Предиктивные маркеры ответа на блокаторы контрольных точек иммунного ответа

Автор: Янус Григорий Аркадьевич, Иевлева Аглая Геннадьевна, Суспицын Евгений Николаевич, Тюрин Владислав Ильич, Бизин Илья Валерьевич, Горустович Ольга Анатольевна, Ни Валерия Игоревна, Холматов Максим Михайлович, Лайдус Татьяна Александровна, Чуйнышена Светлана Андреевна, Алексахина Светлана Николаевна, Имянитов Евгений Наумович

Журнал: Сибирский онкологический журнал @siboncoj

Рубрика: Обзоры

Статья в выпуске: 4 т.19, 2020 года.

Бесплатный доступ

Несмотря на беспрецедентный успех применения ингибиторов контрольных точек иммунного ответа в терапии рака легкого, меланомы, гипермутабельных новообразований различной локализации и проч., существенная доля пациентов, получающих препараты этой группы, не демонстрирует ответа на лечение. Предиктивные маркеры, рутинно используемые при отборе больных для прохождения иммунотерапии, в частности уровень экспрессии PD-L1 и наличие микросателлитной нестабильности, имеют определённые ограничения. За последнее десятилетие было предложено множество иных биомаркеров, призванных предсказать эффект на назначение иммунотерапии: внутриопухолевая мутационная нагрузка, состав лимфоцитарного инфильтрата; аллельная композиция главного комплекса гистосовместимости; соотношения между количеством различных форменных элементов крови и ее биохимическими показателями; особенности микрофлоры ЖКТ и т. д. Эти маркеры могут прямо или косвенно отражать иммуногенность самой опухоли, а также состояние системного и внутриопухолевого иммунитета. Предсказательная сила, достоверность и степень их близости к практическому применению чрезвычайно различны. При подготовке данного обзора был проведен поиск литературы последних лет, касающейся изучения предикторов эффективности ингибиторов контрольных точек иммунного ответа, в журналах, входящих в базы данных Pubmed, Web of Science, Scopus.

Еще

Аденокарцинома, предиктивные маркеры, ингибиторы контрольных точек иммунного ответа

Короткий адрес: https://sciup.org/140254360

IDR: 140254360   |   DOI: 10.21294/1814-4861-2020-19-4-123-131

Список литературы Предиктивные маркеры ответа на блокаторы контрольных точек иммунного ответа

  • Topalian S.L., HodiF.S., Brahmer J.R., Gettinger S.N., SmithD.C., McDermottD.F., Powderly J.D., CarvajalR.D., Sosman J.A., AtkinsM.B., Leming P.D., Spigel D.R., Antonia S.J., Horn L., Drake C.G., Pardoll D.M., Chen L, Sharfman W.H., Anders R.A., Taube J.M., McMiller T.L., Xu H, Korman A.J., Jure-Kunkel M., Agrawal S., McDonald D., Kollia G.D., Gupta A., Wigginton J.M., Sznol M. Safety, activity, and immune correlates of anti-PD-1 antibody in cancer. N Engl J Med. 2012; 366(26): 2443-54. doi: 10.1056/NEJMoa1200690.
  • Garon E.B., Rizvi N.A., Hui R., Leighl N., Balmanoukian A.S., Eder J.P., Patnaik A., Aggarwal C., Gubens M., Horn L., Carcereny E., Ahn M.J., Felip E., Lee J.S., Hellmann M.D., Hamid O., Goldman J.W., Soria J.C., Dolled-Filhart M., Rutledge R.Z., Zhang J., Lunceford J.K., Rangwala R., Lubiniecki G.M., Roach C., Emancipator K., Gandhi L.; KEYNOTE-001 Investigators. Pembrolizumab for the treatment of non-small-cell lung cancer. N Engl J Med. 2015 May 21; 372(21): 2018-28. doi: 10.1056/NEJMoa1501824.
