Covid-19 bilan kasallangan bemorlarda psihoemotsional buzilishlarning rivojlanishi uchun xavf omillari

Kirish. SARS-CoV-2 virusi keltirib chiqaradigan koronavirus kasalligi (COVID-19) so'nggi 2 yil ichida butun dunyo bo'ylab tarqalmoqda. JSST ma'lumotlariga ko'ra, dunyo bo'ylab 252 milliondan ortiq buzilish aniqlangan, shu jumladan 5,1 milliondan ortiq o'lim [1,4].

Postkoid davrda eng ko'p tavsiflangan ruhiy buzilishlar quyidagilardir: asosiy depressiv buzilish (DB), travmadan keyingi stress buzilishi (TKSB), Tashvishli buzilish, obsesiv-kompulsiv buzilishlar va uyqusizlik [2; 3]. Shuningdek, PEB, bezovtalik va uyqusizlik alomatlari asta-sekin yo'q bo'lib ketishi va depressiya alomatlari kuzatuvning uchinchi oyida ham davom etishi isbotlangan. Tadqiqot natijalariga ko'ra, covid-19 dan keyin Tashvishli buzilishlarining rivojlanish darajasi taxminan 42% ni tashkil qiladi, bu ham aholining ishlashiga salbiy ta'sir qiladi [4].

Ba'zi ma'lumotlarga ko'ra, yangi koronavirus infektsiyasini boshdan kechirgan odamlarda depressiyaning paydo bo'lish darajasi 28% dan 45% gacha [5], bu katta global muammoga hissa qo'shishi va uzoq muddatli istiqbolda katta depressiv buzilishka chalinganlar sonini sezilarli darajada oshirishi mumkin. Birgina Qo'shma Shtatlarda pandemiyaning umumiy qiymati yillik yalpi ichki mahsulotning taxminan 90 foizini tashkil etadi, bu 16 trillion dollardan oshadi [6]. Shuning uchun pandemiya oqibatlarini cheklashning turli usullarini topish iqtisodiy sektor uchun ham katta ahamiyatga ega.

SARS-CoV-2 markaziy asab tizimining to'g'ridan-to'g'ri virusli infektsiyasi natijasida ham, bilvosita immunitet reaktsiyasi orqali ham tashvish va depressiya shaklida psixopatologik oqibatlarga olib kelishi mumkin [7]. Klinik, o'limdan keyingi tadqiqotlar, hayvonlarni o'rganish, in vitro SARS-CoV-2 virusi potentsial neyrotrop ekanligini va neyronlarga zarar etkazishi mumkinligini ko'rsatdi. Ruhiy buzilishlar koronavirusni qabul qilishda immunitet reaktsiyasi bilan yuzaga keladigan "sitokin bo'roni" va neyroinflamatsiya tufayli yuzaga kelishi mumkin [8].

Immunologik mexanizmlardan tashqari, buzilishdan qo'rqish, kelajakning noaniqligi, stigmatizatsiya, og'ir buzilishning travmatik xotiralari va covid-19 paytida bemorlar boshdan kechirgan ijtimoiy izolyatsiya psixopatologik natijani aniqlashda o'zaro ta'sir qilishi mumkin bo'lgan muhim psixologik stress omillaridir [2].

Shuningdek, postkovid depressiya rivojlanishining muhim patogenetik mexanizmi miyada serotonin etishmovchiligi bo'lishi mumkin, bu inson tanasida saqlangan serotoninning kamayishi natijasida yuzaga keladi. Shuni yodda tutish kerakki, inson tanasidagi serotoninning 95% trombotsitlar granulalarida joylashgan bo'lib, u umumiy qon oqimiga quyiladi [6]. COVID-19 ning o'tkir davrida trombotsitlarning giperaktivatsiyasi va agregatsiyasi sodir bo'ladi, bu serotoninning keng miqyosda chiqarilishiga va depoda uning miqdorining pasayishiga yordam beradi. Shunday qilib, o'tkir COVID-19 davridagi bemorlarda aylanma serotonin (5-gidroksitriptamin) darajasi oshgan, ehtimol trombotsitlar faollashuvining kuchayishi va o'pka qon aylanishida ularning reaktivatsiyasining pasayishi natijasida [8].

COVID-19 bilan trombotsitlar nafaqat giperaktivlanadi, balki trombotsitlarning faollashuv darajasi buzilishning og'irligi bilan ham bog'liq: og'ir COVID-19 bilan og'rigan bemorlarda engil

COVID-19 bilan solishtirganda trombotsitlar faollashuvi va monotsitlar trombotsitlari agregatsiyasining yuqori darajasi borligi isbotlangan [3]. Bu shuni ko'rsatadiki, depressiyaning rivojlanish darajasi va kuchayishiligi yangi koronavirus infektsiyasining og'irligi bilan ijobiy bog'liqdir.

Tadqiqotning maqsadi: COVID-19 bilan kasallangan bemorlarda psihoemotsional buzilishlarning paydo bo'lish chastotasini aniqlash, tashvishli-depressiv buzilishlarning kuchayishiligining yangi koronavirus infektsiyasining og'irligiga, bemorlarning yoshi va jinsiga bog'liqligini baholashdan iborat.

