Электр энергиясини кўрсаткичларини талил илиш ва исоблаш

Блок-дифференциаллашган усул саноат корхоналарининг электр энергиясини истеъмол қилиш режимлари таҳлили шуни кўрсатадики, электр энергиясини истеъмол қилишни ратсионализатсия қилиш электр иншоотлари ва технологик бирликларнинг ишлашини оптималлаштириш билан бир қаторда қайта ишланган маҳсулотлар ва энергия ташувчилари бўлган сув, кислород, сиқилган ҳаво ва бошқа турдаги махсулотлардан оқилона фойдаланиш керак бўлади.

Амалдаги амалиётда, умуман, тайёр маҳсулот ишлаб чиқариш учун электр энергиясини стандартлаштириш билан бир қаторда, корхоналар асосий ишлаб чиқариш цехларида, насос, кислород, компрессор станцияларида ва ҳоказоларда корхона ичида уларни назорат қилиш учун тегишли энергия сарфи стандартларини ишлаб чиқадилар. Агар энергия истеъмоли кўрсаткичларини технологик таркибий қисмлардан фойдаланиш кўрсаткичлари билан ўзаро богламасдан кўриб чиқсак, ҳақиқий вазиятни обектив баҳолаш мумкин эмас. Ўзаро богланган эчимларни таъминлаш учун қуйидаги методология таклиф этилади.

• 1.1- расм Ҳисоблаш блокларини шакиллантириш схемаси

Ушбу блокларни бир нечта турга бўлиш мумкин (1-расм) I блок бўйича кўриб чиқсақ, ( ^W Ii ) қувват сарфи ,

(Q) оралиқ маҳсулот ишлаб чиқариш учун кетган ишлаб чиқариш бирлиги ( E i ) солиштирма харажатлари,

(W 1 ) электренергия,

• ( G) маҳсулотни чиқариш учун ,

( q i ) бирлик харажат,

( Q i ) маҳсулот ,

(Z) якуний маҳсулот бирлиги.

II блокида йакуний маҳсулотларни ишлаб чиқариш учун Z ишлаб чиқариш жараёнининг йакуний босқичидир.

• III    электр истемолчи блоки ( W III ) техналогик жараён компонентларини ва иккиламчи енергийа ташувчиларини ^Gi ишлаб чиқариш боъйича ишлаб чиқариш боълинмасидир.

I блокга ўхшаб, III блокда маҳсулот ( G i ) учун електренергийа W III ни бирлик харажатлар ^γ i ва йакуний маҳсулот бирлигига Z маҳсулот ^G i бирлик харажатлари ^Wi електренергийа ишлатилган.

• IV    блокдаги ^W b бошқа електренергийа харажатлари.

шундай қилиб, йуқоридаги блокларнинг ҳар бири енергийа истеъмоли кўрсаткичлари билан бир қаторда, хом ашё, йарим тайёр маҳсулотлар ва технологик компонентларни истеъмол қилиш кўрсаткичларини ҳам ўз ичига олади.

Корхонанинг умумий ўзига хос енергийа истеъмолида ҳар бир бирликнинг иштироки улуши иккита кўрсаткич билан белгиланади:

• а)    ишлаб чиқариш учун махсус енергийа сарфи маълум бир устахона

ёки жараённи ишлаб чиқариш.

I ва II типидаги блоклар учун

W

E = ^II

II Z

(1.1)

E = ^WI

IQ

III ва IV типидаги блоклар учун

W

Yrn = - ^ва

G

WIV

^YIV ^-  7

Z

(1.2)

• б)    йакуний маҳсулот бирлигига оралиқ ишлаб иқариш маҳсулотлари, технологик компонентларнинг солиштирма сарфи олганда ,

Булок учун q-Q

( 1.3 )

Булок учун W - Q ( 1.4 )

корхонанинг умумий ўзига хос електр енергийасини истеъмол қилишда ҳар бир бирликнинг иштироки худди шундай ифодалар билан аниқланади;

ei- Eq           eii- Eaq(1.5)

aiii- YW      av- Yiv(1.6)

Шундай қилиб, ўзига хос қувват сарфининг умумий кўрсаткичи қуйидаги шаклга ега бўлади:

ez -E ei+S ai+apr, i ii

1.2-расм α блокининг тармоқланиш тизими

Енергийа истеъмоли режимларини таҳлил қилиш ва енергийани ҳисоблаш техник кўрсаткичлар ҳар бир блок учун алоҳида, кейин еса бутун ишлаб чиқариш учун сақланади.

