Family and unemployment: The current state and perspectives in the Autonomous Province of Vojvodina

Rad je deo pokrajinskog projekta: Rešavanje problema nezaposlenosti na teritoriji AP Vojvodine – odgovor na socijalna raslojavanja uzrokovana globalnom recesijom, br. 114-451-3609/2013-02.

Srbiji, danas postoji problem optimalnog funkcionisanja i stabilnih odnosa. Na taj način ugrožen je opstanak porodice kao osnovne ćelije društva i svih sadržaja života u porodici. Ekonomska funkcija u ovakvim uslovima svodi se na iznalaženje strategije za preživljavanje. Uslovljena indikatorima siromaštva i zaštitna funkcija porodice biva dovedena u pitanje nedostatkom materijalnih sredstva kao i urušavanjem sistema vrednosti jednog društva. Sagledavanjem porodice kao primarne sociološke kategorije, evidentno je da su društvene krize (socijalne, ekonomske političke itd.) poremetile odnose i procese unutar ove zajednice u fundamentalnom smislu. Evidentan je sve veći broj maloletnika koji svakodnevno obitavaju u nepovoljnim porodičnim, životnim i socijalnim uslovima koji prethode stvaranju idealne klime pogodne za razvoj maloletničke delinkvencije. U cilju prevencije, poboljšanja trenutno rastućeg negativnog trenda, javlja se neophodnost formiranja multidiscipli-narnog tima (policija, tužilaštvo, sud, škole, centri za socijalni rad itd.) koji će ovu oblast dopuniti i poboljšati novim merama i urediti je adekvatnije.1 U prilog činjenici neophodnosti korenitih društvenih promena, govore rezultati sveobuhvatne ankete sprovedene po najvećim gradovima u Vojvodini u sa-radnji Pravnog fakulteta za privredu i pravosuđe u Novom Sadu i Nacionalne službe zapošljavanja – filijala Novi Sad. U ovom delu istraživanja, koje je sastavni deo projekta, posebna pažnja usmerena je na posledice diskriminacije prilikom zapošljavanja, stepenu raširenosti, kao i svesti o postojanju ove negativne pojave, i naravno efektima i posledicama na porodicu kao primarnu društvenu kategoriju.

Demografske determinante razvoja Republike Srbije

Kraj XX i početak XXI veka predstavljaju izuzetno kompleksan period u razvoju svih zemalja eks-jugoslovenskog regiona, u kome je stanovništvo velikim delom stagniralo. Prirodni priraštaj dugo beleži tendenciju kontinuiranog pada u velikom delu zemlje. Godišnje stope rasta stanovništva i podaci o relativnom učešću pojedinih područja u ukupnom stanovništvu ukazuju na međuzavisnost prirodnog kretanja i prostornih procesa emigracije, deagrarizacije kao i urbanizacije. Ove promene u oscilacijama prirodnog priraštaja ukazuju na sve veću stopu mortaliteta u odnosu na stopu nataliteta. Bitno je napomenuti da veliki uticaj na ovaj geoprostor i pomeranje ovih stopa svakako ima i činjenica da je teritorija Republike Srbije pod uticajem ratnih okolnosti bila izložena velikim demografskim promenama, uslovljenim ratnim dejstvi-ma, usled kojih je pored stradanja velikog dela muške populacije došlo do naseljavanja velikog broja izbeglog i raseljenog stanovništva iz zemalja eks-Jugoslavije na teritoriju Srbije. Najviše raseljenih i izbeglih lica poreklom je iz Republike Hrvatske, gde se procenjuje da je u više navrata proterano preko 350 000 Srba. Takođe, veliki deo stanovništva se u tom periodu odselio i u druge zemlje u svetu.

