Кўкрак ёшидаги болалар тиш-жағ тизимининг тараққиётига озиқланиш омили таъсирини ўрганиш

Автор: Раимжонов Рустамбек Равшанбек

Журнал: Re-health journal.

Рубрика: Стоматология

Статья в выпуске: 2 (14), 2022 года.

Бесплатный доступ

Сут тишларининг ёриб чиқиш жараёни ҳаёт циклининг муҳим клиник ва физиологик босқичи бўлиб ҳисообланади. Сут тишларининг ривожланиш тезлигига истеъмол қилинадиган озиқ-овқат сифати ва метаболизм каби кўплаб омиллар таъсир қилади. Кўплаб ўтказилган тадқиқотлар сунъий усулда озиқланадиган ва табиий усулда озиқланадиган болаларда метаболизм тезлиги ва сифатидаги фарқларни тасдиқлади.

Тишларнинг ёриб чиқиши, сут тишлари, табиий усулда озиқлантириш, сунъий усулда озиқлантириш

Короткий адрес: https://sciup.org/14124696

IDR: 14124696

Текст научной статьи Кўкрак ёшидаги болалар тиш-жағ тизимининг тараққиётига озиқланиш омили таъсирини ўрганиш

Кириш. Тиш-жағ тизимининг тараққиёти ва тузилиши кўп даврлардан бери олимларни қизиқтириб келмоқда. Ҳозирги кунда хусусан тишлар тараққиётини ёш, жинс, ижтимоий ва жисмоний хусусиятларга боғлиқ ҳолда ўрганишга бўлган талаб кескин ошиб бормоқда. Маълумки, тиш-жағ тизими тараққиётига кўплаб омиллар таъсир этади. Хусусан, тиш-жағ тизими ва тишлар тараққиётига озиқланиш муҳитини таъсири тўғрисида кўплаб фикрлар мавжуд [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10].

Кўплаб олимларнинг фикрича тишлар тараққиётига озиқланиш ва унга боғлиқ омиллар бевосита таъсир қилади. Тишлар тараққиётини озиқланиш турига кўра ўрганиш ти-жағ тизими аномалия ва деформацияларини эрта аниқлашга ёрдам беради. Турли адабиётларда болаларни кўкрак орқали эмизишни сут тишларнинг ёриб чиқиш муддатига таъсири тўғрисида бир-бирига зид бўлган фикрлар кўп. Баъзи тадқиқотлар шуни кўрсатадики, 7 ой ва ундан кўп муддатларда кўкрак билан эмизиш орқали озиқлантирилган болаларда сут тишларининг чиқиши кечикади ҳамда бир ва икки ёшлар орасида табиий усулда озиқлантирилган болаларда сунъий усулда озиқлантирилган болаларга нисбатан тишлар сони кам булади [5, 9, 14].

Шунингдек, сунъий усулда озиқлантирилган болаларда юқориги кесув тишларининг ёриб чиқиши жараёни кечикиши билан боғлиқ ҳолатларни кўрсатадиган тадқиқотлар ҳам мавжуд [12]. Бундан ташқари бошқа тадқиқотларнинг кўрсатишича, тишларнинг ёриб чиқиши муддатлари билан болани озиқлантириш тури ўртасида боғлиқлик мавжуд эмас [11, 13, 15].

Юқоридаги маълумотларга таяниб шуни айтиш мумкинки, болаларда тишлар тараққиётининг клиник ва морфологик хусусиятларини тадқиқ қилиш жуда муҳим ва долзарб кисобланади.

Тад^икотнинг материали ва усуллари. Тадкикот учун OFирлиги уртача 200-220 гр. Булган 20 та зотсиз ок она каламушлар олинди. Улар 2 гурукга ажратилди: 1- гурук (n=10): ҳомиладорликнинг 14, 16, 18, 20 кунларида ҳомиласи ўрганиладиган каламушлар гуруҳи; 2- гурук (n=10): тугрукдан кейинги даврда янги туFилган болалари урганиладиган каламушлар гуруки. 2- гурук каламуш болалари (30 та) уз навбатида 2 гурукга булиб урганилди: 2а (n=15) - она сути билан бокилган (назорат гуруки) ва 2б (n=15) - онадан эрта (3 кундан кейин) ажратилган ва сунъий озиқлантирилган (тажриба гуруҳи) каламуш болалари гуруки. Каламуш болалари 7, 14 ва 21- кунлари тажрибадан чикарилди.

