Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлікті қолдау және дамыту

Кіріспе

Казацстан Республикасынын Президент - Елбасы Н.Э. Назарбаевтын «Казацс-тан-2050» стратегиясы - цалыптасцан мемле-кеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халцына Жолдауы елiмiздiц алдына жаца ерш1л мацсат цойып отыр.

Ол - элемнщ дамыFан отыз мемлекетi-нщ цатарына кipy.

«Казацстан-2050» Стратегиясында кэ-сіпкерлікті ұлттық экономиканың жетекші кYшi pетiнде жан-жацты цолдау эpi шаFын және орта бизнестің экономикадағы үлесін 2030 жылға қарай екі есеге арттыру міндеті цойылды. Ал, Елбасыныц биылFы жолдауын-да бизнесті дамытуға кедергі келтіретін барлық енжар құқықтық нормалардың күшін жою жэне шаFын бизнес урпацтан-урпацца берілетін отбасы дәстүріне айналуға тиіс екендiгi айтылды [1].

Елбасы езiнiц жыл сайынFы Жолдаула-рында бизнеске ерекше назар аударып келеді. Бул шаFын жэне орта бизнестщ дамуына ба-рынша цолдау жасау кеpектiгiн жэне осы ба-ғытта атқарылатын жұмыстардың өзектілігін көрсетеді. Демек, жалпы кәсіпкерлік саласын дамыту бойынша тиiстi шаралар цабылдана-тыны жэне тын, бастамаларды ынталандыру-дын, жаца жYЙесi жасалып, отандыц кэсiпкеp-лерді қолдаудың тетіктері жетілдірілетіні анық. Нәтижесінде, шағын және орта бизнесті дамыту - ХХ1 FасыpдаFы Казацстанды индус-триялық және әлеуметтік жаңғыртудың басты цуралы болып цалады.

Қазақстан Республикасының “Шағын кэсiпкеpлiктi мемлекеттiк цолдау:

• -    ендipiспен айналысатын шаFын кэ-сіпкерлік субъектілерін мемлекеттік тіркеу кезеңінен бастап алғашқы үш жыл ішінде цозFалмайтын мYлiкке тipкеy цуцыFына ацы-дан босату:

• -    ендipiстiк цызметпен айналысатын шағын субъектілеріне жер учаскелерін жерді пайдалану актiсiн беруге ацы алмай беру;

• -    электроэнергиясы, жылу, сумен жаб-дықтау және канализацияның қуатына қосылу, мемлекеттің қатысуымен екінші деңгейдегі актта есепшот ашу бойынша ацыдан босату;

• -    шаFын сyбъектiлеpдiц царжы-шаруа-шылық қызметіне жылына бір реттен көп емес тексеpyдi белгыеу.

Ірі компанияларға оларға ұсынылған мемлекеттiк тапсырыстардын, бip белiгiн бэ-секе негізінде шағын кіспорындарға беруге мшдеттеу керек. ШаFын кэсiпеpлiк сyбъектi-лерінің инвестициялық қызметін мемлекеттік реттеу келесыер арцылы цамтамасыз етiледi:

• -    шаFын кэсiпкеpлiк субъектшершш, мем-лекеттк инвестиция баFдаpламасына цатысуы;

• -    халыцтын, салымдарын цунды цагаздар арцылы инвестицияга езгерту механизмш жасау;

• -    бюджеттен тыс кездеpдi тарту сала-сына шағын кәсіпкерлікті қолдау бойынша цорлар цызметiн жэне басца арнайы инсти-туттарды белсендipy;

• -    шаFын кэсшкерлшпен жумыс iстейтiн коммерциялыц банктер жэне басца царжы инс-титуттары уш1н жец1лд1ктер жYЙесiн дамыту;

• -    жоFаpы тиiмдiлiгi бар инвестициялыц жобаларды жYзеге асыру Yшiн шаFын кэсiп-кеpлiк сyбъектiлеpiне Yлестiк шартпен тiке-лей царжылыц цолдау керсету.

Мысалы, шағын көлік кәсіпорындары халықаралық транзиттік сауданың дамуына ойдаFыдай цатыса алады. Негiзгi жYк аFында-рының түйіскен Евразия орталығындағы елеулі экспорттық әлеует және қолайлы көлік - географиялыц жаFдай Казацстанда халыц-аралыц тpанзиттiк сауданы дамыту Yшiн цо-лайлы алFашцы шарттар жасайды:

• -    Казацстан Республикасынын террито-риясы бойынша шетел келiктеpiнiц жэне жо-лаушыларының транзиті және оларға жүру жолдары бойынша цызмет керсету;

• -    шетел тауарларын жeткiзу жэне олар-ды әрі қарай үшінші елдерге (реэкспорттау) кepiэкспорттау;

• -    шетел тауарларын жeткiзу жэне олар-дын экспорттык ен1мдер ендipiсiнe техноло-гиялык катысуы, эpi карай экспортка шыару [2].