Kretanje i promene u prirodnom kretanju stanovništva

Republika Srbija se može okarakterisati kao država koja još nije ušla u završnu fazu demografske tranzicije. Ova faza se karakteriše sporim ekonomskim razvojem, slabom iskorišćenošću prirodnih resursa i veoma povoljnim geografskim položajem, što se takođe odražava na poremećaje biološkog karaktera, prosečna starost građanina Republike Srbije se kontinuirano povećava. Starenje ukupne populacije (posmatrano od sredine XX veka) je proces koji u Srbiji traje već više od 40. godina, počev od kraja 1960-ih kada je stanovništvo bilo demografski najmlađe. Uz prosečnu starost od 42,2 godine, indeks starenja od 1,22 i udeo starih 65 i više godina od 17,4%, Srbija je 2011. godine među demografski najstarijim zemljama sveta.2

Na teritoriji Vojvodine je skoro najizraženija populaciona disharmonič-nost među oblastima. Populacioni rast je imala jedino Južnobačka oblast čije se stanovništvo u periodu 2002-2011. uvećalo za 20 hiljada, dok su sve ostale statističke oblasti imale pad broja stanovnika (najizraženija depopulacija je u Zapadnobačkoj i Severnobanatskoj oblasti, 12-11%).

Za metodološki korektno izračunavanje populacionog rasta, kao i zva-ničnih procena broja stanovnika koji je bojkotovao Popis 2011, urađena su preračunavanja autora na osnovu kojih je neto emigracija u međupopisnom periodu 2002 - 2011. procenjena na 65 hiljada, a smanjenje ukupnog stanovništva na 363 hiljada (što je za oko 50 hiljada više od zvaničnih podataka). Negativan prirodni priraštaj je iznosio 297 hiljada.3

Odnos između velikih starosnih grupa (2011. godine), mladih (do 15 godina), starih (65 i više godina) i radno sposobnog stanovništva (15-64 godine) pokazuje u kojoj meri je radni kontingent opterećen zavisnim stanovništvom (mladima i starima). Proces demografskog starenja stanovništva uslovljava promenu u strukturi zavisnog stanovništva, udeli mladih se smanjuju (sa 15,8% na 14,3% u periodu 2002-2011), dok se udeli starog stanovništva povećavaju (sa 16,7% na 17,4%). Najviši udeo radno sposobnog stanovništva ima Južnobačka oblast (69,9%).

Žensko stanovništvo takođe, prema svim merilima je starije od muškog. U Srbiji su žene starije od muškarca u proseku za 2,6 godina. Najviša razlika je u regionu Vojvodine, gde ta razlika iznosi 3,1 godina. Prema popisu iz 2011. godine žensko stanovništvo je brojnije i iznosi 51,3% naspram 48,7%.

Ekonomski pokazatelji stanja u Republici Srbiji, s posebnim osvrtom na region APV

Ukoliko posmatramo stepen dostignutog ekonomskog razvoja, praćenjem stopa realnog rasta bruto domaćeg proizvoda, možemo uvideti da je Srbija bila na dobrom putu da prvu dekadu 21 veka završi visokim stopama ekonomskog rasta. Međutim, ekonomska i finansijska kriza koja je 2008. godine u svetskim okvirima izazvala duboku recesiju, usporila je i ekonomski napredak Srbije. U narednom poglavlju ćemo analizirati osnovne makroeko-nomske pokazatelje i identifikovati probleme na tržištu rada.

Poslednjih desetak godina, tranzicione reforme u Srbiji su ocenjivane tako da se mogao nazirati određeni reformski napredak. Uspostavljanje ma-kroekonomske stabilnosti, sa poprilično predvidivim ekonomskim pokazateljima, bio je jedan od preduslova za pokretanje i napredak reformi u drugim oblastima države i društva, tako da su prvi reformski rezultati postignuti na polju liberalizacije cena i trgovine na unutrašnjem tržištu i spoljnoekonomske liberalizacije. To je doprinelo snižavanju inflacije i kratkoročnoj stabilnosti deviznog kursa. Međutim, reforma realnog sektora je ocenjivana kao veoma spora, a naročito je tome doprinosila usporena i odlagana privatizacija velikih privrednih sistema.4