  • FournelL., Wu Z., StadlerN., DamotteD., LococoF., Boulle G., Sé-gal-BendirdjianE., BobbioA., IcardP., Trédaniel J., AlifanoM., ForgezP. Cisplatin increases PD-L1 expression and optimizes immune check-point blockade in non-small cell lung cancer. Cancer Lett. 2019 Nov 1; 464: 5-14. doi: 10.1016/j.canlet.2019.08.005.
  • Lantuejoul S., Sound-TsaoM., Cooper W.A., GirardN., HirschF.R., RodenA.C., Lopez-RiosF., JainD., Chou T.Y., MotoiN., Kerr K.M., Yatabe Y., Brambilla E., Longshore J., Papotti M., Sholl L.M., Thunnissen E., Rekht-man N., Borczuk A., Bubendorf L., Minami Y., Beasley M.B., Botling J., Chen G., Chung J.H., Dacic S., Hwang D., Lin D., Moreira A., Nicholson A.G., Noguchi M., Pelosi G., Poleri C., Travis W., Yoshida A., Daigneault J.B., Wistuba I.I., Mino-KenudsonM. PD-L1 Testing for Lung Cancer in 2019: Perspective From the IASLC Pathology Committee. J Tho-rac Oncol. 2020 Apr; 15(4): 499-519. doi: 10.1016/j.jtho.2019.12.107.
  • Conroy J.M., Pabla S., NeslineM.K., Glenn S.T., Papanicolau-Sen-gos A., Burgher B., Andreas J., Giamo V., Wang Y., Lenzo F.L., Bshara W., Khalil M., Dy G.K., Madden K.G., Shirai K., Dragnev K., Tafe L.J., Zhu J., Labriola M., Marin D., McCall S.J., Clarke J., George D.J., Hang T., Zibelman M., Ghatalia P., Araujo-Fernandez I., de la Cruz-Merino L., Singavi A., George B., MacKinnon A.C., Thompson J., Singh R., Jacob R., Kasuganti D., Shah N., Day R., Galluzzi L., Gardner M., Morrison C. Next generation sequencing of PD-L1 for predicting response to immune checkpoint inhibitors. J Immunother Cancer. 2019 Jan 24; 7(1): 18. doi: 10.1186/s40425-018-0489-5.
  • Le GouxC., DamotteD., Vacher S., SibonyM., DelongchampsN.B., Schnitzler A., Terris B., Zerbib M., Bieche I., Pignot G. Correlation between messenger RNA expression and protein expression of immune checkpoint-associated molecules in bladder urothelial carcinoma: A retrospective study. Urol Oncol. 2017 May; 35(5): 257-263. doi: 10.1016/j. urolonc.2017.01.014.
  • ParéL., Pascual T., SeguíE., Teixidó C., Gonzalez-CaoM., GalvánP., Rodríguez A., González B., Cuatrecasas M., Pineda E., Torné A., Crespo G., Martin-Algarra S., Pérez-RuizE., Reig O., ViladotM., Font C., AdamoB., VidalM., GabaL., MuñozM., Victoria I., Ruiz G., Viñolas N., Mellado B., Maurel J., Garcia-Corbacho J., Molina-VilaM.A., JuanM., Llovet J.M., Reguart N., Arance A., Prat A. Association between PD1 mRNA and response to anti-PD 1 monotherapy across multiple cancer types. Ann Oncol. 2018 Oct 1; 29(10): 2121-2128. doi: 10.1093/annonc/mdy335.
  • Yearley J.H., Gibson C., Yu N., Moon C., Murphy E., Juco J., Lunceford J., Cheng J., Chow L.Q.M., Seiwert T.Y., Handa M., Tomassini J.E., McClanahan T. PD-L2 Expression in Human Tumors: Relevance to Anti-PD-1 Therapy in Cancer. Clin Cancer Res. 2017; 23(12): 3158-67. doi: 10.1158/1078-0432.CCR-16-1761.