Барча гурукларда каламушларнинг юкори ва пастки жаглари, остеогенез ва одонтогенез жараёнлари динамикада морфологик ўрганилди. Микроскопик препаратлар тайёрлаш учун олинган материал Буэн эритмасида ва 12% формалинда фиксация қилинди. 5-7 мкм калинликдаги кесмалар гематоксилин-эозинда буялди. Урганишни кулайлаштириш учун каламуш ҳомиласи ва янги туғилган болалари пастки жағлари 3 қисмга шартли ажратилди: олдинги (курак тишлар сокаси) - курак тишлардан озик тишлар куртакларигача, урта - 3 та озик тишлар сокасигача ва орка - жаFларнинг тож усикларигача.

Олинган натижалар. 14 суткалик каламуш ҳомиласининг юқориги ва пастки жағлари деярли шаклланганлиги аниқланди. Микроскоп остида кўрилганда, улар асосан кам такомиллашган мезенхима ҳужайраларидан иборат бўлиб, улар орасида юпқа деворли қон томирлар ва нерв толалари кузатилди. Пастки жағнинг ўрта қисмида икки томонлама меккел тоғайи куртаги аниқланди. Меккел тоғайи гиалин тоғай тўқимасидан иборат бўлиб, кейинчалик пастки жагнинг суякланишида муким роль уйнайди (расм 1.).

20 суткага келиб, меккел тоғайида дегенератив ўзгаришлар содир бўлди. Тоғай ҳужайралари вакуоллашиб, пикнозга учраш ҳолати кузатилди (расм 2.). Суякланиш жараёни жадаллашди, меккел тоғайи юпқалашиб, тоғай оролчалари кўринишида бўлиб колди.

Бу даврда назорат гуруҳи каламуш болаларининг юқори ва пастки жағларида курак ва озик тишларининг куртаклари шаклланганлиги маълум булди. Тиш формуласи: 3-2-3 . Жами 16 та.

Курак тишларнинг олдинги қисмигина эмал билан қопланган бўлиб, орқа қисми эса юмшоқ дентин билан қопланганлиги намоён бўлди. Курак тишларнинг альвеоласи узун қийшиқ канал бўлиб, юқориги жағда у озиқ тишларигача етиб бормаганлиги, пастки жағда эса курак тишлар альвеоляр канали озиқ тишлардан ҳам ўтиб орқа жағ соҳасигача етганлиги кузатилди.

Расм 1. 14 суткалик каламуш ҳомиласи. Меккел тоғайининг (МТ) куртаги, М-мезенхима, ^-кон томир.

Гематоксилин-эозин. х150.

Расм 2. 20 суткалик каламуш ҳомиласи. Меккел тоғайининг (МТ) дегенерацияга учраши. Вакуоллашган ва пикнозга учраган тоFай хужайралари.

Гематоксилин-эозин. х600.

Назорат гуруҳида тиш куртаклари тўлиқ кўринмади. Уларда курак ва биринчи жуфт озик тишлар куртаклари аникланди.

Тажриба гурух каламуш болаларида 14- суткада курак тишлар ёриб чикди ва OFиз бўшлиғида кўринди (расм 3.). Назорат гуруҳида ушбу муддатда курак тишларнинг ёриб чиқиши кузатилмади.

Расм 3. 14 суткалик каламуш боласи. Назорат гуруҳи. Ёриб чиққан курак тишлар. Гематоксилин-эозин. х150.

Расм 4. 14 суткалик каламуш боласи. Тажриба гуруҳи. Ёриб чиққаётган курак тишнинг тож қисми. Эмал ва дентин.

Гематоксилин-эозин. х150.

Тажриба гуруҳ каламуш болалари курак тишлари эмал ва дентин чегараси аниқ эмас, чизиқлари тўлиқ шаклланмаган, нотекис ва носимметрик эканлиги маълум бўлди (расм 4.).

