Yod tanqisligi sharoitida yashayotgan bolalar va oʻsmirlarda qalqonsimon bezning morfologik xususiyatlari

Dolzarblik . Bolalardagi qalqonsimon bez kasalliklari endokrinologiyaning eng muhim muammosi hisoblanadi [Al-Qahtani MH, 2023]. 1998 yildan hozirgi kunga qadar Oʻzbekiston

Respublikasida bolalar va oʻsmirlarning umumiy endokrin kasalliklari tarkibida qalqonsimon bez (QB) kasalliklari katta farq bilan birinchi oʻrinni egallab turibdi [Ismailov S.I., 2017]. UNICEF ma’lumotlariga koʻra, Oʻzbekistonda saqlanib qolayotgan kompensasiyalanmagan yod tanqisligi sharoitida [UNICEF. 2019] QB ning autoimmun kasalliklari, shu jumladan Greyvs kasalligi (GK) [Troshina EA. 2022] va soʻnggi 20 yil ichida bolalar va oʻsmirlar oʻrtasida tireotoksikozning koʻpayishi kuzatildi, ammo buning sabablari aniq emas [Cheetham T. 2021, Ogrizko Ye.V., 2020, Muratova Sh. 2023.]. Bolalardagi GK tajovuzkorroq boʻlib, kattalar klinikasiga xos boʻlmaganligi sababli kech tashxislanadi va koʻpincha tananing koʻplab tizimlari patologiyasi - yurak-qon tomir kasalliklari, oshqozon-ichak, reproduktiv, nogironlikgacha boʻlgan tanadagi ruhiy kasalliklar, xatti-harakatlarning oʻzgarishi, ijtimoiylashuv, rivojlanishdagi nuqsonlar va kasblarni oʻrganish va oʻzlashtirishdagi qiyinchiliklar kabi holatlar bilan asoratlanadi [Léger J, 2018, Bové K.B., 2014].

Bolalardagi gipertireoz muammosiga jiddiy e’tibor etiologiyasi va patogenezini yanada oʻrganish zarurati bilan bog’liq; klinik koʻrinishlarning kattalardan farqi, qalqonsimon bez holati boʻyicha aholining yosh mezonlarining yoʻqligi, bolalarda gipertireozning etiologiyasi va qalqonsimon bezni morfologik tuzilishi boʻyicha bir nechta tadqiqotlar oʻzaro qarama-qarshi ma’lumotlarga ega. Oʻzbekistonda bolalarda gipertireoz boʻyicha tadqiqotlar oʻtkazilmagan [Muratova Sh..2023].

Tadqiqot maqsadi . Tireotoksikoz boʻlgan bolalar va oʻsmirlarda qalqonsimon bezni xususiyatlari va morfologik tuzilishini aniqlash.

Material va usullar. Tireotoksikoz (TT) bilan og’rigan 213 nafar bolalar va oʻsmirlar akad. Yo.X. Turakulov nomidagi Respublika Ixtisoslashgan Ilmiy-Amaliy Tibbiy Endokrinologiya Markazni klinikasida tekshirilgan va taqqoslash guruhi esa 97 ta nisbatan qalqonsimon bez (QB) patologiyasi boʻlmagan sog’lom bolalardan iborat boʻlgan.

Tireoid statusini aniqlash uchun gormonal parametrlar (TTG, eT4, eT3, TTG reseptoriga va TPOga antitelalar venoz qon zardobida oʻrganilgan. Taqiqotga qoʻshish mezoni boʻlib qon zardobidagi tireotropin (TTG) miqdorining <0,3 mME/l boʻlishi va bir vaqtning oʻzida erkin triyodtironin (T3) va tiroksin (T4) miqdorining ortishi hisoblanadi. Nazorat guruhiga ota-onalari tomonidan ruxsat berilgan 18 yoshgacha boʻlgan 97 ta sog’lom bola kiritildi. Tireotrop gormoni (TTG), erkin tiroksin (er.T4), erkin triyodtironin (er.T3), tireoperoksidazaga (AT-TPO) va TTG reseptorlariga qarshi antitanachalar (AT-rTTG), shuningdek D vitamin va paratireoid gormon (PTG) miqdorini aniqlash «Hoffman Le Roche» (Shveysariya) firmasining «Cobas e 411 Hitachi» immuno-xemilyuminissent analizatorida shu firmaning tijorat sinov toʻplamlaridan foydalangan holda amalga oshirildi. Hamda instrumental (QB UTD) tadqiqot usullaridan foydalngan. Аkad. Yo.X. Turakulov nomidagi Respublika Ixtisoslashgan Ilmiy-Amaliy Tibbiy Endokrinologiya Markazni gistologiya laboratoriyasida vrachlar Jurova N.S. va Isaeva S.S. yoradamida QB sitologiya va gistologiyasi tekshiruvlari oʻtqazilgan. Morfologik tekshirish uchun qalqonsimon saraton toʻqimalari xizmat qilingan.

