Тут парвонасига қарши микробиологик препаратларни қўллаш самарадорлиги

Автор: Рахмонова М.К., Хамдамов К.К., Абидов А.

Журнал: Экономика и социум @ekonomika-socium

Рубрика: Основной раздел

Статья в выпуске: 10 (89), 2021 года.

Бесплатный доступ

Тут парвонаси (Глйпҳодес пйлоалис Wалкер) хавфли зараркунанда бўлиб, унинг қуртлари тут барглари ва куртаклари билан озиқланиб, тут ипак қурти озуқа базасига катта зарар етказади.

Короткий адрес: https://sciup.org/140260922

IDR: 140260922

Текст научной статьи Тут парвонасига қарши микробиологик препаратларни қўллаш самарадорлиги

Жумладан аҳоли жон бошига етарли миқдорда қишлоқ хўжалик махсулотларини етиштириш ва истеъмол қилиш бўйича энг ривожланган давлатлар қаторига олиб чиқиш республикада олиб борилаётган аграр сиёсатнинг негизи ҳисобланади

Тут парвонаси ( Глйпҳодес пйлоалис Wалкер) хавфли зараркунанда бўлиб, унинг қуртлари тут барглари ва куртаклари билан озиқланиб, тут ипак қурти озуқа базасига катта зарар етказади.

Тарқалиши. Жанубий-Шарқий Осиёнинг қадимдан ипакчилик билан шуғулланиб, келган мамлакатларимизда кенг тарқалган (Шпигелъ М.Н., Покровский Г.А., 1932.), (Андо Т., Оҳсаwа Ҳ., 1993,), (Ҳаясака С., Ёнемура Н. 1999.), (Жwашита В., Фукуи Т. 1981.) тут парвонаси Ўзбекистонда илк марта 1993-йил Сурхандарё вилоятида (Алимухамедов С.Н., Хўжаев Ш., Холмирзаев М., Арамов М., Қўчқоров А., Бойниёзов э., Тўрамуродов Х. 1998.), (Умаров Ш. Шерматов М. 2004.), (Мадяров Ш. Р. 2008.), орадан тўрт йил ўтиб эса Фарғона водийсида қайд этилган ва кейинги ўн йилликда бу зараркунанда Ўзбекистоннинг жанубий сархадлари, шунингдек, Фарғона водийси бўйлаб кенг тарқалиб улгирди (Шерматов М.Р., Ахмедов М.Х. 2001.), (Шерматов М.Р., Ахмедов М.Х. 2001.) Хозирда унинг Тошкент вохасида ҳам учрашлиги маълум (Кимсанбоев Х., эсонбоев Ш., Ирисбоев Б 2001.), (Хўжаев Ш.Т., Алимухаммедов С.Н., Рашидов М.И., Учаров А. 2001.), (Хўжаев Ш., Хакимов М., Абдурахимов Н. 2001.).

Екологик шароитнинг мувафиқлиги, ихтисослашган табиий кушандаларнинг бўлмаслиги тут парвонаси миқдор зичлигини юқори бўлишига ҳамда жадал тарқалишига сабаб бўлмоқда. Хозирга келиб у тут экосистемаси озуқа занжирида барқарор ўрнини эгаллаб, доминант продусент сифатида унинг фуексияланиши муҳим рўл ўйнамоқда.

Тут парвонасига қарши агротехник, кимёвий, биологик ва микробиологик чоралар қўллаш бўйича эълон қилинган айрим ишларни (Ирисбоев Б.Б., Болтаев Б.С., Кимсанбоев Х.Х., 2001.), (Кимсанбоев Х.Х., Ирисбоев Б., Юсупов А. 2003.),

Тут парвонаси Ўзбекистон энтомофаунасида биринчи марта ўтган асрнинг охирларида кузатилган. Ўзбекистонда олиб борилган аксарият тадқиқотлар тут парвонасига қарши кураш чораларини қўллаш ва бу тадбирларнинг самарадорлиги билан чекланиб қолган.