  • Buchbinder E.I., DesaiA. CTLA-4 and PD-1 Pathways: Similarities, Differences, and Implications of Their Inhibition. Am J Clin Oncol. 2016 Feb; 39(1): 98-106. doi: 10.1097/C0C.0000000000000239.
  • YarchoanM., JohnsonB.A.3rd, LutzE.R., LaheruD.A., JaffeeE.M. Targeting neoantigens to augment antitumour immunity. Nat Rev Cancer. 2017 Apr; 17(4): 209-222. doi: 10.1038/nrc.2016.154.
  • Wang F., Zhao Q., Wang Y.N., Jin Y., He M.M., Liu Z.X., Xu R.H. Evaluation of POLE and POLD1 Mutations as Biomarkers for Immuno-therapy Outcomes Across Multiple Cancer Types. JAMA Oncol. 2019. doi: 10.1001/jamaoncol.2019.2963.
  • Snyder A., Makarov V., Merghoub T., Yuan J., Zaretsky J.M., DesrichardA., Walsh L.A., Postow M.A., Wong P., Ho T.S., Hollmann T.J., Bruggeman C., Kannan K., Li Y., Elipenahli C., Liu C., Harbison C.T., Wang L., Ribas A, Wolchok J.D., Chan T.A. Genetic basis for clinical response to CTLA-4 blockade in melanoma. N Engl J Med. 2014 Dec 4; 371(23): 2189-2199. doi: 10.1056/NEJMoa1406498.
  • Van Allen E.M., Miao D., Schilling B., Shukla S.A., Blank C., Zimmer L., Sucker A., Hillen U., Foppen M.H.G., Goldinger S.M., Utikal J., Hassel J.C., Weide B., Kaehler K.C., Loquai C., Mohr P., Gutzmer R., DummerR., GabrielS., Wu C.J., Schadendorf D., GarrawayL.A. Genomic correlates of response to CTLA-4 blockade in metastatic melanoma. Science. 2015 Oct 9; 350(6257): 207-211. doi: 10.1126/science.aad0095.
  • Rizvi N.A., Hellmann M.D., Snyder A., Kvistborg P., Makarov V., Havel J.J., Lee W., Yuan J., Wong P., Ho T.S., Miller M.L., Rekhtman N., Moreira A.L., Ibrahim F., Bruggeman C., Gasmi B., ZappasodiR., Maeda Y, Sander C., Garon E.B., Merghoub T., Wolchok J.D., Schumacher T.N., Chan T.A. Cancer immunology. Mutational landscape determines sensitivity to PD-1 blockade in non-small cell lung cancer. Science. 2015 Apr 3; 348(6230): 124-8. doi: 10.1126/science.aaa1348.
  • McGranahan N., Furness A.J., Rosenthal R., Ramskov S., Lyngaa R., SainS.K., Jamal-HanjaniM., WilsonG.A.,BirkbakN.J,HileyC.T., WatkinsT.B., Shafi S., Murugaesu N., Mitter R., Akarca A.U., Linares J., Marafioti T., Henry J.Y., Van Allen E.M., Miao D., Schilling B., Schadendorf D., Garraway L.A., Makarov V., Rizvi N.A., Snyder A., Hellmann M.D., Merghoub T., Wolchok J.D.., Shukla S.A., Wu C.J., Peggs K.S., Chan T.A., Hadrup S.R., Quezada S.A., Swanton C. Clonal neoantigens elicit T cell immunoreactivity and sensitivity to immune checkpoint blockade. Science. 2016 Mar 25; 351(6280): 1463-9. doi: 10.1126/science.aaf1490.
  • Buchhalter I., Rempel E., Endris V., Allgäuer M., Neumann O., Volckmar A.L., Kirchner M., Leichsenring J., Lier A., von Winterfeld M., Penzel R., Christopoulos P., Thomas M., Fröhling S., Schirmacher P., Budczies J., Stenzinger A. Size matters: Dissecting key parameters for panel-based tumor mutational burden analysis. Int J Cancer. 2019; 144(4): 848-58. doi: 10.1002/ijc.31878.