Statistik natijalarni istiqbolli tasdiqlash uchun «SPSS 23 for Windows» (IBM Corp. Armonk, NY, AQSh) dastur yordamida amalga oshirildi.

Tadqiqotning natijalari:

Klinik belgilaridan taxikardiya 92,5% (197) TT guruhidagi bolalarda aniqlangan (OSh=584,8; 95%DI 131,8-2595,7; r<0,001), simptomatik arterial gipertenziya - 44,6% (95) da, nazorat guruhida bunday bolalar aniqlanmadi. Chap qorincha miokardidagi metabolik oʻzgarishlar gipertireoz bilan og’rigan bolalarning 92 foizida, nazorat guruhidagi bolalarning 5,2 foizida aniqlangan (OSh=0,01; 95%DI 0,002-0,01; r<0,001), yurak oʻtkazuvchanligi buzilishining atrioventrikulyar blokada va Giss tutamlari oyoqchalari blokadasi koʻrinishlari faqat asosiy guruhdagi 8% bolalarda aniqlangan (OSh=0,12; 95%DI 0,02-0,9; r=0,02).

TT boʻlgan bolalar guruhida 95% hollarda 2 darajali buqoq tashxisi qoʻyilgan, oʻrtacha tireotoksikoz ustunlik qilgan (80%), 20,7% tugunli/koʻp tugunli buqoq, 3,3% ida qalqonsimon bezning differensial saratoni (QBS) aniqlangan (rasm 1-2).

Rasm 1. Asosiy guruh bolalarida tirotoksikozning og’irligi

■ легкая

• ■    средняя

■ тяжелая

• ■    Диффузный зоб

• ■    Узловой зоб

• ■    Многоузловой зоб

Rasm 2. Gipertireozi bor bolalarda ul’tratovush ma’lumotlariga koʻra qalqonsimon bezning morfologik rasmi

Qalqonsimon bezning ul’tratovush tekshiruvida buqoqning quyidagi morfologik koʻrinishi aniqlandi: diffuz buqoq nazorat guruhida 7,2% (7) bolalarda, gipertireoz guruhida -79,3% (169) bolalarda (OSh=29,3; 95%DI 13,1-68,2; r<0,001). Tugunli buqoq faqat gipertireozi bor bolalarda tashxis qoʻyilgan (2-rasm). Autoimmun tireoiditga xos boʻlgan qalqonsimon bezning ul’tratovush suratidagi oʻzgarishlar nazorat guruhidagi bolalarning 2,1% (2) da aniqlangan, gipertireozi boʻlgan bolalarda esa bu koʻrsatkich 63,4% (135) (OSh=82,2; 95%DI 19,7-342,8; r<0,001) tashkil qildi. Gipertireozi boʻlgan bolalarda qalqonsimon bezning hajmi nazorat guruhiga qaraganda oʻrtacha 7,5 baravar ortiq boʻldi (mos ravishda 24,6±15,6 ml va 3,3±2,9 ml, r<0,001).

Greyvs kasalligi bilan og’rigan bolalarning qalqonsimon bez holatining koʻrsatkichlari aniq tirotoksikozni koʻrsatdi va barcha koʻrsatkichlar boʻyicha nazorat guruhi bilan sezilarli farqga ega edi (2-jadval).

2-jadval

Tekshirilayotgan bolalar va oʻsmirlarning q		alqonsimon bez holati, M±SD
Koʻrsatkichlar	Gipertireoz, n=146	Nazorat guruhi, n=97	p
TTG (0,28-4,3 mМЕ/ml)	0,03±0,1	2,4±1,0	п<0,001
erkT3 (2,5-4,3 ng/dl)	18,6±11,0	3,1±0,90	п<0,001
erkT4 (1,1-1,8 ng/dl)	6,4±2,3	1,4±0,3	п<0,001
AT-TPO(34 ME/ml gacha)	345,9±235,9	12,3±7,6	п<0,001
AT-rTTG(1,75 ME/l gacha)	25,5±11,4	0,4±0,34	п<0,001

Yod tanqisligi boʻlgan hududda yashovchi gipertireozi bor bolalarda erkT3 ning oʻrtacha qiymatlari qalqonsimon bez patologiyasi boʻlmagan bolalarnikiga qaraganda 6 baravar yuqori va erkT4 - 4,6 baravar yuqori boʻldi. Gipertireozi bor bolalarda qalqonsimon bez antitanachalarining oʻrtacha darajasi aniq autoimmun jarayonni koʻrsatdi: gipertireozi boʻlgan bolalarda AT-TPO ning oʻrtacha koʻrsatkichlari 28,1 baravar, AT-rTTG nazorat guruhidagiga qaraganda 63,8 baravar yuqori. Shu bilan birga, gipertireoz bilan og’rigan 80,1% (117) bolalarda AT-TPO darajasi 100 XB / ml dan yuqori boʻlgan, 32,2% (47) da TTG reseptorlariga antiktanachalar darajasini aniqlash uchun eng yuqori chegara (40 XB / l) aniqlangan, bu esa tireotoksikozning yaqqol immun agressiyasidan dalolat beradi.