Тажрибанинг 21- суткасида назорат гурухи ва тажриба гурухи каламуш болаларида юқори ва пастки жағларида 2 тадан 4 та курак тишлари ёриб чиққанлиги кузатилди. Назорат гуруҳида юқори ва пастки жағларида бундан ташқари яна бир жуфдан биринчи ва иккинчи озиқ тишлари оғиз бўшлиғида кўринди. Улар бир текис, симметрик жойлашган. Тажриба гуруҳида курак тишлар ва биринчи озиқ тишлар аниқланди. Иккинчи озиқ тишларнинг ёриб чиқиши кузатилмади.

Хулосалар. Шундай қилиб, тажрибада каламушларнинг пре- ва эрта постнатал ривожланиш даврида юқориги ва пастки жағларнинг тараққиёти, остеогенез ва одонтогенез жараёнларини озиқланиш турига кўра динамикада морфологик хусусиятларини ўрганиш натижасида қуйидагилар маълум бўлди:

  • 1.    Абдувалиев Н.А., Раимжонов Р.Р. Кўкрак ёшидаги болаларда краниометрик кўрсатчикларнинг ўсиш динамикасини ўрганиш. - Science and education, 2021. - - vol. 2, iss. 5. – р. 82-86.

  • 2.    Возный А.В., Вородеева Ю.И., Чаунанс А.В., Лысенко Ю.А. Основные этапы развития временных и постоянных зубов. Сроки закладки, минерализации, прорезывания и формирование временных и постоянных зубов у детей. - Запорожье - 2015. - 63 с.

  • 3.    Далмане А.Р. Микроскопическое строение развивающегося зуба / А.Р. Далмане, О.Н. Королева. - Рижский медицинский институт. - Рига: Зинатне, 1974. - 21 с.

  • 4.    Кузнецов С.Л. Гистология органов полости рта / С.Л. Кузнецов, В.И. Торбек, В.Г. Деревянко. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2012. – 136 с.

  • 5.    Нигматов Р.Н. и др. Prevention of dentoalveolar anomalies / Р. Н. Нигматов, И. М. Нигматова, М. О. Нодирхонова [и др.]. // Молодой ученый. - 2021. - № 39 (381). - С.40-43.

  • 6.    Новиков М.Б. Онтогенез закладок зубов у человека / М.Б. Новиков // X науч. конф. по возрастной морфологии, физиологии и биохимии. - М., 1971. - Т.1. - С.371-372.

  • 7.    Раимжонов Р.Р. Иммунологического и морфологического особенности развития зубов у детей грудного возраста. - Tibbiyotda yangi kun, 2019. - 3 (27). – С.218-221.

  • 8.    Раимжонов Р.Р., Пўлатов Х.Т. Кўкрак ёшидаги болалар бош соҳасига оид кўрсаткичлардаги жинсий тафовутларини баҳолаш. – Polish Science Journal, 2021. - Issue 5(38), Part 2 - р. 85-87.

  • 9.    Саттибаев И.И. Анатомо - морфологические и иммунологические особенности развития зубов у детей грудного возраста. - Экономика и социум, 2020. - 6-2 (73). – С . 255263.

  • 10.    Шодмонов, А. А. О ростовых процессах лицевой область головы у детей узбекской национальности / А. А. Шодмонов, Р. Р. Раимжонов, Н. Х. Пулатов, И. И. Саттибоев. // Молодой ученый. — 2017. — № 25 (159). — С. 204-208.

  • 11.    Folayan M. O., Sowole C.A. Association between breastfeeding and eruption of the first tooth in preschool children in Nigeria // European Journal of Paediatric Dentistry : Official Journal of European Academy of Paediatric Dentistry, 2013. Vol. 14. N 1. P. 51–54.

  • 12.    Holman D.J., Yamaguchi K. Longitudinal analysis of deciduous tooth emergence: IV. Covariate effects in Japanese children // The American Journal of Physical Anthropology, 2005. Vol. 126. N 3. P. 352–358.

  • 13.    Kaymaz N., Yyldyrym S., Cevizci S., Cimen M., Topaloglu N., Binnetoglu F.K., Tekin M., Ozmert E. N. Association between teething and independent walking in healthy children // The Turkish Journal of Pediatrics, 2015. Vol. 57. P. 53–59.

  • 14.    Ntani G., Day P.F., Baird J., Godfrey K.M., Robinson S.M., Cooper C., Inskip H.M. Maternal and early life factors of tooth emergence patterns and number of teeth at one and two years of age // Journal of Developmental Origins of Health and Disease, 2015. Vol. 6. N 4. P. 299– 307.