Мавзуга оид адабиётлар таҳлили шуни кўрсатадики, хозирга қадар мазкур ҳашарот Ўзбекистон энтомофоунасида янги тур сифатида фундаментал тадқиқ этилган. Тут парвонасининг тарқалиши, биологияси ва экологик хусусиятларини ўрганишга оид кенг қамровли тадқиқотлар нафақат Ўзбекистонда, шунингдек Марказий Осиёда хам олиб борилмаган.

Тут парвонасининг тарқалиши, биологияси ва экологик хусисиятларини кенг қамровли ўрганиш асосида:

  • -    -тут парвонасининг Фарғона водийси бўйлаб тарқалиши, ва бу жараёнга таъсир этувчи омилларни ўрганиш, зараркунанданинг энг хавфли тарқалиш ўчоқларини аниқлаш;

  • -    -тут парвонаси морфологик белгиларини тавсифлаш ва ўзгарувчанлигини ҳамда озуқа ўсимлигига боғлиқ ҳолда ўрганиш;

  • -    -парвона капалаги, тухуми, қуртлари ва ғумбагининг ривожланишидаги ўзига хос хусусиятларини ўрганиш;

  • -    -таҳлил асосида зараркунанданинг мавсумий ва кўп йиллик ривожланиш хусусиятларини башорат қилиш имкониятларини изоҳлаб бериш;

  • -    -тут парвонасининг озуқа ўсимлигини зарарлаш хусусиятларини тадқиқ этиш бўйича хулосаларни беришдан иборат.

Тадқиқот натижалари. Қишлоқ хўжалик экинларини зараркунандалари: турли ҳашаротлар, каналар, сут эмизувчи кемирувчилар, нематодалар ва бошқа ўз ҳаёти давомида микроорганизмларнинг айрим биосенотик алоқада бўладилар. Микроорганизмларнинг айрим гуруҳлари юқоридагилар билан симбиотик, комменсалистик муносабатда бўлсалар, қолган жуда кўп вакиллари ушбу жониворларда турли касаллик қўзғатувчилар бўлиб, ҳисобланади. Жумладан, энтомопатоген замбуруғларининг 530 дан ортиқ тури мавжуд бўлиб, ўсимликларни биологик ҳимоя қилишда буларнинг фалоятидан фойдаланиш муҳим аҳамиятга эга экан. Хусусан, замбуруғлар синфининг зигомисетлар ва такомиллашмаган замбуруғлар гуруҳлари вакиллари суваракларда, тўғри қанотлиларда, термитларда, парда қанотлиларда, тўр қанотлиларда, икки қанотлиларда ва яна кўплаб бошқа туркум ҳашаротлар вакилларида микоз касаликларини чиқарар эканлар. Микроб организмлари асосида синтез қилинган 20 дан ортиқ препаратлар шу кунларда қишлоқ хўжалиги экинлари зараркунандаларига қарши самарали қўлланиб келинмоқда.

Тут парвонасига қарши микробиологик препаратлардан бўлган Натуралис –Л препаратининг самарадорлигини 2011 йилда Фарғона вилоятида “Миробод” жамоа хўжалиги шароитида ўрганилган. Ушбу миробиологик препарат АҚШнинг “Трой Биосаенсес” фирмаси томонидан ишлаб чиқилган бўлиб, унинг асосини Боавериа бассиана туридаги замбуруғ ташкил этган. Бунинг 1 миллилитрида 23 млн замбуруғ конидияси бор экан. Тажрибалар натижалари 7-жадвалда келтирилган. Тажриба Натуралис–Л препаратини гектарига 0,3 литрдан сарф қилинганида ишлов берилгунгача ўртача 10 дона новдада 86,6 дона қурт бўлган бўлса, ишлов берилгандан 7 кундан кейин 51,7 дона қурт қолган. 14кундан сўнг эса 40,3 дона қурт қолган. Тажрибанинг 21-куни 30,0 дона қурт бўлиб, тажриба охирида, яъни 28 кундан сўнг эса 23,1 дона қурт қолган.