Yuqoridagilar ruhiy holati jamiyatda tiklanish va moslashish bosqichida alohida e'tibor berilishi kerak bo'lgan bemorlar guruhini aniqlashga imkon beradi, bu esa yanada samarali terapiyani amalga oshirishga yordam beradi, shuningdek postkovid sindromini davolash xarajatlarini kamaytiradi.

Materiallar va tadqiqot usullari. Turli darajadagi COVID-19 bilan kasallangan bemorlarning istiqbolli kohort tadqiqotlari o'tkazildi. 70 nafar tekshirildi: 44 ayol, 26 erkak (mos ravishda 60,74% va 39,26%). Shu jumladan 19 nafar og'ir darajali bemorlar, 14 nafar o'rtacha kuchayishilik va 10 nafar yangi koronavirus infeksiyasi bilan og'rigan bemorlar/ Tekshiruv nogironlik to'g'risidagi guvohnoma chiqarilgandan yoki yopilgandan keyin 18,9 ± 4,7 kun davomida o'tkazildi.

Bemorlarni tadqiqotga kiritish uchun quyidagi mezonlardan foydalanilgan:

• 1)    PCR diagnostikasi usuli bilan tasdiqlangan covid-19 tarixi;

• 2)    ruhiy yoki somatik buzilish bilan bog'liq ong buzilishi va aniq PEB buzilishlarning yo'qligi;

• 3)    bemorning tadqiqotda ishtirok etishga yozma roziligi.

Bemorlar ADTI klinikasinig nevrologiya bo’limida olib borildi.

• 4) . Tadqiqotda statsionar va ambulatoriya sharoitida davolangan bemorlar ishtirok etdi. Engil COVID-19 bilan kasallangan barcha bemorlar ambulatoriya sharoitida davolangan. Bemorlarning o'rtacha yoshi 56,4 yoshni tashkil etdi,.

Natijalar Tashvishli darajasi Bek Tashvishli shkalasi bo'yicha, depressiya darajasi Bek depressiya shkalasi bo'yicha baholandi. Har bir shkala 21 ta bayonotdan iborat. Natijalarni sharhlash uchun har bir shkaladagi barcha bayonotlar bo'yicha ballar yig'indisi amalga oshirildi. Shu bilan birga, tashvish shkalasida 3 ta qiymat sohasi ajralib turdi: 0-21 – past tashvish, 22-35 – o'rtacha tashvish darajasi, 36 va undan yuqori – potentsial xavfli tashvish darajasi. Depressiya shkalasida 4 ta qiymat sohasi mavjud: 0-9-depressiyaning yo'qligi, 10-18 – engil depressiya, 19-29 – o'rtacha depressiya, 30-63-og'ir depressiya. Anketa ma'lumotlariga yoshi, jinsi, tibbiy yordam ko'rsatish shartlari (statsionar yoki ambulatoriya) ham kiritilgan.

COVID-19 ning og'irligi vaqtinchalik yo'riqnomada keltirilgan mezonlar bo'yicha aniqlandi, 12-versiya (21.09.2021) [13].

Tadqiqot davomida olingan natijalar P±mp%, mutlaq miqdorlar, shuningdek, interkvartilli (25-chi; 75-chi percentili) median shaklida taqdim etiladi. Farqlar p<0,05 da ishonchli deb topildi.

Xulosa. Psihoemotsional buzilishlarning chalingan COVID-19 bilan kasallangan odamlarning toifasini aniqlash, buzilishning kuchayishiligining ushbu buzilishlarning rivojlanish xavfiga ta'sirini baholash, rivojlangan affektiv buzilishlar tufayli tibbiy yordamga (reabilitatsiyaga) muhtoj bemorlarning foizini aniqlash, shuningdek, postkovid depressiv va tashvishli buzilishlari xavfini aniqlash imkonini beradi.

ADABIYOTLAR:

• 1.    Авдеева И.В., Бурко Н.В., Макарова К.Н., Олейников В.Э. COVID-19 и заболевания нервно-психической системы: опасный тандем. Журнал терапия №3, 2020г стр 44-46.

• 2.    Барбараш О.Л., Каретникова В.Н., Кашталап В.В., Зверева Т.Н., Кочергина А.М. Новая коронавирусная болезнь (COVID-19) и психосоматическая расстройства. Комплексные проблемы психосоматичнской заболеваний. 2020; 9 (2): 17-28.

• 3.    Григорьева Н.Ю.,ДупляковД.В.,Звартау Н.Э.,Козиолова Н.А. Руко-водство по диагностике и лечению болезней системы кровообращения в контексте пандемии COVID-19.

• 4.    Михайловская Т.В., Яковлева Н.Д., Сафронов М.А., Харламова Я.И., Потенциальное влияние COVID-19 на сердечно-сосудистую систему 2020;25(3):129-48.

• 5.    Шляхто Е. В., Пармон Е. В., Бернгардт Э. Р., Жабина Е. С.Особенности электрокардиографических изменений при некоронарогенных синдромах у пациентов с COVID-19.

• 6.    Чазова И.Е., Жернакова Ю.В. Диагностика и лечение артериальной гипертонии. Системные гипертензии. 2019; 16 (1): 6–31.

• 7.    Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, Zhao J, Hu Y, et al. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. Lancet. 2020;395(10223):497–506.

• 8.    Wang C, Horby PW, Hayden FG, Gao GF. A novel coronavirus outbreak of global health concern. Lancet. 2020;395(10223):470–3