Шўрланган экин ерларида ўллашда “такомиллашган туйнукли дренаж осил иладиган урилма” иш органи дренорни параметрлар кўрсаткичлари
Автор: Жраев А.Ж., Жураева Ш.Ж.
Журнал: Экономика и социум @ekonomika-socium
Рубрика: Основной раздел
Статья в выпуске: 4-1 (83), 2021 года.
Бесплатный доступ
Мақолада ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш борасида дренаж-туйнук ҳосил қилувчи янги қурилма, унинг ишчи органи параметрлари, уни қўллашда олинадиган ижобий натижалар тўғрисида маълумотлар келтирилган.
Рама, ишчи гряделляр, маркёр, дренор, сиртли конус учли цилиндр, осма рама, ишчи устунлар
Короткий адрес: https://sciup.org/140260465
IDR: 140260465 | УДК: 630*114.445.631.34.631.312.575.146
Текст научной статьи Шўрланган экин ерларида ўллашда “такомиллашган туйнукли дренаж осил иладиган урилма” иш органи дренорни параметрлар кўрсаткичлари
Узбекистон Республикаси конститусияси 55-моддасига мувофиц табиий обектлари, жумладан ер умумхалц бойлигидир ва улар давлат мухофазасида туради. [1]. Ердан илм-фантавсиялари асосида самарали фойдаланиш, унинг мухофазасини туFри таъминлаш, шак-шубхасиз кишлок хужалигини ривожланишининг асосий омилларидан биридир. Ерларни техник мелиорациялаш барча ресурсларнинг: моддий, жумладан, сув, энергетик, мехнат ресурсларининг хам тежамли сарф этилишини амалга ошириш зарур: бу нафақат иқтисодий, афзал, балки табиатни сақлаш учун ҳам муҳимдир.Ниҳоят, ерларни мелиорациялаш, кучли табиатни ўзгартириш омили сифатида, негатив экологик оқибатларга олиб келади. Шунинг учун ерларни мелиорациялаш бўйича ишларнинг доимий ташкил этувчиси табиий тизимларга ва бошқа ердан фойдаланувчиларга зиён етказишга йўл қўймаслик ёки ушбу зиённи қоплаш ҳисобланади, бу эса қўшимча тадбирларни, қўшимча ҳаражатларни талаб этади. Таъкидлаш жоизки, бу ерда ерларни мелиорациялаш мақсадлари ва уни амалга оширишдаги чекланишлар тўғрисидаги келтирилган фикрлар табиий шароитларни яхшилаш, қайта тузишнинг олдин келтирилган ринципларидан келиб чи^ади.[2]. ^ишлок хужалик ерлари учун айтиш мумкинки, уларни мелиорациялаш мақсади тупроқ унумдорлигини қайта яратиш, ҳар хил кишлок хужалик экинларидан барча ресурсларни тежамли сарфлаб оптимал ҳосил олиш, табиий тизимларга ва бошқа ердан фойдаланувчиларга зарар келтирмаслик ёки уни коплашдан иборатдир.[3] Тавсия этилаётган фойдали моделнинг мақсади туйнукли дренаж ҳосил қилувчи қурилманинг ишончли ишлашини таъминлаш, энергия сарфини камайтириш иш унумдорлигини ва самарадорлигини оширишдан иборат.

1-Расм. ^урилманинг олддан куриниши.
Қўйилган масала шу билан ечиладики туйнукли дренаж ҳосил қилишда,таклиф этилаётган фойдали модель, мураккаб шаклга эга геометрик сиртли конус учли цилиндр , осма рама, ишчи устунлардан ташкил топган
қурилма орқали амалга оширилади. Қурилманинг илгариланма
ҳаракатланиши жараёнида мураккаб шаклга эга геометрик сиртли конус учли цилиндр илгариланма-айланма ҳаракатланиши ҳисобидан тупроқни ён аторфга (3600) зичлаб, силлиқлаб туйнукли дренаж ҳосил қилади. Ишчи устунлар 80 см гача ишлов бериш чуқурликларида, иш органларнинг ишлов бериш оралиғи (ўзгараувчан) 2-4 м ни ташкил қилади.
Ушбу қурилмани кузги шўр ювишдан олдин қўллаш ҳисобидан тупроқ таркибидаги зарарли тузларни туйнукли дренажлар орқали осон сизиб ўтиш имконияти яратилиб, дренаж-қувурларга, очиқ коллектор зовурларга чиқариб юбориш имконияти яратилади. Аммо шуни инобатга олиш керакки, механик таркиби оғир ерларнинг атрофида муваққат ариқлар ташкил этилиб ва улар орқали коллектор зовурларга чиқариб юборилиши яхши самара беради.
Шунингдек қўйилган муаммони ечимини топиш ва уни такомиллаш-тиришда янги тавсия этилаётган, мураккаб шаклга эга геометрик сиртли конус учли цилиндр тупроқни ён атрофга зичлаш ҳисобидан туйнукли дренажни ўпирилмасдан, узоқ муддат (2-3 йил) самарали ишлашини таъминлайди.

