Muddatidan erta tug‘ilgan chaqaloqlarda patologik omillarning sabablari

Kirish. 34 0/7 haftadan 36 6/7 haftagacha tug‘ilgan chaqaloqlar (kech muddatdan oldin tug‘ilgan chaqaloqlar deb ataladi) shifokorlar, shuningdek, kasalxona va jamoat sog‘liqni saqlash tizimlari uchun ma’lum bir muammoni keltirib chiqaradi [1-3]. Erta tug‘ruq ko‘rsatkichlari so‘nggi yillarda uzluksiz o‘sib bormoqda: rasmiy statistika ma’lumotlariga ko‘ra, ularning soni 2023 yilda 69,4% ni, 2024 yilda 72,8% ni tashkil etdi. Shu munosabat bilan erta tug‘ruqqa olib keladigan asosiy omillarni aniqlash zarurati tug‘iladi. Chala tug‘ilgan chaqaloqning tug‘ilishida homiladorlik tufayli yuzaga kelgan arterial gipertenziya, yo‘ldoshning oldinda yotishi, eklampsiya, bachadon bo‘yni uzunligi va homilaning o‘sishi, ayolning antibakterial va gipotenziv dori vositalarini qabul qilishi kabi omillar yetakchi rol o‘ynagan. Homilador ayolning ruhiy holati, haddan tashqari jismoniy zo‘riqish [3-6], shuningdek, ko‘p homilali homiladorlik, urogenital infeksiyalar, tug‘ruqdan oldingi amniotik suyuqlikning ketishi, erta muddatlarda homiladorlikni to‘xtatish xavfi [5-7]. Biroq, nafaqat somatik va akusher-ginekologik omillar, balki ijtimoiy omillar ham muhim ahamiyatga ega. Sharqiy Osiyo ayollari kech muddatdan oldin, Afrika mamlakatlari ayollari esa o‘ta muddatdan oldin tug‘ishga ko‘proq moil ekanligi aniqlangan [6]. Oldingi homiladorlik muddatidan oldin tugagan ayollarda takroriy muddatidan oldingi tug‘ruq ehtimoli 4-5 baravar yuqori [4-7].

Tadqiqotning maqsadi muddatidan oldin tug‘ilgan chaqaloqlar (gestatsiya muddati 34 0/7-36 6/7 hafta) tug‘ilishining asosiy xavf omillarini aniqlashdan iborat.

Materiallar va usullar. Gestatsiyaning 34 0/7 haftasidan 36 6/7 haftagacha tirik tug‘ilgan 56 nafar chaqaloqning rivojlanish tarixi (shakl № 097/x), shuningdek, tug‘ruq tarixi (shakl № 096/x) ma’lumotlari tahlil qilindi. Ishning bosqichlaridan biri ayolning tana vazni indeksini (TVI) hisoblash edi. Bu odamning massasi va bo‘yining mos kelish darajasini baholashga imkon beradigan kattalikdir [1,2,5,6,7]. Tana vazni (kg) /bo‘y2 (m) formulasi bo‘yicha hisoblanadi. Ma’lumotlar tahlili "StatTech 3.1.10," "Microsoft Office Excel 2016" dasturlari yordamida dispersion tahlil (ANOVA) yordamida amalga oshirildi.

Jadval- 1

Ijtimoiy anamnez tavsifi

Ko’rsatkich	Chastota, %
Shahar aholisi	64.8
Shahar tashqarisida yashovchilar	34.3
Oliy ma’lumot (otalar)	45.0
O‘rta ta’lim (otalar)	53.4
To‘liqsiz o‘rta ta’lim (otalar)	4.8
Oliy ma’lumotli (onalar)	54.7
O‘rta ma’lumotli (onalar)	43.8

Natijalar. Olingan ma’lumotlar tahlili shuni ko‘rsatdiki, kech chala tug‘ilgan chaqaloq tug‘ilganda onaning yoshi 30,10±5,67 yoshni, otaning o‘rtacha yoshi 31,9±7,25 yoshni tashkil etgan, homilador ayollar orasida shahar aholisining ulushi 65,7% ni tashkil etgan. Onalarning 54,7 foizi va otalarning 45 foizi oliy ma’lumotga ega (1-jadval).

Homiladorlik kechishini murakkablashtiruvchi holatlar orasida homiladorlik tufayli yuzaga kelgan boshqa yo‘ldosh buzilishlari (64,2%), shishlar (42,5%), homila oldi suyuqligining tug‘ruqdan oldin ketishi (39,5%) ko‘p uchradi. Deyarli har uchinchi ayolda homila tushish xavfi (33,2%) va asosan yengil darajadagi kamqonlik (31,4%) qayd etilgan. Har to‘rttadan birida gestatsion qandli diabet (25,4%) qayd etilgan (2-jadval). 70% dan ortiq ayollarda asoratlangan somatik anamnez aniqlangan. Uning tarkibida vegetativ asab tizimining buzilishlari ustunlik qildi, ular har 4-ayoldan birida qayd etilgan. Ko‘rishning buzilishi 22,4% hollarda, siydik yo‘llarining surunkali infeksiyasi - 15,9%, oshqozon-ichak trakti kasalliklari - 13,9%, qalqonsimon bez faoliyatining buzilishi - 8,9% hollarda qayd etilgan (3-jadval).