Зерттеудің нысандары мен әдістері

Зерттеу обьeктiсi мен эдiстepi болып Казакстан Республикасынын Шагын кэсiпкepлiктi мемлекетпк кYшeйту жэне дамытуды белсен-дipу шараларын жэне шаFын кэсiпкepлiктi кол-дау, дамыту женiндeгi мемлекетпк экономи-калык саясаттын манызды сферасын карасты-pудаFы iс-ipeкeттepдiн нeгiзгi кездepi алынган.

Нәтижелері мен оларды талқылау

Қазақстанда кәсіпкерліктің құрылу мен даму нeгiздepi кэсiпкepлiктi колдау мен да-мытудың Мемлекеттік бағдарламаларында керсетыген болатын. КР Пpeзидeнтiнiн “Ша-ғын кәсіпкерлікті мемлекеттік күшейту және дамытуды белсендіру шаралары туралы” ЖаpлыFына сэйкес шаFын кэсiпкepлiктi кол-дау және дамыту мемлекеттік экономикалық саясаттьщ манызды сферасы болып саналады.

Казакстан Республикасы Конституция-сында былай жазылFан: «Эрюмнщ кэсiпкep-лік қызмет еркіндігіне, өз мүлкін кез келген занды кэсiпкepлiк кызмет ушш epкiн пайда-ланута кукыFы бар». Бэpiмiзгe м9лiм, ендi-рКтщ нeгiзгi факторлары табиFи, енбек, ендi-рістік ресурстар болып табылады. Нарықтық экономика кезінде осы фактордардың жұмыс істеп, қозғалысқа түсуіне әсер ететін нақты куш бар. Олар: iскepлiк, баскару жэне ез мум-кіндіктерін белгілі бір мақсатта жетістікке кол жeткiзугe пайдалана б1лу икeмдiлiгi. КР-н экономика жэне сауда министpлiгiнiн жаны-нан шаFын кэсiпкepлiккe колдау керсету де-паpтамeнтi куpылFан, ал онын жанынан 2 ке-нес к¥PылFан, бipiншiсi норматив™ жэне заңнамалық актілердің жобаларын зерттеуге арнап кәсіпкерлік құрылымдардан құрылған шаFын бизнесы колдау женiндeгi кенес, eкiн-шiсi ведомствоаралык - мYддeлi министр-ліктер мен ведомстволардың өкілдерінен K¥pылFан, ол Пpeзидeнттiн кэсiпкepлiк кыз-мeттi жандандыру женiндeгi ЖаpлыFын жу-зеге асырумен айналысады. ШаFын жэне орта бизнесті нығайтудың қажеттігі туралы елбасы Н.Э.Назарбаев Yнeмi айтуда.

Пpeзидeнттiн Казакстан халкына арнал-Fан Жолдауларынын басты мiндeттepi:

• -    салыктык аурытпалыкты азайту;

• -    менш1к мYлкi мен активтepдi зандастыру;

• -    нeсиeлiк peсуpстаpFа кол жeткiзудi жец1лдету;

• -    экiмшiлiктiк pэсiмдep мен руксат алуды жец1лдету;

• -    бюрократтык бассыздык пен бакылау-тексеру органдарынан коpFау;

• -    шаFын жэне орта бизнесы колдаудын аймактык орталыктарын куру;

• -    маpкeтингiлiк зepттeулepдi жYpгiзудe кемек керсету;

• -    бiлiктiлiгiн кетеру.

Кэсiпкepлiкi жан-жакта колдау - улт-тык экономиканын жeтeкшi кYшi.

Осы стратегиялык баFытты шешу ая-сында Н. Э. Назарбаев eлiмiздe бизнесы да-мытудың аса мол мүмкіндіктері бар екенін атап еттi. Осыпан орай, кэсiпкepлiктi колдау-дың тетіктері жетілдірілді, бизнестің өсуіне кедергі жасайтын қателіктер жойылды. Сол себептен отандык кэсiпкepлiк жана экономи-калық бағыттың кіші және ірі бизнестің үлесі 2030 жылға дейін кем дегенде екі есеге өсуі керек. Н. Э. Назарбаевтын ойы бойынша тап-сырма кешенін шешкен жағдайда орындалуы мYмкiн болады.

Біріншіден, адам өзін бизнесте сынап кеpуiнe, елде экономикалык езгepiстepдiн то-лық құнды қатысушысы болуға, кәсіпкерлік бастамаларды ынталандырута, отандык ендi-рушілерді қолдау тетіктерін жетілдіруге, ұсақ кәсіпорындар мен жеке кәсіпкерлердің орта денгейге кешуге кажeттi жаFдайдаp мен алFы-шарттар жасаута мYмкiндiк жасау керек [3].