Takođe, Srbija sporo napreduje u izgradnji svoje međunarodne konkurentske pozicije, koju dodatno usporavaju nedovoljno brz tehnološki razvoj, zastarela infrastruktura i spor razvoj institucija.5 Srbija se prethodnih godina može pohvaliti značajnim napretkom u pogledu procedura, sniženih troškova i drugih administrativnih koraka koje je potrebno preduzeti kod registracije pravnih i fizičkih lica i započinjanja poslovanja. Međutim, uslovi poslovanja koji slede nakon registracije privrednih subjekata i dalje predstavljaju usko grlo jer su opterećeni procedurama koje prate izdavanje dozvola, uknjižavanje imovine, plaćanje i povraćaj poreza, naplatu potraživanja i dužinu trajanja sudskih sporova i sl.6 Da bi nastavila sa unapređivanjem ekonomskog okruženja na nivou lokalnih samouprava, i stvarala uslove za brži rast zaposlenosti uz poboljšavanje svoje međunarodne pozicije, Srbija mora da nastavi sa reformama u svim sektorima.

Region APV spada u najrazvijenije područje nakon Beograda uzimajući u obzir sve relevantne ekonomske pokazatelje u oba ova regiona. To je mesto sa najvećim brojem visoko kvalifikovane radne snage u koje se poslednjih godina smeštaju sedišta nekih od najvećih kompanija i banaka, gde se istovremeno odvijaju najznačajniji društveni tokovi. Podaci NCZ pokazuju da je u ovom regionu 2012. godine bilo 199.872 nezaposlenih lica, dok je 2004., takođe po podacima NCZ u Vojvodini bilo 298. 774 nezaposlenih lica, što znači da je za period od 8 godina broj nezaposlenih lica na ovom području smanjen za oko 100 000.

Vojvodina je učestvovala sa 37.3 % u izvozu Srbije što predstavlja gotovo 40% ukupnog izvoza zemlje, dok je njen uvoz bio 30.6% 2012. godine. 45% stranih investicija je locirano upravo u Vojvodini, gde zapošljavaju oko 63 000 ljudi u 230 kompanija sa stranim poreklom. Odnos prozvodnih i neproizvodnih delatnosti u Vojvodini je 50 odsto prema 50 odsto, dok je, primera radi, u beogradskom regionu taj odnos 27,9 odsto prema 72 odsto u neproizvodnim delatnostima.

Stopa nezaposlenosti

Stopa nezaposlenosti , koja predstavlja učešće nezaposlenih u ukupnom broju aktivnih stanovnika (zaposleni i nezaposleni), u Republici Srbiji iznosila je 25,5% i to 25,0% za muško i 26,1% za žensko stanovništvo. Stopa nezaposlenosti u Beogradskom regionu iznosila je 22,7%, a u AP Vojvodini 27,2%. U Regionu Šumadije i Zapadne Srbije stopa nezaposlenosti iznosila je 24,9%, dok je u Regionu Južne i Istočne Srbije iznosila 26,9%⁷

Usled identifikovanih promena na tržištu rada i nepovoljnih tendencija koje su posledica tranzicije, ali i uticaja globalnih ekonomskih kretanja, Srbija je donela novu Nacionalnu strategiju zapošljavanja.8 Ova strategija, zajedno sa godišnjim akcionim planovima,9 koji na početku svake kalendarske godine u saradnji sa Nacionalnom službom za zapošljavanje priprema i donosi resorno Ministarstvo ekonomije i regionalnog razvoja, predstavljaju okvir za sprovođenje politike na tržištu rada.10 Usvajanjem ovih dokumenata država nastoji da se, kroz aktivnosti i politiku ne udaljava od smernica koje su definisane u sličnim dokumentima Evropske unije, uz poštovanje specifičnosti koje su karakteristične za lokalno tržište rada. Nacionalnom strategijom zapošljavanja Srbije je predviđeno da će stopa zaposlenosti (nezaposlenosti) do 2020. godine konvergirati stopi od 61,4% (10,8%) za stanovništvo radnog uzrasta od 15-64 godine, ali sporijom dinamikom od stope zaposlenosti od 70% koja je predviđena strategijom „Evropa 2020“ za 27 zemalja Evropske unije, a koja je 2010. godine izosila 64,6%.11