2-Расм.Ишчи орган (дренор)ни асосий кўриниши.
Унинг асосий иш органдаги фарқли томони туйнукли дренажни ҳосил қилувчи конус учли цилиндрнинг ярмигача парраксимон геометрик шакл 300 -320 бурчак остида ҳосил қилинган бўлиб, пўлат арқон ва конус учида
ўрнатилган шарнир орқали айланма ҳаракат таъминланиб, ҳосил қилинадиган туйнукли дренаж учун қўйиладиган агротехник талабларга жавоб берадиган, сифатли туйнукли дренаж ҳосил қилинади ва ўз навбатида туйнукли дренажни мустаҳкам, ўприлмасдан ишлашини таъминлайди.
Бу жараённи амалга ошириш учун мураккаб геометрик шаклдаги парраксимон иш органларининг айланма ҳаракатланиши ҳисобидан ҳосил бўлган марказдан қочма куч бир вақтни ўзида туйнукли дренажни деворларини зичлаб, мустаҳкамлайди ва тупроқни қаршилигини камайтиради.
Асосий рамага мустаҳкам ўрнатилган устунлар мос равишда қаршиликка бардошли қилиб конструкцияланади. Ишлов бериш чуқурликларини ўзгартириш имкониятини берувчи тешиклар орқали бўйлама рамада устунлар жойлаштирилган. Иш органларининг тупроққа кириш бурчаги a = 25 - 27 0 ва барча устунларнинг олд остки кисмида урнатиладиган тулкинсимон юмшаткичнинг камров кенглиги Ь ю = 60 - 70 мм, пулат арконнинг узунлиги I = 300 - 350 мм, конус учли цилндрларнинг диаметри Д=100-110 мм, иш устунларининг баландлиги1000-1200 мм, иш устуни олд исканасимон шаклининг баландлиги 600-700 мм, устуннинг эгрилик радиуси Роу=220-230 мм, олд томонга чикиши Лоу=210-220 мм, эни Ь 1 у = 100 - 120 мм, пастки қисми тупроқ қаршилигини камайтириш мақсадида, қисқартирилиб, ўткирлаштирилиб олинган. Такомиллаштирилган туйнукли дренаж ҳосил қиладиган қурилма чуқур юмшатгичининг конструктив схемаси.

4-Расм.Конструктив схема ёндан кўриниши.
Ўтказилган тадқиқотларнинг кўрсатишича:
Фойдаланилган адабиётлар:
-
1. Sh.M.Мirziyoev. Halqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy bahodir. “Rizq-ro’zimiz bunyodkori bo’lgan qishloq xo’ jaligi xodimlari mehnatini ulug’lash, soha rivojini yangi bosqichga ko’tarish – asosiy vazifamizdir” 2-kitob, Toshkent – “O’zbekiston” -2018 yil. 41-70 b.
-
2. Муродов М.М., Байметов Р.И., Бибутов Н.С. Механикотехнологические основы и параметры орудий для разуплотнения почвы. Тошкент, «Фан», 1988, -100б.
-
3. ГОСТ 20915-2011 Испытания сельскохозяйственной техники. Методы определения условий испытаний – М.: Стандартинформ, 2013. 34 с.
-
4. З.А.Артукметов, Ҳ.Ш. Шералиев. Экинларни суғориш асослари.. Т. 2007 й. ОТМ талабалари учун ўқув қўлланма. 312 б.
-
5. Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. – Москва: Колос, 1979. 416.6.М..Шоумарова, Т.Абдиллаев. Қишлоқ хўжалик машиналари. Тошкент-2019.
-
6. Ф.М.Маматов . Қишлоқ хўжалиги машиналари. Тошкент-2014.
-
7. Б.М.Худаяров, А.Н.Джабриев. Қишлоқ хўжалиги муҳандислик асослари. Тошкент-2019.
"Экономика и социум" №4(83) 2021
Список литературы Шўрланган экин ерларида ўллашда “такомиллашган туйнукли дренаж осил иладиган урилма” иш органи дренорни параметрлар кўрсаткичлари
- Sh.M.Мirziyoev. Halqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy bahodir. "Rizq-ro'zimiz bunyodkori bo'lgan qishloq xo'jaligi xodimlari mehnatini ulug'lash, soha rivojini yangi bosqichga ko'tarish - asosiy vazifamizdir" 2-kitob, Toshkent - "O'zbekiston" -2018 yil. 41-70 b.
- Муродов М.М., Байметов Р.И., Бибутов Н.С. Механико-технологические основы и параметры орудий для разуплотнения почвы. Тошкент, "Фан", 1988, -100б.
- ГОСТ 20915-2011 Испытания сельскохозяйственной техники. Методы определения условий испытаний - М.: Стандартинформ, 2013. 34 с.
- З.А.Артукметов, Ҳ.Ш. Шералиев. Экинларни суғориш асослари. Т. 2007 й. ОТМ талабалари учун ўқув қўлланма. 312 б.
- Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. - Москва: Колос, 1979. 416.6.М.Шоумарова, Т.Абдиллаев. Қишлоқ хўжалик машиналари. Тошкент-2019.