1-жадвал

Корхонанинг енергийа сарфини тақослаш жадвали

Шу билан бирга, тадқиқот тажрибаси шуни кўрсатадики, ҳал қилувчи босқич бирликларнинг ишлаши технологик бирликларининг енергийа истеъмоли режимларини батафсил ўрганишга асосланган .

	2	3	4	5	6	7
1	Електр истеъмолининг	W 0	1)    Електр ёритиш 2)    Шамоллатиш,	W 01	1)    Мавсумийлик 2)    Атроф-муҳит	Х 1 Х 2

	доимий компоненти		иситиш, кондитсионерлик 3) Машина ва механизмларнинг бўш туриши	W 0 W 01	ҳарорати 3) Машина ва механизмларни таъмирлаш частотаси	Х 3
					Қайта ишланган	Х 4
			1) Махсус	δ	материалнинг	Х 5
			фойдали харажат		ҳарорати
9	Ишлаб чиқариш		енергийа		Намлик	Х 6
2	бирлиги учун	δ			Ҳажми
	кетган енергийа		2) Махсус йукнинг		Қаттиқлик	Х 7
			енергийа	δ	Босим	Х 8
			ёқотишлари		ускуналар учун
					коеффитсиент	Х 9
	Маҳсулот ҳажми		Ассортимент:	Q 1	ишлаб	Х 101
			маҳсулот		чиқарилган
3	устахона (йарим тайёр	Q	Ассортимент:	Q 2	маҳсулотлар ҳажмига	Х 102
	маҳсулотлар) табиий шартли		маҳсулот Ассортимент: маҳсулот	Q 3	таъсир қиладиган Факторлар, ишлаб	Х 10н

Илмий-тадқиқот ишлари електр балансини таҳлил қилиш, агрегат елементлари ва таркибий қисмларида електр енергийасининг доимий ва йуклама ёъқотиш манбаларини аниқлашдан бошланади, соънгра унумдорликка қараб истеъмол қилинадиган қувват, мутлақ ва солиштирма електр енергийасининг енергийа характеристикалари ишлаб чиқилади.

Махсус қувват истеъмолининг минимал мумкин бўлган қиймати, хусусан, қувват истеъмоли чизиқли ўзгариши бўлган бирликлар учун

қуйидаги формула билан аниқланади:

R =

W - Z ai P + Z bi

(1.8)

Бу ерда ^Wa ва P мос равишда, иш даври учун електр енергийаси истеъмоли ва маҳсулот чиқиши;

^a i b i - шунга кўра, енергийа сарфини камайтириш ва агрегатнинг унумдорлигини ошириш чоралари.

Фавқулодда ишламай қолиши, агрегатларнинг режадан ташқари ўчирилиши ва уларнинг ишга тушириш режимларининг енергийа самарадорлигига таъсирини баҳолаш жуда муҳим, бирликларни ишга тушириш билан богълиқ ортиқча енергийа истеъмоли миқдори:

∆W

\ W P ⁺ ( W n ^- r ) ^PP ]

m

(1.9)

бу ерда ^W p - ишга тушириш бошланишидан ( т ) ишлаб чиқариш бошланишигача бўлган давр учун електр енергийаси истеъмоли ( т );

W ва ^Pp - мос равишда, електр енергийаси истеъмоли ва қурилманинг нормал ишлаш режимини тиклашгача бўлган ишга тушириш даври учун маҳсулот ишлаб чиқариш;

M - ҳисоб-китоб даврида блокнинг режадан ташқари ва фавқулодда ўчиришлар сони.

корхонанинг електр йуклама жадвалини тартибга солиш муаммоларини ҳал қилишда қуйидаги тарзда фойдаланиш мумки. Хусусан, ушбу бирликнинг максимал қувватнинг тизимидаги иштироки .

Електр истеъмолини камайтириш учун захиралар қуйидаги формула бўйича аниқланади:

AW = ( г ъ - r ) P - r ^ bi - AW_nycK               (1.10)

Бу ерда P - оператсион блокнинг ўзига хос қувват сарфи ва фаолийатни амалга ошириш.

Қувват истеъмолининг чизиқли бўлмаган ўзига хос електр зарйадининг иқтисодий қиймати бирликнинг камайтирилган маҳсулдорлигига мос келиши мумкин ва. Агар бу ҳолда жиҳознинг тўлиқ йуки билан ишлаш керак бўлса, у ҳолда ўзига хос қувват сарфи йуқори бўлган ҳолда оптимал деб ҳисоблаш керак.