  • Zhang J., Caruso F.P., Sa J.K., Ju.ste.sen S., Nam D.H., Sims P., Ceccarelli M., Lasorella A., Iavarone A. The combination of neoantigen quality and T lymphocyte infiltrates identifies glioblastomas with the longest survival. Commun Biol. 2019 Apr 23; 2: 135. doi: 10.1038/ s42003-019-0369-7.
  • ChowellD., Krishna C., Pierini F., Makarov V, RizviN.A., KuoF., Morris L.G.T., Riaz N., Lenz T.L., Chan T.A. Evolutionary divergence of HLA class I genotype impacts efficacy of cancer immunotherapy. Nat Med. 2019 Nov; 25(11): 1715-1720. doi: 10.1038/s41591-019-0639-4.
  • Riaz N., Havel J.J., Kendall S.M., Makarov V, Walsh L.A., Desrichard A., WeinholdN., Chan T.A. Recurrent SERPINB3 and SERPINB4 mutations in patients who respond to anti-CTLA4 immunotherapy. Nat Genet. 2016 Nov; 48(11): 1327-1329. doi: 10.1038/ng.3677.
  • Wu H.X., Chen Y.X., Wang Z.X., Zhao Q., He M.M., Wang Y.N., Wang F., Xu R.H. Alteration in TET1 as potential biomarker for immune checkpoint blockade in multiple cancers. J Immunother Cancer. 2019 Oct 17; 7(1): 264. doi: 10.1186/s40425-019-0737-3.
  • Gao J., Shi L.Z., Zhao H., Chen J., Xiong L., He Q., Chen T., Roszik J., Bernatchez C., Woodman S.E., Chen P.L., Hwu P., Allison J.P., FutrealA., Wargo J.A., SharmaP. Loss of IFN-y Pathway Genes in Tumor Cells as a Mechanism of Resistance to Anti-CTLA-4 Therapy. Cell. 2016 Oct 6; 167(2): 397-404.e9. doi: 10.1016/j.cell.2016.08.069.
  • Peng W., Chen J.Q., Liu C., Malu S., Creasy C., TetzlaffM.T., Xu C., McKenzie J.A., Zhang C., LiangX., WilliamsL.J., Deng W., Chen G., Mbofung R., Lazar A.J., Torres-Cabala C.A., Cooper Z.A., Chen P.L., Tieu T.N., Spranger S., Yu X., Bernatchez C., Forget M.A., Haymaker C., Amaria R., McQuade J.L., Glitza I.C., Cascone T., Li H.S., Kwong L.N., Heffernan T.P., Hu J., Bassett R.L.Jr., Bosenberg M.W., Woodman S.E., Overwijk W.W., Lizee G., Roszik J., Gajewski T.F., Wargo J.A., Gershen-wald J.E., Radvanyi L., Davies M.A., Hwu P. Loss of PTEN Promotes Resistance to T Cell-Mediated Immunotherapy. Cancer Discov. 2016 Feb; 6(2): 202-16. doi: 10.1158/2159-8290.CD-15-0283.
  • Skoulidis F., GoldbergM.E., Greenawalt D.M., Hellmann M.D., Awad M.M., Gainor J.F., Schrock A.B., Hartmaier R.J., Trabucco S.E., Gay L., Ali S.M., Elvin J.A., Singal G., Ross J.S., Fabrizio D., Szabo P.M., Chang H., Sasson A., Srinivasan S., Kirov S., Szustakowski J., Vitazka P., EdwardsR., Bufill J.A., Sharma N., Ou S.I., PeledN., SpigelD.R., Rizvi H., Aguilar E.J., Carter B.W., Erasmus J., Halpenny D.F., Plodkowski A.J., Long N.M., NishinoM., Denning W.L., Galan-Cobo A., Hamdi H., Hirz T., TongP., Wang J., Rodriguez-Canales J., Villalobos PA., ParraE.R., Kalhor N., Sholl L.M., Sauter J.L., Jungbluth A.A., Mino-Kenudson M., Azimi R., Elamin Y.Y., Zhang J., Leonardi G.C., Jiang F., Wong K.K., Lee J.J., Papadimitrakopoulou V.A., Wistuba I.I., Miller V.A., Frampton G.M., Wol-chok J.D., Shaw A.T., JänneP.A., Stephens P.J., Rudin C.M., Geese W.J., AlbackerL.A., Heymach J.V. STK11/LKB1 Mutations and PD-1 Inhibitor Resistance in KRAS-Mutant Lung Adenocarcinoma. Cancer Discov. 2018 Jul; 8(7): 822-835. doi: 10.1158/2159-8290.CD-18-0099.