Socijalni položaj porodica u Republici Srbiji

Kao primarna društvena zajednica, porodica je izložena mnogobrojnim efektima društvenih promena. Na nju se posebno odražavaju duboke društvene krize i tendencije kojih u savremenom svetu biva sve više. Raspad države, socijalni nemiri, rat sa teškim posledicama, siromaštvo, poremećen vrednosni sistem su neke od najnegativnijih karakteristika koje su obeležile modernu istoriju Srbije, a koje su se svakako reflektovale na ulogu i značaj porodice u našem društvu. Već dugo je ugroženo odgovarajuće zadovoljavanje raznovrsnih potreba porodice. Kada porodica osiromaši, energija njenih članova pojačano se troši, posebno žena a u poslednje vreme sve češće i dece i starih, kako bi se obezbedilo samo preživljavanje. Ovakvi uticaji uslovljavaju negativne tendencije u funkcijama, strukturi, odnosima, stabilnosti, načinu i sadržaju života u porodici. Društvene krize utiču na funkciju i strukturu porodice delujući negativno na stabilnost i solidarnost porodice. Sve funkcije, od bi-oreproduktivne, socijalne, ekonomske, zaštitne bivaju pogođene društvenom krizom, što utiče na promene uloge klasične porodice u Republici Srbiji.12

• -    U uslovima krize došlo je do osiromašenja velikog dela građana, i u tom slučaju ekonomska funkcija porodice se svodi isključivo na iznalaženje strategije za preživljavanje. Sve više se javljaju tzv. velike porodične zajednice u kojima živi nekoliko generacija upravo iz razloga nemanja materijalnih sredstava da se mladi odvoje od matične porodice i počnu samostalno da žive.¹³ U takvim situacijama troši se ogromna energija za pribavljanje neophodnih dobara, a u najnepovoljnijem položaju su žene i deca, a ponekad i stari čijim se prekomernim radom obezbeđuje minimum materijalnih potreba jedne porodice. Kao što je ranije pomenuto, zbog nemoći države da obezbedi novo zapošljavanje kroz investivcije i otvaranje većeg broja radinih mesta, vrlo često rešenje se traži u sivoj ekonomiji, gde dolazi do degradiranja vrednosti, individualnih osobina, posebno posmatrajući obrazovne potencijale i kulturne potrebe i na taj način ostavljaju se trajne negativne socijalne i psihološke posledice.

• -    Vaspitna funkcija ugrožena je pre svega nedostatkom vremena roditelja da se posvete deci. Ovaj nedostatak proizilazi iz činjenice da najveći deo roditelja je zaokupljen svakodnevnom trkom za preživljavanjem, dok se pojedini bore za uvećanje svog bogatstva. I u jednom i drugom slučaju dolazi do zapostavljanja vaspitne funkcije, i ne retko do pojave narkomanije, delinkvencije, pripajanja sektama i drugim nedaćama savremenog sveta, s obzirom da su deca kao žrtve najosetljivija kategorija.¹⁴

• -    Dolazi do kvalitativnih promena u oblicima socijalnog života, a pri tom misleći prevashodno na brak i porodični život. Sve je veći broj samačkih domaćinstava i jednoroditeljskih porodica, što trajno slabi stabilnost porodice i onemogućuje je da obezbedi socijalnu sigurnost svojim članovima. Zaštitna funkcija, nedostatkom sredstava i urušava-njem tradicionalnog sistema vrednosti takođe biva dovedena u pitanje.