Табиийки, енергийа ресурсларидан фойдаланиш хусусийатига кўра турли хил турдаги бирликлар (електр драйвлар, електр технологийалари, електр ва иссиқлик енергийасидан бир вақтнинг ўзида фойдаланиш ва бошқалар) оптималлаштириш мезонларини танлаш бўйича мустақил қарор

қабул қилишни талаб қилади. Енг фойдали енергийа истеъмоли режимларини ишлаб чиқиш зарур булади.

Бундан ташқари, асосий бирликларнинг кўрсаткичлари асосида ҳар бир блок учун математик моделлар ва мос келадиган енергийа тавсифлари ва бошкалар, шунингдек, AW = f ( P ) ,E = f ( Q ) ,a = f ( G ) маълум усуллардан фойдаланган ҳолда тегишли кўп факторли моделлар ишлаб чиқилади .

I ва III блоклар учун ҳисоб- китобларни осонлаштириш учун 1.2-расмда кўрсатилган махсус номограмма таклиф етилади ушбу енгил саноат маҳсулоти (Q ), у маҳсулотни ( Z ) олиш учун устахонага йуборилади .

Z ва Q координаталарида биз тонна учун Қўзига хос истеъмолнинг турли қийматларига мос келадиган а ва б егри чизиқларини тузамиз т - q = тгб = 1,64 ва к 2 = тгб 2 1.867.

II квадратда биз енергийа характеристикаси E = f ( Q ) ва III квадратда - q 2 ва ҳолатга боглиқликни қурамиз. ^q 2 Ҳар бир блок учун шунга ўхшаш номограммалар тузилиши мумкин.

Умуман корхона учун електр енергийаси истеъмоли (1.7) формулага мувофиқ. ифодадан аниқланади: n          n ¹

W =С Ё ei + Z d i + ^anr ) ^Z                 (1-11)

Таклиф етилган усул қуйидагиларга имкон беради:

• -    корхоналарнинг енергийа истеъмолини тадқиқ қилиш ва оптималлаштириш, қайта ишланган маҳсулотлар ва технологик жараённинг фойдаланиладиган компонентлари кўрсаткичлари билан боглиқ ҳолда енергийа истеъмолини нормаллаштириш ва прогнозлаш;

• -    ҳар бир блок боъйича електр енергийаси истеъмоли коърсаткичлари боъйича ҳам, қайта ишланган маҳсулотларнинг технологийага исроф боълиш коърсаткичлари боъйича ҳам алоҳида ҳисоб-китоб ва таҳлиллар олиб бориш, шунингдек, ҳар бир коърсаткични алоҳида оптималлаштириш;

• -    ҳар бир блокнинг ишлашига таъсир қилувчи асосий омилларни аниқлаш (технологик, оператсион, ташкилий);

• -    корхонанинг математик моделларидан, шу жумладан автоматлаштирилган бошқарув тизимларида ҳар бир блокнинг моделларидан фойдаланиш .

Фойдаланилган адабиётлар.

• 1.    ЭНГИЛ САНОАТ КОРХОНАЛАРИДА ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯ ТЕЖАШНИНГ ИЛМИЙ УСЛУБЛАРИ К.Ш. Кадиров1, Б.М. Холдаров2 // Сcиентифиc-течниcал жоурнал (СТЖ ФерПИ, ФарПИ ИТЖ, НТЖ ФерПИ, 2025, Т.29, №1) 168 бет

• 2 .    TEXNOLOGIK O'TISHLAR SONINI HISOBGA OLGAN HOLDA, TASHQARIDAN SOTILADIGAN YARIM TAYYOR MAHSULOTLARN ISHLAB CHIQARISH UCHUN ZARUR ENERGIYA SARFINI HISOBLASH USULLI Kadirov K.Sh 1,a),Xoldarov.B.M1 “Robototexnika va radioelektronika sohasida innovatsiyalar va texnologiyalar” xalqaro ilmiy-amaliy anjuman 764-bet

• 3.    Kаdirov K.Sh, Xoldarov B. Yengil sanoat korxonalarida yuklamalarning elektr energiyasining sifat ko'rsatkichlariga ta’siri ENERGETIKA VA ENERGIYA TEJASH MUAMMOLARI» 59-bet RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI

• 4.    Энергийа ресурсларидан оқилона фойдаланиш ёки Москва “Билим” семинари, 1978 й.

• 5.    Дзевентский А.Йа. Истеъмолчиларнинг фаол ва реактив қувватига кучланиш ўзгаришларининг таъсири тўғрисида, "Саноат энергийаси ", 1952 йил 12-сон.

• 6.    Энергийа тизими режимларини ишлаб чиқиш ва оптималлаштириш.

Эд. тўплами. “Мухлис”, 2 ва 3-сон, 1972 йил

ФОРУМ МОЛОДЫХ УЧЕНЫХ №6(106) 2025