Бүгінгі күні еліміздегі экономиканың модернизациясы әлемдік шағын және орта кәсіпкерліктің жаһандану процесімен қатар кeлeдi. Бул шаFын жэне орта кэсiпоpын-дардың бәсекеге тұрарлық болуына белгілі бір шамада кері әсер береді. Модернизация барысында Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті дамытудың басты мақсаттары да керсетыген:

• -    мeмлeкeттiн 9лeумeттiк дамуына эсер eтeтiн кэсiпкepлiккe барлык жаFдайды жасау;

• -    отандык енiмдepдi дамыту ушш барлык потенциалдарды дамыту жэне

• -    оларды нарыкка шыFаpу;

• -    шаFын жэне орта кэсiпкepлiктi селек-тивтi турде колдау.

Соның арқасында бәсекеге тұрарлық енiмдep мен кэсiпоpындаp санын кебейту.

Жаhандану Yдepiсi де кэсiпкepлiккe жа-ңа талап қоюда, бірақ ол уақыттың еншісінде болса да, экономиканың жаңа, кең масштабты моделін жасауға ықпал етеді. Жаңа техноло-гиялар, ғылым базасына негізделген шағын кәсіпкерлік үлкен компанияларға айналып, нарықтың белгілі сегменттерінің (әртараптан-дырумен байланысты) орнын баса алады. Жаһанданудың осындай ерекшеліктері шағын және орта кәсіпкерлікті әлемдік деңгейде да-мытады. Интеллектуалды меншікке байла-нысты шағын және орта кәсіпкерлік экспорт-тық потенциалды және жоғарғы технология-лы өнімді өсіре алады.

Қорытынды, тұжырым

Елбасы жыл сайынғы Жолдауында биз-несті қолдау керектігін айтады. Президент бір сөзінде «Еңбек етуші халықтың 60%-ы шағын және орта бизнесте жұмыс істеген кезде Қа-зақстан тұрақтылыққа қол жеткізетін болады» деген еді. Сондықтан, дамыған елдердегідей шағын және орта бизнесте жұмыспен қамтыл-ғандардың үлесін 26%-дан 60%-ға дейін көте-ру керек, және орта кәсіпкерлікке байланыс-ты саясат жаһандану жағдайында кәсіпорын-дарға бизнес ортасындағы өзгерістерге бейім-делуге, ақпарат берудегі кемшіліктерді жою-ға, нарыққа қатысушыларды ақпаратпен қам-тамасыз етуге, капиталдар мен жаңа техноло-гияларға қол жеткізуге және отандық кәсіп-орындардың шығынын азайтуға көмек беруі керек. Мемлекеттің сұранысына қарай, саясат шағын және орта кәсіпкерлікті экологиялық тазалығы жағынан, халықаралық деңгейге жету жағынан және әлемдік сапа стандартта-рына негізделген түрде қарастыру қажет. Бұ-дан басқа кәсіпкерлікке тікелей байланысты және кәсіптің еркешелік қажеттілігіне байла-нысты бүкіл сұрақтар қамтылуы тиіс.

Еліміздегі шағын және орта кәсіпкер-ліктің басты бағыттары:

• -    экспортқа тауар тауар шығаратын кә-сіпорындаға ерекше қолдау көрсету,

• -    жұмыс атқарып жатқан кәсіпорындар мен жаңадан тағы құрылған кәсіпорындардың субъектілерін қолдау;

• -    шағын және орта кәсіпкерліктің түрлі потенциалдарын таныстыруды дамыту.

Шағын және орта кәсіпкерліктің дамуы қаржылық қамтамасыздандыру, салық салым-дарының үлкен жүйесімен, мемлекет пен кә-сіпорындар арасындағы келіссөздер, серіктес-тікке деген стимулдың жоқтығы сияқты мәсе-лелермен қиындатылады. Бәсекеге тұрарлық отандық кәсіпорындардың аз болуы ескі тех-нологиялардың қолдануына, капиталға оңай-лықпен қол жеткізе алмауына, транспарен-тіктің жоқтығымен, мамандардың жоқтығы-мен, аз әсерлі саясатпен өте тығыз байла-нысты. Осы орайда, айта кететін жайт, шағын және орта бизнесті дамытуда кәсіпкерлердің әлеуетіне сенім арту керек және осы бағытта жұмыстарды жандандыру арқылы мол мүм-кіндіктердің болатынына да сенім арқанымыз жөн. Демек, Қазақстандағы шағын және орта бизнесті дамыту – ХХІ ғасырдағы индус-триялық және әлеуметтік жаңғыртудың басты жаңаша құралы болып қалатынында.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

• 1.    Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы //Официальный сайт Президета РК [Электрондық ресурc] URL: www.akorda.kz/.../memleket-basshysy-nanazarbaevtyn-kaz . (дата обращения 08.01.2018 г.).

• 2.    Нұргалиева,А.А. Кәсіпкерлік,текст: оқу-құралы.–Алматы: «Экономика», 2016. - 276 б.

• 3.    Елшібаев, Р.Қ. Шағын және орта бизнесті ұйымдастыру. текст: оқу-құралы.–Алматы: «Экономика», 2016. - 172 б.