7-жадвал

Натуралис –Л микробиологик препаратининг тут парвонасига таъсири

Препарат ларнинг номи

Сарф меъ-ёри л/га

Ўртача 10 та навдадаги қуртлар сони

Биологик самарадорлик (%)

Ишлов берил-гунга қадар бўлган Қуртла р сони

Ишлов берилгандан кейинги кунлар

7-кун

14-кун

21-кун

28-кун

7-кун

14-кун

21-кун

28-кун

Нату-ралис–Л

0,3

86,6

51,7

40,3

30,0

23,1

40,3

53,4

65,3

73,3

Нату-ралис–Л

0,5

77,4

43,6

33,9

21,6

15,2

43,6

56,2

72,0

80,3

Карате 5%  э.к

(етолон)

0,5

100,9

56,6

39,1

28,3

22,9

43,9

61,2

71,9

77,3

Назорат (ишлов берилма-ган)

-

60,0

58,2

63,1

62,9

59,7

-

-

-

-

Тут парвонасига қарши Натуралис–Л билан 0,3 л/га ишлов берилганда биологик самарадорлик 7 кундан сўнг 40,3%, 14 кундан сўнг 53,4%, 21 кундан сўнг 65,3% ва ниҳоят 28-куни 73,3% ни ташкил этди.

Тут парвонасига қарши Натуралис–Л билан гектарига 0,5 л сарфлаб ишлов берилганга нисбатан биринчи кўрсатилган (0,3 л/га ) меъёридан кўра юқори натижа берган. Бунда ишлов берилгунгача бўлган қуртлар сонм 77,4 бўлган бўлса, ишлов берилгандан 7 кун кейин қуртлар сони 43,6; 14 кундан кейин 33,9; 21 кундан кейин 21,6; 28 кундан кейин 15,2 дона қурт қолган. Бунда биологик самарадорлик 7 кундан кейин 43,6%, 14-куни 56,2%, 21-куни 72,0%, 28-куни энг юқори кўрсаткич, яъни 80% дан ортиқни ташкил этган.

Намуна вариантида, яъни Каратени гектарига 0,5 литрдан сарфланган тажриба бошланишида 10 дона тут новдасида 100,9 дона қурт бўлса, тажрибанинг 7-кунида уларнинг сони 56,6 дона қолган, яъни қуртларнинг ярми 7 кун ичида нобуд бўлган. Тажрибанинг 14-кунида 39,1 дона қурт қолган.

Кузатувнинг 21 кунида намуна вариантида 10 дона тут новдасида 28,3; 28 кундан кейин эса 22,9 дона қурт қолган, яъни хар хил тут новдасида 23 дона қурт борлиги маълум бўлган. Намуна вариантида биологик самарадорлик 43,9% ни ташкил этган бўлса, 14- ва 21- кунлари 71,9% самарадорликка эришилган. Тажрибанинг сўнгида намуна вариантида биологик самардорлик 77,3% ни ташкил этган.

Фойдаланилган адабиётлар:

  • 1. Рахмонова, М. К., Хамдамов, К. К., Парпиева, М. К., & Абдуллаева, Г. Д. МЕТОД ПРИМЕНЕНИЯ ТРИХОГРАММЫ ПРОТИВ ЯБЛОННОЙ ПЛОДОЖОРКИ. Збиóр артйкуłów наукоwйч ресензоwанйч., 160.

  • 2.    Рахмонова, М. К. (2018). Применение трихограммы (ТРИЧОГРАММАЕВАНЕССЕНС) против яблоневной плодожорки. Актуальные проблемы современной науки, (4), 215-217.

