Таро склероз касаллиги этиопатогенези, клинкаси, ташхислаш ва даволаш усуллари

Автор: Маджидова .Н., Орипов Ш..

Журнал: Экономика и социум @ekonomika-socium

Рубрика: Основной раздел

Статья в выпуске: 9 (100), 2022 года.

Бесплатный доступ

Сунги йилларда кўплаб невролог олимлар тарқоқ склероз касаллиги бўйича илмий изланишлар олиб боришмоқда. Олимларнинг фикрига кўра, айнан дегенератив ўзгаришлар қайтмас жараёнларнинг асосини ташкил қилади ва доимий оқибатларга олиб келади, айниқса нейропсихологик узгаришар бунга яққол мисол бўлиб хизмат қилади.

Тарқоқ склероз, этиология, патогенез, клиника, ташхислаш, даволаш

Короткий адрес: https://sciup.org/140300623

IDR: 140300623   |   УДК: 616.832-004.2

Текст научной статьи Таро склероз касаллиги этиопатогенези, клинкаси, ташхислаш ва даволаш усуллари

Калит сўзлар: Тарқоқ склероз, этиология, патогенез, клиника, ташхислаш, даволаш.

Тарқоқ склероз (ТC) – марказий нерв системасининг демиелинизацияланувчи касаллиги бўлиб, миелин оқсилларига аутоиммун реакциянинг пайдо бўлиши натижасида ривожланади. ТС хозирги замон неврологларининг чукур ва ижтимоий ахамиятга ега муаммоларидан бири булиб хисобланади, бу биринчи навбатда касалликнинг купайиб бориши, касалликнинг барқарор ўсиши, асосан ёшларда, мехнатга лаёқатлик ахоли орасида учраши ва тез фурсатларда ногиронликка олиб келишидир. Фаол изланишларга қарамай, тарқоқ склероз касаллиги хозирда муаммолигича қолмоқда. Кўплаб олимлар тарқоқ склероз касаллигида когнитив фаолтиятининг бузилишини қайд еттишган. Аммо кайд этилган учраш даражаси, амалиётдаги холатга мос келмайди. Стационар шароитда даво муолажаларини олиб келаётган беморларда нейропсихологик когнитив бузилишларни аниқлаш етарликча амалиётда кўлланилмайди. Олимлар томонидан тарқоқ склероз касаллигида когнитив фаолияти бузилишини зўрайиб боришига тасир кўрсатувчи хавф омиллари етарликча ўрганилмаган. Кўплаб неврологлар тарқоқ склероз касаллигига чалинган беморларда когнитив бузилишларга этибор қаратишмайди, шунинг натижасида когнитив бузилишлар этибордан четда қолади ва амалиётда қўлланилаётган EDSS ногиронлик шкаласида белгиланмай қолади. Когнитив фаолияти бузилган беморларда ўчоқлик ўзгаришлар аниқланмаган бўлсада, уларнинг хаёт сифати сезиларлик даражада паст бўлади. Когнитив бузилишлар ўз навбатида беморлар хаётида мехнат қобилиятининг йуқолиши, ногиронлик каби ижтимоий оқибатларга олиб келади.

Тарқоқ склероз касаллиги клиникаси

Касалликка хос булган клиник белгилар касаллик бошланиши, ривожланиш босқичларига қараб турлича намоён бўлиши мумкун. Одатда касалликнинг клиник белгилари 20-40 ёш оралигида пайдо бўла бошлайди. Касалликнинг дастлабки босқичларида тарқоқ склероз чандиқлари пайдо бўлган бўлса хам неврологик симптомлар пайдо бўлмаслиги мумкун. Чунки неврологик функциялар соғлом қолган бошқа нейронлар фаолияти хисобига бироз вақтгача сақланиб қолади. Олимларнинг фикрича маълум бир функцияга жавоб берувчи нерв толаларининг 40 % дан ортиғи зарарлансагина неврологик симптомлар пайдо бўла бошлайди. Тарқоқ склероз касаллигининг клиник куринишлари бош мия ва орқа миянинг қайси сохалари зарарланишига қараб турлича булади:

