Jismoniy shaxslarni proporsional va progressiv stavkalarda soliqqa tortishda xorij tajribasi

Jismoniy shaxslarning daromad solig`i ham iqtisodiyotni tartibga solishdagi muhim fiskal instrument sifatida qarash mumkin bo`lib, davlat mazkur soliq orqali bir tomondan, aholining real daromadlari va daromadlar tengsizligi darajasiga ta’sir etsa, ikkinchi tomondan, byudjetning daromad qismini shakllantiradi. Barcha rivojlangan mamlakatlarda daromad solig`ini undirishning maqsadlari va asosiy tamoyillari o`xshash, ammo farqlari ham mavjud.

AQSh

Kaiya

Braeilrya

Soliq solish sxemasi

И Proporsional

■ Progressiv                      *

□ Progressiv soliq solinmaydigan minimum

■ Daromad solig‘i bo'lmagan mamlakatlar

J4R

Av3ralrya

Xhcy

Singapir

Buyuk Britan^a

Fransiya

Utaaina

Botgarrye

1-rasm. Mamlakatlardagi jismoniy shaxslar daromad solig`i tizimlar i1

Turli mamlakatlarda jismoniy shaxslar daromadini soliqqa tortish tizimini ko`rib chiqishda dunyodagi mamlakatlarda proporsional va progressiv soliq stavkalari qo`llanishini hamda daromad solig`i mavjud bo`lmagan mamlakatlarni ajratib ko`rsatish mumkin (1-rasm). Rossiyada va boshqa bir qator Sharqiy Yevropa mamlakatlarida proporsional soliq stavkasi mavjud. Ya`ni har qanday miqdordagi daromadga bir xilda soliq stavkasi qo`llaniladi. Rossiya va Belorussiyada - 13%,, Litvada - 20%, Ukrainada - 18%. Qozog`istonda soliq stavkasi eng past 10% ni tashkil qiladi.

1-jadval

Mamlakatlarda 2020-yildagi daromad solig`i stavkalarining qiyosiy tahlili 2

Mamlakatlar	Soliq stavkasi, %	Izohlar
Belorus	13	davlat nafaqalari, pensiya, meros ozod qilingan
Rossiya	13	davlat nafaqalari, pensiya, kompensatsiya to`lovlari, aliment, mukofot, meros hadyalar ozod qilingan.

1

2

Buyuk Britaniya	20–45%	37500 GBPgacha – 20%; 37501–150000 GBP – 40% 150000 GBP dan yuoqri – 45%
Vengriya	15%	shu jumladan, dividendlar va bank omonatlaridan olinadigan daromadlar
Chexiya	15%	bandlik va tadbirkorlik faoliyatidan olingan daromadlar uchun-7%
Germaniya	14–45%	9407 EUR – 0%;9408–14532 EUR – 14–24%; 14533–57051 EUR – 24–42%; 57052–270 500 EUR – 42%; 270 500 EUR – 45%
Ispaniya	19–45%	12450 EURgacha – 9,5%; 20200 EURgacha – 12,0%; 35200 EURgacha – 15,0%; 60000 EURgacha – 18,5%; 60000 EURdan yuqori – 22,5%. Mulkiy daromaddan soliq ham progressiv stavkada (19-21 23%)
Italiya	23–43%	15000 EURgacha – 23%; 15000–28000 EURgacha – 27%; 28001–55000 EURgacha – 38%; 55001– 75000 EURgacha – 41%; 75001 EUR yuqori – 43%. hududiy soliqlar (mintaqaga qarab 0,70 dan 3,33% gacha) va (0,0 dan 0,9%ga stavkada) munitsipal soliqlar qo`shiladi.
Xitoy	3-45%	yillik daromal 36000 yuangacha – 3%;36000dan 144000yungacha – 10%; 144000dan 300000 gacha– 20%; 300000dan 420000 gacha– 25%; 420000dan 660000gacha – 30%;600000dan 960000gacha – 35%; 960000dan yuqori– 45%. Oylik asosiy soliq chegirmasi 5000 yuan.

Biroq yuqori daromadli va ko`pchilik o`rtacha daromadli davlatlarda soliq tizimida jismoniy shaxslarning daromadi progressiv shkalada soliqqa tortiladi, bunda yuqori daromadga ega bo`lgan aholining boy qatlamlari yuqori stavkalarda soliq to`lashlarini bildiradi. Belorussiya, Rossiya va ayrim Yevropa mamlakatlari va Xitoyda jismoniy shaxslar daromadini soliqqa tortish stavkalarini qiyosiy tahlili amalga oshirilgan (1-jadval).

2006 2007 2008 2 009 201С 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Annual household income in U.S. dollars

• Under 15,000       I 15,000 to 24,999    • 25,000 to 34,999    • 35,000 to 49,999

* 50,000 to 74,999    • 75,000 to 99,999    • 100,000 to 149,999 • 1 50,000 to 199,999

ф 200,000 and over

2-rasm. AQShda uy xo`jaliklari daromadlarining taqsimoti foizda, 2006-2020 yy 3 .

Statistik ma`lumotlarga ko`ra, eng kam daromadli guruhdagi oilalar (10000 dollardan kam) daromadlarining bir qismi sifatida foizdan ko`proq soliq to`laydilar. Jumladan, 2020-yilda AQShdagi uy xo`jaliklarining taxminan 11,6 foizini yillik daromadi 35000dan 49999 AQSh dollargacha bo`lib, 2020-yilda 50000dan 74999 AQSh dollargacha bo`lgan daromad darajasi aholining eng katta ulushini 16,5 foizni tashkil etgan (2-rasm).

Fikrimizcha, soliq solishning fiskal va tartibga soluvchi funktsiyalarini nazarda tutadigan bo`lsak, progressiv stavkada soliqqa tortish va soliq solinmaydigan minimum daromad summasini belgilanishi byudjet daromadlarini oshirishda hamda daromadlar tengsizligi darajasini pasaytirishda samarali hisoblanishi mumkin.