  • 3.    Бустанов, З. Т., Хамдамов, К. К., Рахмонова, М. К., & Рустамова, Г. Ю. (2018). ВЛИЯНИЕ КОМБИНИРОВАННОЙ БОРЬБЫ НА КАЧЕСТВО ФРУКТОВ, ЭКСТРАКТИВНОСТЬ ЧЕРВЕЙ ВОДОРОСЛЕЙ. Ин Особенности современного этапа развития естественных и технических наук (пп. 84-87).

  • 4.    Рахмонова, М. К., Хамдамов, К. К., & Мирабдулаева, Н. (2020). БИОЛОГИЧЕСКАЯ ЭФФЕКТИВНОСТЬ ПРЕПАРАТА «АБАМ ЭКСТРА» ПРОТИВ ЯБЛОНЕВОЙ ПЛОДОЖОРКИ. Актуальные проблемы современной науки, (5), 148-150.

  • 5.    Исашова, У. А., & Рахмонова, М. К. (2020). ЗНАЧЕНИЕ ПАРАЗИТАРНЫХ ЭНТОМОФАГОВ ПРИ УПРАВЛЕНИИ ЧИСЛЕННОСТЬЮ ТЛЕЙ В ОВОЩНЫХ КУЛЬТУРАХ. Актуальные проблемы современной науки, (5), 139-141.

  • 6.    Рахмонова, М. К., Хамдамов, К. Х., & Абдуллаева, Г. Д. (2019). ИНТЕНСИВНЫЕ ЯБЛОНЕВЫЕ САДЫ: БИОМЕТОДЫ. Вестник науки, 1(12), 252-256.

"Экономика и социум" №10(89) 2021

Список литературы Тут парвонасига қарши микробиологик препаратларни қўллаш самарадорлиги

  • Рахмонова, М. К., Хамдамов, К. К., Парпиева, М. К., & Абдуллаева, Г. Д. МЕТОД ПРИМЕНЕНИЯ ТРИХОГРАММЫ ПРОТИВ ЯБЛОННОЙ ПЛОДОЖОРКИ. Збиóр артйкуłów наукоwйч ресензоwанйч., 160.
  • Рахмонова, М. К. (2018). Применение трихограммы (ТРИЧОГРАММАЕВАНЕССЕНС) против яблоневной плодожорки. Актуальные проблемы современной науки, (4), 215-217.
  • Бустанов, З. Т., Хамдамов, К. К., Рахмонова, М. К., & Рустамова, Г. Ю. (2018). ВЛИЯНИЕ КОМБИНИРОВАННОЙ БОРЬБЫ НА КАЧЕСТВО ФРУКТОВ, ЭКСТРАКТИВНОСТЬ ЧЕРВЕЙ ВОДОРОСЛЕЙ. Ин Особенности современного этапа развития естественных и технических наук (пп. 84-87).
  • Рахмонова, М. К., Хамдамов, К. К., & Мирабдулаева, Н. (2020). БИОЛОГИЧЕСКАЯ ЭФФЕКТИВНОСТЬ ПРЕПАРАТА «АБАМ ЭКСТРА» ПРОТИВ ЯБЛОНЕВОЙ ПЛОДОЖОРКИ. Актуальные проблемы современной науки, (5), 148-150.
  • Исашова, У. А., & Рахмонова, М. К. (2020). ЗНАЧЕНИЕ ПАРАЗИТАРНЫХ ЭНТОМОФАГОВ ПРИ УПРАВЛЕНИИ ЧИСЛЕННОСТЬЮ ТЛЕЙ В ОВОЩНЫХ КУЛЬТУРАХ. Актуальные проблемы современной науки, (5), 139-141.
  • Рахмонова, М. К., Хамдамов, К. Х., & Абдуллаева, Г. Д. (2019). ИНТЕНСИВНЫЕ ЯБЛОНЕВЫЕ САДЫ: БИОМЕТОДЫ. Вестник науки, 1(12), 252-256.
Статья научная