  • 15.    Pavicin I.S., Dumancic J., Badel T., Vodanovic M. Timing of emergence of the first primary tooth in preterm and full-term infants // Annals of Anatomy, 2016. Vol. 203. P. 19–23.

Список литературы Кўкрак ёшидаги болалар тиш-жағ тизимининг тараққиётига озиқланиш омили таъсирини ўрганиш

  • Абдувалиев Н.А., Раимжонов Р.Р. Кўкрак ёшидаги болаларда краниометрик кўрсатчикларнинг ўсиш динамикасини ўрганиш. - Science and education, 2021. - - vol. 2, iss. 5. – р. 82-86.
  • Возный А.В., Вородеева Ю.И., Чаунанс А.В., Лысенко Ю.А. Основные этапы развития временных и постоянных зубов. Сроки закладки, минерализации, прорезывания и формирование временных и постоянных зубов у детей. - Запорожье - 2015. - 63 с.
  • Далмане А.Р. Микроскопическое строение развивающегося зуба / А.Р. Далмане, О.Н. Королева. - Рижский медицинский институт. - Рига: Зинатне, 1974. - 21 с.
  • Кузнецов С.Л. Гистология органов полости рта / С.Л. Кузнецов, В.И. Торбек, В.Г. Деревянко. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2012. – 136 с.
  • Нигматов Р.Н. и др. Prevention of dentoalveolar anomalies / Р. Н. Нигматов, И. М. Нигматова, М. О. Нодирхонова [и др.]. // Молодой ученый. - 2021. - № 39 (381). - С.40-43.
  • Новиков М.Б. Онтогенез закладок зубов у человека / М.Б. Новиков // X науч. конф. По возрастной морфологии, физиологии и биохимии. - М., 1971. - Т.1. - С.371-372.
  • Раимжонов Р.Р. Иммунологического и морфологического особенности развития зубов у детей грудного возраста. - Tibbiyotda yangi kun, 2019. - 3 (27). – С.218-221.
  • Раимжонов Р.Р., Пўлатов Х.Т. Кўкрак ёшидаги болалар бош соҳасига оид кўрсаткичлардаги жинсий тафовутларини баҳолаш. – Polish Science Journal, 2021. – Issue 5(38), Part 2 - р. 85-87.
  • Саттибаев И.И. Анатомо - морфологические и иммунологические особенности развития зубов у детей грудного возраста. - Экономика и социум, 2020. - 6-2 (73). – С. 255-263.
  • Шодмонов, А. А. О ростовых процессах лицевой область головы у детей узбекской национальности / А. А. Шодмонов, Р. Р. Раимжонов, Н. Х. Пулатов, И. И. Саттибоев. // Молодой ученый. — 2017. — № 25 (159). — С. 204-208.
  • Folayan M. O., Sowole C.A. Association between breastfeeding and eruption of the first tooth in preschool children in Nigeria // European Journal of Paediatric Dentistry : Official Journal of European Academy of Paediatric Dentistry, 2013. Vol. 14. N 1. P. 51–54.
  • Holman D.J., Yamaguchi K. Longitudinal analysis of deciduous tooth emergence: IV. Covariate effects in Japanese children // The American Journal of Physical Anthropology, 2005. Vol. 126. N 3. P. 352–358.
  • Kaymaz N., Yyldyrym S., Cevizci S., Cimen M., Topaloglu N., Binnetoglu F.K., Tekin M., Ozmert E. N. Association between teething and independent walking in healthy children // The Turkish Journal of Pediatrics, 2015. Vol. 57. P. 53–59.
  • Ntani G., Day P.F., Baird J., Godfrey K.M., Robinson S.M., Cooper C., Inskip H.M. Maternal and early life factors of tooth emergence patterns and number of teeth at one and two years of age // Journal of Developmental Origins of Health and Disease, 2015. Vol. 6. N 4. P. 299–307.
  • Pavicin I.S., Dumancic J., Badel T., Vodanovic M. Timing of emergence of the first primary tooth in preterm and full-term infants // Annals of Anatomy, 2016. Vol. 203. P. 19–23.
Еще
Статья научная