  • •    Пирамидал йўллар зарарланиши

  • •    Оптикохиазмал йўл зарарланиши

  • •    Бош мия катта яримшарлари зараланиши

  • •    Мияча зараланиши

  • •    Орқа мия зарарланиши

  • •    Цереброспинал зарарланиш

Тарқоқ склерозд кўп учрайдиган клиник холатлар:

  • 1.    Бош мия нервларининг зарарланиши. Бош мия нервлари орасида кўп холатларда кўрув нерви, кўзни харакатлантирвчи нервлар ва вестибуляр нерв зараланиши кузатилади. Куз олмаси харакатларига жавоб берувчи мушаклар парези ва кўрув нерви зарарланиши ўтиб кетувчи характерга эга, ва бундай клиник белгилар касалликнинг бошланишидан далолат беради. Касалликнинг эрта белгиларидан бири бу ретробульбар невритдир. Бундай холатларда беморларни куришнинг пасайиши, марказий ва периферик скотомалар, курув майдонининг торайишига шикоят килиши кузатилади. Бирламчи офтольмолог текширувида беморда касалликнинг дастлабки белгиларидан бири курув нервлари диски битемпорал қисмининг оқариши кузатилади. Бази беморларда касалликнинг дастлабки босқичларидаёк вестибуляр нерв зарарланиши оқибатида бош айланиши, кунгил айниши ва нистагм кузатилади.

  • 2.    Сезги сферасидаги ўзгаришлар. Кўп холатларда касалларда юзаки сезги текширилганда чегаранинг аниқланиши қийин кечади. Бази беморларда сезгида патологик ўзгаришлар намоён бўлади, булар дизестезия ва парестезия.

  • 3.    Харакат ва рефлектор зарарланишлар . Беморларда касаллик зўрайиб борувчи тарзда кечганда спастик парезлар кузатилади. Гипотония, гиперрефлексия ва патологик ўзгаришлар аниқланади.

  • 4.    Координатор бузилишлар тарқоқ склероз касаллиги клиникасида ўзига хос ўрин егаллайди. Бундай белгиларга кўл ва оёўлардаги атаксияларни киритиш мумкун: асинергия, дисметрия, интенцион титроқ, скандирлашган нутқ.

  • 5.    Вегетатив асаб системасидаги бузилишлар. Тарқоқ склероз билан хасталанган беморларда ички аъзолар фаолияти бузилиши, ички безларнинг секрет ажратишидаги муаммолар тез-тез кузатилади.

  • 6.    Психологик ва эмоционал бузилишлар. Тарқоқ склезоз кассалигида эмоционал бузилишлар беморларнинг кунлик фаолиятига, хаёт сифатига ва кассалик реабилитациясига салбий тасир курсатади. Тушкунлик холати бундай беморлар учун жуда хос ва кўп беморларда касалликнинг бошлангич давридаёқ кузатилади. Хавотирлик холат тушкунлик холатига нисбатан камроқ учрайди ва бесорларнинг социал холатига салбий тасир кўрсатади. Когнитив фаолиятининг бузилиши касалликнинг оғир неврологик бузилишлари билан намоён булади. Бази бир холатларда беморлар ўз камчиликларига этибор қаратмай кўяди. Касалликнинг клиник холатини аниқлаш Ж.Куртзке томонидан таклиф қилинган функционал системалар (Functional Systems-FS) зарарланишини бахоловчи 10 баллик шкала ёрдамида олиб борилади.