Asoratlangan akusher-ginekologik anamnez 68,5% ayollarda kuzatilgan. Ulardan 13,9% homiladorlarda operatsiyadan keyingi bachadon chandig‘i aniqlangan. Har 10-ayolning anamnezida tibbiy yoki spontan abort haqida ma’lumotlar bo‘lgan. 8,0% hollarda homiladorlikning to‘xtab qolishi va homiladorlik davrida homilaning yetarli darajada o‘smasligi kuzatildi (4-jadval).

Kechki muddatdan oldin tug‘ilgan chaqaloqlarning gestatsiya muddatiga turli xavf omillarining ta’sirini tahlil qilish shuni ko‘rsatdiki, homiladorlikning to‘xtash xavfi (p = 0,016) va kindik o‘ralib qolishining mavjudligi (p = 0,020) 34 haftalik gestatsiya davrida chaqaloq tug‘ilish xavfini oshiradi. Qishloqda yashovchi ayollarda homiladorlikning 36-haftasida bola tug‘ilish xavfi 2,66 baravar yuqori (p = 0,007; OSH = 0,376; 95% CI 0,184-0,771), ayollarning shahar sharoitida yashashi homiladorlik davomiyligini 1 haftaga oshishiga olib keladi (p = 0,045; 95% CI 1,0114,318). Ushbu ma’lumotlar shahar sharoitida malakali tibbiy yordamning yanada qulayligi va o‘z vaqtida ko‘rsatilishini ko‘rsatadi.

Jadval -2

Ayollarda joriy homiladorlik asoratlari

Xozirgi homiladorlik asoratlari	Chastota, %
Boshqa yo‘ldosh buzilishlari	64.2
Homiladorlikdan kelib chiqqan shishlar	42.5
Homila qobig‘ining erta yorilishi	39.5
Homila tushish xavfi	33.2
Homiladorlik, tug‘ruq va tug‘ruqdan keyingi davrni murakkablashtiradigan kamqonlik	31.4
Turli xil etiologiyali vulvovaginit (jumladan, ureaplazma, xlamidiya va mikoplazma)	28.4
Gestatsion qandli diabet	25.4
Homila yurak urish tezligining o‘zgarishi bilan asoratlangan tug‘ruq	14,8
Homiladorlik gipertenziyasi, sezilarli proteinuriya bilan	16.0
Aniqlik kiritilmagan yuqori nafas yo‘llarining o‘tkir infeksiyasi	13.1
Homilador ayollarda simptomsiz bakteriuriya	11.1

Shu bilan birga, biz gestatsiyaning 36-haftasida kech muddatdan oldin tug‘ilgan chaqaloqning tug‘ilish muddati va ayollarda vegetativ asab tizimining buzilishi o‘rtasida sezilarli salbiy korrelyatsiyani aniqladik (p = -0,013). Ushbu xavf omili mavjud bo‘lgan guruhda imkoniyatlar 2,95 baravar past edi (OSH = 0,339; 95% CI 0,141-0,814). Ehtimol, bu haqiqiy homiladorlikning uzayishiga yordam bergan noqulay xavf omillarining ta’sirini o‘z vaqtida bartaraf etish bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Homilador ayollarning TVI qiymatlarini tahlil qilish uning sezilarli tebranishlarini aniqladi (1-jadval). ROC-tahlili yordamida 0/7-36 6/7 haftada kech muddatdan oldin tug‘ilgan chaqaloqlarning tana vazni indeksiga bog‘liqligi aniqlandi.

Bunday muddatda bolaning tug‘ilish ehtimoli TVI > 23 kg/m2 va < 28 kg/m2 qiymatlarida yuqori bo‘lgan. Shu bilan birga, erta tug‘ilishning eng past xavfi TVI 22,5 kg/m2 dan kam bo‘lganda kuzatiladi [1,2,7], erta tug‘ilish muddati esa TVI miqdoriga teskari bog‘liq bo‘lib, bolaning erta tug‘ilishi TVI > 30 kg/m2 bo‘lganda prognoz qilinadi [3,5].

Tug‘ruq paritetining kech muddatdan oldin tug‘ilish ehtimoliga ta’sirini aniqlash uchun ROC tahlilidan ham foydalanildi va qiymatlar massivi uchun moda hisoblab chiqildi. Ikkala usul ham kech muddatdan oldin tug‘ilgan chaqaloqlar asosan 1-homiladorlik va 1-tug‘ruqdan tug‘ilishini ko‘rsatdi. Gestatsiyaning 0/7-36 6/7 haftasida tug‘ruq ehtimoli bunday omillar ayollar bepushtligini (p = 0,036) 4,11 marta (95% DI 1,063-15,905) va bachadonning boshqa yallig‘lanish bo‘lmagan kasalliklari: fibroadenoma, bachadon miomasi (p = 0,007) 17,52 marta (95% DI 0,967-317,361) oshirdi.

