, оз сонли миллатларни ҳимоя қилиш, миллати ва динидан, ижтимоий насл-насаби ва мавқеидан қаътий назар, давлатнинг фуқароси эканлигига асосий эътиборни қаратишган.

Шундай экан, Кониституциямизда миллатлар ва динлараро бағрикенглик тамоиллари қуйидагилар билан ҳимояланган;

• - миллий тил, урф-одат ва анъаналар ҳурмат қилинишини таъминлаш ва уларнинг ривожланиши учун қулай шарт-шароитлар яратиш;

• - фуқароларнинг жинси, ирқи, миллати, тили, дини, эътиқоди, шаҳси, ижтимоий келиб чиқиши ва мақсадидан қаътий назар тенглиги;

• - миллий мансублигидан қаътий назар, фуқароларнинг мамлакат сиёсий ва ижтимоий ҳаётидаги иштироки кафолатланиш, уларнинг конистутицион ҳуқуқ ва эркинликларига қарши миллий, ирқий, диний, адоват ва низони тарғиб қилувчи фаолиятга йўл қўймаслик;

• - Ўзбекистон Республикасида ижтимоий ҳаёт, сиёсий иниститутлар, мафкура ва фикрлар хилма-хиллиги асосида ривожланишни таъминлашдек асосий тамоиллари шаклида ҳаётга тадбиқ этилмоқда.

Янгиланаётган Ўзбекистонда истиқомат қилаётган турли миллат ва элат вакилларининг миллий-маданий эҳтиёжларини тўлақонли қондириш, уларнинг урф-одат ва анъаналарини ривожига ҳар тамонлама шароитлар яратиб бериш мақсадида “Республика Байналминал маданият маркази” тузулиб, уларнинг фаолиятига кенг йўл очиб берилган. 1991 йилда уларнинг сони 10 та бўлса, бугунги кунга келиб, Руспубликамизда 30 та ва 138 та миллий-маданий марказлар вилоятларимизда фаолият кўрсатмоқда. Буларнинг барчаси Ўрта Осиёда юртимизнинг миллатлараро бағрикенг ўлка эканлигини англатади.

Кониституциямизнинг 31-моддасида шундай келтирилган “Ҳамма учун виждон эркинлиги кафолатланади. Ҳар бир инсон хоҳлаган динига эътиқод қилиши ёки ҳеч қандай динга эътиқод қилмаслик ҳуқуқига эга. Диний қарашлар мажбуран сингдиришга йўл қўйилмайди” дейилган.

Мустаққилик йилларида дин соҳасида ҳам туб ўзгаришлар бўлди, ҳозирда республикамизда;

-жами 2238 та диний ташлилот бўлиб, улардан 2064 таси исломий ташкилотдир. Улардан 2039 таси масжид, 15 марказ, 10 та ўқув юрти,

-шунингдек, 38 та Рус проваслав черкови, 5 та Рим католик, 40 та Тўлиқ Евангель христианлар черкови, 21 та Евангель христиан баптистлар черкови борлиги юртимизда диний бағрикенгликнинг наъмунасидир,

-мамлакатимизда 8 та яҳудий диний жамоалари, 35 та корейс протестант черковлари, 2 та Арман апостоллик черковлари шу миллатга мансуб фуқароларга диний эҳтиёжларини қондириш учун ҳизмат қилмоқда,

-Мустаққилик йилларида фуқароларимизнинг миллиондан ортиғи муборак умра ва ҳаж зиёратларига боришган.

Юқоридагилардан келиб чиқиб, ҳалқимизнинг тинчлиги ва тинч-тотувлиги, фаровонлиги ва ободонлигига шу юртда яшаётган барча фуқароларнинг миллати ва диний этиқодидан қаътий назар ўзининг ҳиссаларини қўшишлари лозим. Унутмайлик, ўсиб келаётган ёш авлодни диструктив, адашган, ботил оқимлар таъсирига тушмаслиги учун Ватанимиз олдида ҳам жавобгармиз.

ADABIYOTLAR RO‘YXATI

1.O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi.

• 2 . Mirziyoyev Sh. 2020 yil 24 yanvardagi “Oliy Majlisga Murojaatnomasi”.

3.Karimov I. A. Asarlar to‘plami. 1-24 jildlar. -T.:“O‘zbekiston”, 1996-2016.

• 4    Turgunbayev T.A. Harbiy qismlarda vatanparvarlik va ma’naviy-ma’rifiy tarbiya uslubiyoti Darslik, Toshkent. 2021 y.-148 b.

• 5 .Т.A.Turgunbayev. Milliy identiklik tushunchasining mazmun-mohiyati, tarbiyaviy asoslari Namangan davlat universiteti ilmiy axborotnomasi. – Namangan, 2023. №2. – Б. 205-209.

• 6 .Т.A.Turgunbayev. The content and educational basis of the concept of national identity International journal of education, social science and humanities. Volume-11. Issue-4/ 2023 SJIF.502 Impact Factor – P. 1330-1336.

Т.A.Turgunbayev. Harbiy ta’limda milliy identiklik tarbiyasi asosida talabalarda (kursantlarda) vatanparvarlikni rivojlantirish ta’lim texnologiyasi.O‘zMU xabarlari. – Toshkent, 2023. №1/3. – B. 184-186.

Т.A.Turgunbayev. The content and educational basis of the concept of national identity.

International journal of education, social science and humanities. Volume-11. Issue-4/ 2023 SJIF 7.502 Im pact Factor – P. 1330-1336.

ADABIYOTLAR RO‘YXATI

"Теория и практика современной науки"

№10(112) 2024