Ташхислаш: Касалликнинг эрта босқичларида аниқлаш бир қатор қийинчиликларни туғдиради, чунки касаликнинг дастлабки белгилари утиб кетувчи характерга ега. Хозирги кунда тарқоқ склероз касаллигнинг эрта аниқловчи лаборатор текширув усуллари мавжуд емас. Касалликнинг асосий ташхислаш усули касаллик клиникасига ва анамнезига асосланган. Касалликка аниқ ташхис асосан бош мия ва орқа мия куп сонлик ўчоқлик ўзгаришлари кузатилганидагина кўйилади. Тарқоқ склероз касаллигини ташхислашда енг самаралик усуллардан бири бу МРТ аппарати ёрдамида Т1 ва Т2 режимида контраст ёрдамида бош мия ва орқа мияни текшириш хисоблагнади. Асосий этибор бош мия ва орқа миядаги дегенератив-атрофик ўзгаришларга қаратилади. Тарқоқ склероз касаллигини ташхислашда МакДональд критерияларининг янгиланган 2017 йилги версияси ўз ўрнига ега. Изланишлар шуни кўрсатдики янгиланган МакДональд критериялари ески 2010 йилдагига қараганда 25 % самаралик еканлиги исботланди. Янги тахрирдаги асосий ўзгаришлар бу: Тарқоқ склерозни эрта аниқлашда беморлардаги кўп сонлик ўчоқларнинг ўзига хосликлари ва ўчоқлик ўзгаришларнинг сурункалик кечиши. Учоклик ўзгаришлар аниқланганда, клиник белгиларнинг намоён булмаслиги ва яна бир қатор янгиликлар киритилган.

Даволаш: Тарқоқ склероз касаллигида биринчи гурух патогенетик дорилар гурухи бу бетта-интерферон 1а ва 1b ва глатирамер ацетат хисобланади. Иккинчи гурух дори препаратлари бу имуносупрессорлардир булар: митоксантрон ва метотрексат. Агарда ремиттирловчи тури бўлган тақдирда b-интерферон ва глатирамер ацетат касалликнинг зўрайиб кетишини 30 % гача олдини олади. Агарда иккиламчи зўрайиб борувчи тури бўладиган бўлса интерферон 1b гурух дори препаратларини юқори дозада қўллаш мақсадга мувофиқ бўлади. Тарқоқ склерозда касалликни зўрайиб боришини олдини олиш мақсадида метил преднизолон ёрдамида 4-7 кун момайнида пулс терапия ўтказилади. Агарда натижа биз кутгандай булмаган холларда метилпреднизолон перорал бир ой мобайнида доза паслатиб борилади. Кассалликнинг зўрайиб борувчи кечишида 3-5 маротаба плазмофарез олиш тавсия етилади. Имуномодуляторлар эффективлигини аниқлаш 3 ойдан кам бўлмаган холларда ўтказилади. Даво муолажаларининг самарадорлигини аниқлаш мақсадида бир йилда бир маротаба МРТ текширувида ўтиш тавсия қилинади. Бетта интерферондан фойдаланилган холатда регуляр кон тахлили ўтказилиши зарур (тромбоцит, лейкоцит) ва жигар синамалари (АЛТ, АСТ, билирубин). Иммунодепрессантлар гурухидан натализумаб ва митоксантрон билан биргаликда циклоспорин, азатиопринни қўллаш тавсия этилади.

Адабиётлар руйхати

  • 1.    Гусев Е.И рассеянный склероз и другие димиелинизирующие заболевания Е.И Гусев 2015-С

  • 2.    Рассеянный склероз: патогенез, диагностика, дифференциальный диагноз и лечения Т.Л Демина. Консилиум медикум 2008

  • 3.    Хулуп Г.Я клиническая и лабораторная диагностика рассеянного склероза Г.Я Хулуп, Н.Ф Флиппович. Минс: БелМАПО 2005

"Экономика и социум" №9(100) 2022

Список литературы Таро склероз касаллиги этиопатогенези, клинкаси, ташхислаш ва даволаш усуллари

  • Гусев Е.И рассеянный склероз и другие димиелинизирующие заболевания Е.И Гусев 2015-С.
  • Рассеянный склероз: патогенез, диагностика, дифференциальный диагноз и лечения Т.Л Демина. Консилиум медикум 2008.
  • Хулуп Г.Я клиническая и лабораторная диагностика рассеянного склероза Г.Я Хулуп, Н.Ф Флиппович. Минс: БелМАПО 2005.