Jadval -3

Ayollardagi patologiyaning somatik shakllari

Ayollarda patologiyaning shakli	Chastota, %
Vegetativ asab tizimining buzilishi	25,3
Ko‘rish qobiliyatining buzilishi	22,4
Siydik yo‘llari infeksiyasi, buyrak-tosh kasalligi Oshqozon-ichak kasalliklari	15,9 13,9
Qalqonsimon bez patologiyasi	8,9
LOR a’zolari patologiyasi	7,4
Jigar va o‘t yo‘llari kasalliklari	6,0
Surunkali virusli gepatit B va/yoki C	5,3
Teri kasalliklari	4,6
Surunkali bronxit, bronxial astma	3,2
OIV infeksiyasi	3,2
Polimorfizm	1,0
Qandli diabet 1-turi	0,9
Sitomegalovirusli infeksiya, gerpesvirusli	0,9

Jadval -4

Ayollarda akusherlik-ginekologik patologiya shakllari

Akusherlik-ginekologik patologiya shakllari	Chastota, %
Bachadondagi operatsiyadan keyingi chandiq	13,9
Tibbiy abort	11,1
Spontan abort	10,0
bepushtlik	8,2
o‘tib ketgan homiladorlik	8,7
Onaga tibbiy yordam ko‘rsatishni talab qiladigan homilaning yetarli darajada o‘smasligi	8,0
Istmik-servikal yetishmovchilik	4,9
Tuxumdonlarning boshqa yallig‘lanmagan kasalliklari	4,8
Bachadonning boshqa yallig‘lanmagan kasalliklari: fibroadenoma, bachadon miomasi	4,4
Ayollar tos a’zolarining yallig‘lanish kasalliklari; bachadon bo‘yni eroziyasi	2,8
Hayz siklining buzilishi	2,1
Onaga tibbiy yordam ko‘rsatishni talab qiladigan homilaning ona qornida nobud bo‘lishi	1,9
Endometriy polipi	1,8
bachadon endometriozi	1,3
Bachadondan tashqari homiladorlik	1,2
bachadon malformatsiyasi	1,3
muddatidan oldin tug‘ruq	0,6
Erta neonatal o‘lim	0,6
Odatiy homila tushishi	0,7

Muhokama. Muddatidan oldingi tug‘ruq murakkab ko‘p omilli patologiya hisoblanadi [3,4,6]. Erta muddatdan oldin tug‘ruqni amalga oshirishda turli xil ahamiyatga ega bo‘lgan omillar ishtirok etadi: siydik yo‘llari infeksiyalari, arterial gipertenziya, giperglikemiya va homiladorlik davridagi qandli diabet, bachadon bo‘ynining 25 mm dan kam qisqarishi, xorioamnionit, tana vazni indeksi > 30 kg/m2 [5-7]. Kech muddatdan oldingi tug‘ruq bilan quyidagi xavf omillari bog‘liq: gestatsion qandli diabet, homila qobig‘ining muddatidan oldin yorilishi, jigar ichi xolestazi, nikotinga qaramlik, qishloq joylarda yashash [5-7].

Biz ushbu omillarning ahamiyatini aniqladik va homiladorlikni to‘xtatish xavfi, homilaning kindik bilan o‘ralib qolishining 34 0/6-34 6/7 haftalik muddatida kech muddatdan oldin tug‘ilgan chaqaloqning tug‘ilishiga ta’sirini ko‘rsatdik [3]. Muddatidan oldingi tug‘ruq muddati ayolning tana vazni indeksiga teskari bog‘liq bo‘lib, kech muddatidan oldingi tug‘ruqlar tana vazni indeksi 23 kg/m2 dan yuqori va 28 kg/m2 dan past bo‘lganda bashorat qilingan [2].

Ayollar bepushtligi, fibroadenoma, mioma kabi bachadonning yallig‘lanish bo‘lmagan kasalliklari 37-haftada erta tug‘ilish xavfini oshirdi [1,3]. Shaharda bir hafta yashash fakti ayollarning qishloqda yashashiga nisbatan homiladorlik muddatini uzaytiradi [6].

Xulosa . Kech muddatdan oldin tug‘ilgan chaqaloqning tug‘ilish sabablari hayot davomida o‘zgarib turadigan ko‘plab omillar bilan belgilanadi va akusherlik-ginekologik, somatik, irsiy, ijtimoiy moyilliklar majmuini o‘z ichiga oladi [5,6]. Kech muddatdan oldin tug‘ruq omillarining ahamiyati o‘zgarishining biz aniqlagan qonuniyatlari yangi tug‘ilgan chaqaloqlarning reanimatsiya va intensiv terapiya bo‘limlarida ixtisoslashtirilgan tibbiy yordam hajmini aniqlash va yangi tug‘ilgan chaqaloqlar va erta tug‘ilgan chaqaloqlar patologiyasi bo‘limlarida parvarish qilish uchun zarurdir.

ADABIYOTLAR

RHJ №3-2025