• -    Prepoznavanjem problema i uzroka poremećaja odnosa, funkcija i strukture porodice, olakšaće se sprečavanje potencijalnih problema njenih članova, a posebno dece. Da bi se tradicionalna srpska porodica sačuvala od negativnih uticaja društvene krize mora se uložiti dodatni

trud na temeljnom regulisanju i unapređenju mehanizama socijalne politike. U sagledavanju problema mnogo mogu pomoći i uporednoprav-na rešenja susednih zemanja i zemalja EU, pogotovo kroz analalizira-nje sudske prakse Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu.15

Uticaj društveno-ekonomskih promena na vaspitnu ulogu porodice

U uslovima kada dolazi do prestrukturiranja privrede, uz ekonomsku krizu neizbežni su i potresi u vidu smanjivanja privednih kapaciteta, stvaranja viška radne snage, povećanja nezaposlenosti i siromaštva, i sve to kumulativno dovodi do gubitka ekonomske funkcije porodice. Ekonomska kriza direktno pogađa ovu funkciju porodice. Veliki deo građana R. Srbije nije u mogućnosti da ostvari prihode za podmirivanje minimalne potrošačke korpe. Istovremeno nezaposlenost je sve veći problem stanovnika R. Srbije. Odustvo radne odgovornosti, otežano zapošljavanje mladih, te produženje ekonomske zavisnosti od starih, nerealna očekivanja dece od roditelja u pogledu obezbe-đivanja novca za zadovoljenje sopstvenih potreba, često stvaraju lošu porodičnu klimu pa samim tim i sukobi su izvesni i česti.16 Kada nema sigurnosti u sticanju prihoda i zadovoljavanju pre svega osnovnih životnih potreba dolazi do stvaranja emocionalne napetosti u porodici, ispoljavanja nasilnog ponašanja jednih članova prema drugim, njihovo okretanje ka alternativnim zajednicama koje im pružaju „utehu“, kriminal, odavanje porocima i drugo. Maloletnička delinkvencija kao i prostitucija je u konstantnom porastu, tako-đe snižena je i starosna dob kada se prvi put konzumiraju narkotici.

Socio-ekonomski status porodice (posmatrano kroz prizmu visine prihoda, zanimanje, zaposlenost, nivo obrazovanja, uslove stanovanja itd.), i struktura porodice značajni su za ostvarivanje kvalitetnog vaspitanja deteta. Za bolju ekonomsku stabilnost porodice od velikog je značaja da oba roditelja imaju zaposlenje, što istovremeno može dovesti do toga da roditelji ne budu u mogućnosti provesti dovoljno vremena sa svojim detetom te na taj način ne ostvarivati adekvatan nadzor nad njegovim ponašanjem. Međutim važno je primetiti da nije od značaja količina vremena koje roditelj provodi sa svojim detetom, nego je važno da taj odnos bude iskren i kvalitetan, u funkciji pravilnog razvoja deteta, njegovog pravovremenog prepoznavanja problema sa kojima se suočava tokom odrastanja, školovanja i socijalne asimilacije u ostale drušvene grupe mimo porodice.

Pri tome veoma značajnu ulogu u odgoju, razvoju i stvaranju odgovarajućeg socijalnog okruženja ima i internet odnosno ostali mediji.17 Nezaposlenost i siromaštvo mogu dovesti do socijalne isključenosti porodice i pojedinca. Ukoliko su roditelji neobrazovani, iz toga takođe može proisteći njihova nekompetentnost u obavljanju ove uloge u skladu sa zahtevima savremenog društva. Pored ovih okolnosti bitno je napomenuti da su i tokom rata brojne porodice ostale osakaćene za neke od njihovih članova, te uz pretrpljene materijalne gubitke mnoge familije su razbijene po svojoj strukturi. Odrastanje u nepotpunoj porodici neretko ostavlja manje ili veće posledice po odgoj deteta. Veliki broj autora uzroke devijantnih i delinkventnih ponašanja mladih pronalaze upravo u raznovrsnim poremećajima unutar porodice.