  • Patel S.J., SanjanaN.E., KishtonR.J., EidizadehA., Vodnala S.K., CamM., Gartner J.J., JiaL., Steinberg S.M., Yamamoto T.N., Merchant A.S., MehtaG. U., ChichuraA., Shalem O., TranE.,EilR., SukumarM., GuijarroE.P., Day C.P., Robbins P., Feldman S., Merlino G., Zhang F., Restifo N.P. Identification of essential genes for cancer immunotherapy. Nature. 2017 Aug 31; 548(7669): 537-542. doi: 10.1038/nature23477.
  • McGranahanN., RosenthalR., HileyC.T., RowanA.J., WatkinsT.B.K., Wilson G.A., BirkbakN.J., Veeriah S., Van Loo P., Herrero J., Swanton C.; TRACERx Consortium. Allele-Specific HLA Loss and Immune Escape in Lung Cancer Evolution. Cell. 2017; 171(6): 1259-1271.e11. doi: 10.1016/j. cell.2017.10.001.
  • Martens A., Wistuba-Hamprecht K., Geukes Foppen M., Yuan J., Postow M.A., Wong P., Romano E., Khammari A., Dreno B., Capone M., Ascierto P.A., Di Giacomo A.M., Maio M., Schilling B., Sucker A., Schadendorf D., Hassel J.C., Eigentler T.K., MartusP., Wolchok J.D., Blank C., Pawelec G., Garbe C., Weide B. Baseline Peripheral Blood Biomark-ers Associated with Clinical Outcome of Advanced Melanoma Patients Treated with Ipilimumab. Clin Cancer Res. 2016; 22(12): 2908-18. doi: 10.1158/1078-0432.CCR-15-2412.
  • Meyers D.E., StukalinI., Vallerand I.A.,LewinsonR. T., Suo A.,Dean M., North S., Pabani A., Cheng T., Heng D.Y.C., Bebb D.G., Morris D.G. The Lung Immune Prognostic Index Discriminates Survival Outcomes in Patients with Solid Tumors Treated with Immune Checkpoint Inhibitors. Cancers (Basel). 2019 Nov 2; 11(11): 1713. doi: 10.3390/ cancers11111713.
  • Ameratunga M., Chenard-Poirier M., Moreno Candilejo I., Pedregal M., Lui A., Dolling D., Aversa C., Ingles Garces A., Ang J.E., Banerji U., Kaye S., Gan H., Doger B., Moreno V., de Bono J., Lopez J. Neutrophil-lymphocyte ratio kinetics in patients with advanced solid tumours on phase I trials of PD-1/PD-L1 inhibitors. Eur J Cancer. 2018; 89: 56-63. doi: 10.1016/j.ejca.2017.11.012.
  • Yuan J., Page D.B., Ku G.Y., Li Y.,Mu Z., Ariyan C., Gallardo H.F., Roman R.A., Heine A.I., Terzulli S.L., Ritter E., Gnjatic S., Ritter G., Jungbluth A.A., Allison J.P., Old L.J., Wolchok J.D. Correlation of clinical and immunological data in a metastatic melanoma patient with heterogeneous tumor responses to ipilimumab therapy. Cancer Immun. 2010 Jan 7; 10: 1.