TT bilan og’rigan bolalar va oʻsmirlar guruhida oʻrtacha TTG 0,006 [0,001-0,15] mXB / ml, erkT3 18,6 [1,5-40] ng/dl, erkT4 6,7 [1,7-24,4] ng/dl, AT-TPO – 303,6 [5,7-1600] XB/ml. AT-rTTG 27,4 [0,12-40] XB/ml qiymatni tashkil qildi. Qalqonsimon bez patologiyasi boʻlmagan bolalarda oʻrtacha TTG darajasi 2,32 [0,8-4,3] mXB / ml, erkT3 - 2,95 [1,2-5,0] ng/dl, erkT4 - 1,3 [0,9-2,0] ng/dl, AT-TPO – 12,0 [1,2-29,1] XB/ml, AT-rTTG 0,34 [0,02-1,05] XB/ml ni tashkil qildi. Yuvenil TT guruhidagi oʻsmirlar qon zardobida erkT3 (54,8%) va erkT4 (86,3%) ning 3 yoki undan koʻp marta oshishi qayd etilgan, bu yodd tanqisligi boʻlgan mintaqada yashovchi bolalarda tirotoksikozning yanada og’ir kechishini koʻrsatadi.

TT bilan og’rigan bolalar va oʻsmirlarning 56,3% (120) da endokrin oftalmopatiya tashxisi qoʻyilgan, ulardan 1-darajali EO 42,5% (51), 2-darajali EO - 57,5% (69) aniqlangan, bu bolalarning 75% da EO faol bosqichida, 25% - nofaol bosqichida boʻlgan. Endokrin miopatiya bolalarning 6,1 foizida (13) topilgan.

Tadqiqot vaqtida gipertireoz bilan og’rigan bolalar va oʻsmirlar uchun davolashning oʻrtacha davomiyligi 14,2 ± 20,6 oyni tashkil etdi. Gipertireozning davomiyligiga koʻra 47,4% (101) bolalarda 3 oydan kam, 3-36 oy - 42,7% (91), dekompensasiyalangan gipertireozda 36 oydan ortiq 9,9% (21) bolalar edi. Gipertireoz bilan og’rigan barcha bolalar qabul qilindi Oʻzbekiston Respublikasida roʻyxatdan oʻtgan dori vositalari bilan tireostatik terapiya (TST) ni qabul qildilar, ammo TT rivojlanishi davrida bolalarning 8% (17) ga dastlab kuniga 100-200 mkg dozada kaliy yodid bilan davolash buyurilgan.

7 ta (3,3%) bolalar va oʻsmirlarda QBR ning differensial turlari aniqlangan, 3 tasida papillyar QBR (PQBR), 4 tasida follikulyar QBR (FQBR) aniqlandi, 4 tasida (1,9%) radioyod terapiyasi oʻtkazilgan. TST fonida 25,8% (55) bolalarda tireoidektomiya amalga oshirildi, soʻngra levotiroksin natriy buyurildi.

Xulosa:

• 1.    Yod tanqisligi sharoitida yuvenil gipertireoz hollarda 3,3% bolalar va oʻsmirlarda GK differensial qalqonsimon saratoni, 20,7% da - tugunli / koʻp tugunli boʻqoq, 56,3% -endokrin oftal’mopatiya bilan birga keladi.

• 2.    Birinchi marta Oʻzbekiston Respublikasida yod tanqisligi sharoitida yashovchi gipertireoz bilan og’rigan bolalarning qalqonsimon bez holati koʻrsatkichlarining mediana, minimal va maksimal koʻrsatkichlari aniqlandi: TTG – 0,006 [0,001-0,15] mME/ml, erkT3 – 18,6 [1,5-40] ng/dl, erkT4 – 6,7 [1,7-24,4] ng/dl, AT-TPO – 303,6 [5,7-1600] Yed/ml, AT-rTTG – 27,4 [0,12-40] Yed/ml.

• 3.    Bolalar va oʻsmirlarda gipertireozning xususiyatlarini qoʻshimcha oʻrganish uchun koʻp markazli randomizatsiyalangan sinovlar oʻtqizish zarur.

ADABIYOTLAR

RHJ-4 (20)-2023