  • Sade-FeldmanM., Kanterman J., Klieger Y., Ish-ShalomE., OlgaM., Saragovi A., ShtainbergH., LotemM., BaniyashM. Clinical Significance of Circulating CD33+CD11b+HLA-DR- Myeloid Cells in Patients with Stage IV Melanoma Treated with Ipilimumab. Clin Cancer Res. 2016 Dec 1; 22(23): 5661-5672. doi: 10.1158/1078-0432.CCR-15-3104.
  • Tietze J.K., AngelovaD, HepptM.V., ReinholzM., Murphy W.J., Spannagl M., Ruzicka T., Berking C. The proportion of circulating CD45RO+CD8+ memory T cells is correlated with clinical response in melanoma patients treated with ipilimumab. Eur J Cancer. 2017; 75: 268-279. doi: 10.1016/j.ejca.2016.12.031.
  • Leung A.M., Lee A.F., Ozao-Choy J., Ramos R.I., Hamid O., O'Day S.J., Shin-Sim M., Morton D.L., Fanes M.B., Sieling P.A., Lee D.J. Clinical Benefit from Ipilimumab Therapy in Melanoma Patients may be Associated with Serum CTLA4 Levels. Front Oncol. 2014; 4: 110. doi: 10.3389/fonc.2014.00110.
  • Hannani D., VétizouM., EnotD., Rusakiewicz S., ChaputN., Klatz-mann D., Desbois M., Jacquelot N., Vimond N., Chouaib S., Mateus C., Allison J.P., Ribas A., Wolchok J.D., Yuan J., Wong P., Postow M., Mack-iewicz A., Mackiewicz J., Schadendorff D., Jaeger D., Zörnig I., Hassel J., Korman A.J., Bahjat K., Maio M., Calabro L., Teng M.W., Smyth M.J., Eggermont A., Robert C., Kroemer G., Zitvogel L. Anticancer immunotherapy by CTLA-4 blockade: obligatory contribution of IL-2 receptors and negative prognostic impact of soluble CD25. Cell Res. 2015 Feb; 25(2): 208-24. doi: 10.1038/cr.2015.3.
  • Thorsson V., Gibbs D.L., Brown S.D., Wolf D., Bortone D.S., Ou Yang T.H., Porta-Pardo E., Gao G.F., Plaisier C.L., Eddy J.A., ZivE., Cul-haneA.C., PaullE.O., Sivakumar I.K.A., Gentles A.J., MalhotraR., Far-shidfar F., Colaprico A., Parker J.S., Mose L.E., Vo N.S., Liu J., Liu Y., Rader J., Dhankani V., Reynolds S.M., Bowlby R., CalifanoA., CherniackA.D., Anastassiou D., Bedognetti D., Mokrab Y., Newman A.M., Rao A., Chen K., Krasnitz A., HuH., Malta T.M., NoushmehrH., Pedamallu C.S., Bullman S., Ojesina A.I., Lamb A., Zhou W., Shen H., Choueiri T.K., Weinstein J.N., Guinney J., Saltz J., Holt R.A., Rabkin C.S.; Cancer Genome Atlas Research Network, LazarA.J., Serody J.S., DemiccoE.G., DisisM.L., VincentB.G., Shmulevich I. The Immune Landscape of Cancer. Immunity. 2018; 48(4): 812-30. doi: 10.1016/j.immuni.2018.03.023.
  • Teng M.W., Ngiow S.F., Ribas A., Smyth M.J. Classifying Cancers Based on T-cell Infiltration and PD-L1. Cancer Res. 2015 Jun 1; 75(11): 2139-45. doi: 10.1158/0008-5472.CAN-15-0255.
  • Barnes T.A., Amir E. HYPE or HOPE: the prognostic value of infiltrating immune cells in cancer. Br J Cancer. 2017 Aug 8; 117(4): 451-460. doi: 10.1038/bjc.2017.220.
  • Hamid O., Schmidt H., Nissan A., Ridolfi L., Aamdal S., Hansson J., GuidaM., HyamsD.M., GómezH., BastholtL., Chasalow S.D., BermanD. A prospective phase II trial exploring the association between tumor microenvironment biomarkers and clinical activity of ipilimumab in advanced melanoma. J Transl Med. 2011 Nov 28; 9: 204. doi: 10.1186/14795876-9-204.
  • TumehP.C., Harview C.L., Yearley J.H., Shintaku I.P., TaylorE.J., Robert L., Chmielowski B., Spasic M., Henry G., Ciobanu V., West A.N., Carmona M., Kivork C., Seja E., Cherry G., Gutierrez A.J., Grogan T.R., Mateus C., Tomasic G., Glaspy J.A., EmersonR.O., RobinsH., PierceR.H., Elashoff D.A., Robert C., Ribas A. PD-1 blockade induces responses by inhibiting adaptive immune resistance. Nature. 2014 Nov; 515(7528): 568-71. doi: 10.1038/nature13954.
  • Gettinger S.N., Choi J., Mani N., SanmamedM.F., Datar I., SowellR., Du V.Y., Kaftan E., Goldberg S., Dong W., Zelterman D., Politi K., Ka-vathasP., Kaech S., YuX., ZhaoH., Schlessinger J., LiftonR., Rimm D.L., Chen L., Herbst RS., Schalper K.A. A dormant TIL phenotype defines non-small cell lung carcinomas sensitive to immune checkpoint blockers. Nat Commun. 2018 Aug 10; 9(1): 3196. doi: 10.1038/s41467-018-05032-8.
  • Sade-FeldmanM., YizhakK., Bjorgaard S.L., Ray J.P., de Boer C.G., Jenkins R.W., Lieb D.J., Chen J.H., Frederick D.T., Barzily-Rokni M., Freeman S.S., ReubenA., Hoover P. J., VillaniA. C., IvanovaE., PortellA., LizotteP.H., Aref A.R., Eliane J.P., Hammond M.R., Vitzthum H., Blackmon S.M., Li B., Gopalakrishnan V., Reddy S.M., Cooper Z.A., Paweletz C.P., Barbie DA, Stemmer-RachamimovA., Flaherty K. T., Wargo J.A., Boland GM., Sullivan R.J., Getz G., Hacohen N. Defining T Cell States Associated with Response to Checkpoint Immunotherapy in Melanoma. Cell. 2018 Nov 1; 175(4): 998-1013.e20. doi: 10.1016/j.cell.2018.10.038.
  • AyersM., Lunceford J., NebozhynM., Murphy E., LobodaA., Kaufman D.R., Albright A., Cheng J.D., Kang S.P., Shankaran V., Piha-Paul S.A., Yearley J., Seiwert T.Y., Ribas A., McClanahan T.K. IFN-y-related mRNA profile predicts clinical response to PD-1 blockade. J Clin Invest. 2017 Aug; 127(8): 2930-40. doi: 10.1172/JCI91190.
  • Jerby-Arnon L., ShahP., CuocoM.S., RodmanC., SuM.J.,MelmsJ.C., Leeson R., Kanodia A., Mei S., Lin J.R., Wang S., Rabasha B., Liu D., Zhang G., Margolais C., Ashenberg O., Ott P.A., Buchbinder E.I., Haq R.,
  • Hodi F.S., Boland G.M., Sullivan R.J., FrederickD.T., Miao B., Moll T, FlahertyK.T., HerlynM., JenkinsR. W, ThummalapalliR., KowalczykM.S., Cañadas I., Schilling B., Cartwright A.N.R., Luoma AM., Malu S., Hwu P., Bernatchez C., Forget M.A., BarbieD.A., ShalekA.K, Tirosh I., SorgerP.K., Wucherpfennig K., Van Allen EM., SchadendorfD, Johnson B.E., Rotem A., Rozenblatt-Rosen O., Garraway L.A., Yoon C.H., Izar B., Regev A. A Cancer Cell Program Promotes T Cell Exclusion and Resistance to Checkpoint Blockade. Cell. 2018 Nov 1; 175(4): 984-997.e24. doi: 10.1016/j. cell.2018.09.006.
  • Kalaora S., Lee J.S., Barnea E., Levy R., Greenberg P., Alon M., Yagel G., Bar Eli G., Oren R., Peri A., Patkar S., Bitton L., Rosenberg S.A., Lotem M., Levin Y., Admon A, Ruppin E., Samuels Y. Immunoproteasome expression is associated with better prognosis and response to checkpoint therapies in melanoma. Nat Commun. 2020; 11(1): 896. doi: 10.1038/ s41467-020-14639-9.
  • Spassova I., Ugurel S., Terheyden P., Sucker A., Hassel J. C., Ritter C., Kubat L., Habermann D., Farahpour F., Saeedghalati M., Peiffer L., Kumar R., Schrama D., Hoffmann D., Schadendorf D., Becker J.C. Predominance of Central Memory T Cells with High T-Cell Receptor Repertoire Diversity is Associated with Response to PD-1/PD-L1 Inhibition in Merkel Cell Carcinoma. Clin Cancer Res. 2020; 26(9): 2257-67. doi: 10.1158/1078-0432.CCR-19-2244.
  • Wind T.T., Gacesa R., Vich Vila A., de Haan J.J., Jalving M., Weers-ma R.K., Hospers G.A.P. Gut microbial species and metabolic pathways associated with response to treatment with immune checkpoint inhibitors in metastatic melanoma. Melanoma Res. 2020 Jun; 30(3): 235-246. doi: 10.1097/CMR.0000000000000656.
  • Tinsley N., Zhou C., Tan G., Rack S., Lorigan P., Blackhall F., Krebs M., Carter L., Thistlethwaite F., Graham D., Cook N. Cumulative Antibiotic Use Significantly Decreases Efficacy of Checkpoint Inhibitors in Patients with Advanced Cancer. Oncologist. 2020 Jan; 25(1): 55-63. doi: 10.1634/theoncologist.2019-0160.
  • BersanelliM., Buti S., Banna G.L., De Giorgi U., Cortellini A., Re-buzzi S.E., Tiseo M., Fornarini G., Mazzoni F., Panni S., Tursi M., Marino P.D., Rossetti S., Rossi E., Tomao S., Luca E., Sorarü M., Mucciarini C., Atzori F., Torre L., Vitale M.G., Martelli V, Sepe P., Mollica V, Vac-caro V., Schinzari G., Ficorella C., Massari F., Maestri A., Sabbatini R., Sava T., Maio M.D., Verzoni E., Procopio G., Giannarelli D. Impact of influenza syndrome and flu vaccine on survival of cancer patients during immunotherapy in the INVIDIa study. Immunotherapy. 2020 Feb; 12(2): 151-159. doi: 10.2217/imt-2019-0180.
  • Newman J.H., Chesson C.B., Herzog N.L., Bommareddy P.K., Aspromonte S.M., PepeR., EstupinianR., AboelattaM.M., Buddhadev S., Tarabichi S., LeeM., Li S., MedinaD.J., GiuriniE.F., GuptaK.H., Guevara-Aleman G., RossiM., Nowicki C., Abed A., Goldufsky J.W., Broucek J.R., Redondo R.E., Rotter D., Jhawar S.R., Wang S.J., Kohlhapp F.J., Kaufman H.L., Thomas P.G., Gupta V., Kuzel T.M., Reiser J., Paras J., Kane M.P., Singer E.A., Malhotra J., Denzin L.K., Sant'Angelo D.B., RabsonA.B., LeeL.Y., LasfarA., Langenfeld J., Schenkel J.M., FidlerM.J., Ruiz E.S., Marzo A.L., Rudra J.S., Silk A.W., Zloza A. Intratumoral injection of the seasonal flu shot converts immunologically cold tumors to hot and serves as an immunotherapy for cancer. Proc Natl Acad Sci USA. 2020; 117(2): 1119-1128. doi: 10.1073/pnas.1904022116.
Еще
Статья обзорная