Umesto zaključka

Ekonomska nesigurnost, poljuljan sistem vrednosti, velika stopa nezaposlenosti, nedostatak mehanizama socijalne zaštite pojedinca, povećana stopa kriminaliteta, dovela je tradicionalnu srpsku porodicu do ivice egzistencije i u materijalnom i duhovnom smislu. Negativni trendovi, favorizovanje potrošačkog drušva pojedinaca, doveli su do porasta broja razvedenih lica. Institucija braka je marginalizovana i po automatizmu došlo je do progresivnog smanjivanja broja venčanih lica. Starosna dob prilikom sklapanja braka se takođe pomerila. Deca se sve kasnije rađaju u braku i vanbračnoj zajednici. Ove činjenice o stanju i statusu porodice u Srbiji kao refleksija vremena u kojem nastaju, svakako će ostaviti dugotrajne posledice, čiji će teret nosti-ti i mnoge buduće generacije. Oscilacije u prirodnom priraštaju na teritoriji APV govore u u prilog postojanja poremećaja u vitalnim strukturama stanovništva sa nizom negativnih posledica. Marginalizacijom braka, došlo je i do povećanja rađanja dece van braka. U savremenoj porodici u Srbiji, danas postoji problem optimalnog funkcionisanja i stabilnih odnosa. Na taj način ugrožen je opstanak porodice kao osnovne ćelije društva. Sa demogafskog aspekta Srbija postaje sve starija. Postoji velika disharmoničnost populaci-onog rasta na celokupnoj teritoriji Republike Srbije, ona je najizraženija na teritoriji APV gde se pozitivnim populacionim rastom može pohvaliti jedino Južnobačka oblast, dok su sve ostale oblasti u APV zabeležile pad populacije. Da bi došlo do novih rezultata neophodno je pristupiti reformama u cilju uspostavljanja makroekonomske stabilnosti predviđanjem ekonomskih pokazatelja kako bi došlo do napretka u svim drugim oblastima države i društva. Ekonomska kriza na globalnom nivou, nije zaobišla ni Srbiju. Srbija je počela kaskati u izrgadnji svoje međunarodne konkurentske pozicije, koju su dodatno usporili nedovoljno brz tehnološki razvoj, zastarela infrastuktura i spor razvoj institucija. Region Vojdovine spada u najrazvijenije područje nakon Beograda. U APV smešetn je veliki procenat visoko kvalifikovane radne snage u odnosu na ukupnu populaciju. U Srbiji danas gotovo 30% porodica živi bez ikakvih primanja. Nezaposlenost je izvor najvećeg broja poremećaja, po mnogim autorima izvor svih patologija koje degradiraju ličnost čoveka. Region Vojvodine se odlikuje trendom smanjenjem broja nezaposlenih lica u poslednjih nekoliko godina, ali poražavajuća je činjenica da i dalje država i pokrajina nisu u mogućnosti obezbediti posao tolikom procentu visoko kva-lifikovanih lica. Veliki deo građana Srbije, posebno mladih, se prevashodno iz materijalnih razloga opredeljuje za nastavak dalje karijere u inostranstvu, uz mogućnost pristojne zarade i mogućnosti za normalan život i rad. Ovaj odliv „Mozgova“ je svakako jedan od ključnih problema sa kojim će se Srbija morati suočiti. Visok nivo kvaliteta obrazovanja mladih iz Srbije, svakako je jedan od razloga na osnovu kojih mnoge razvijenije zemlje prihvataju rado naš mladi kadar, a pri tom nemaju obavezu ulaganja u njihovo obrazovanje, ili su ta ulaganja minimalna.

Za prosečnu potrošačku korpu potrebno je sve više novčanih sredstava, dok visina prosečne neto zarade ovaj rast iz godine u godinu, ne prati. Već dugo je ugroženo odgovarajuće zadovoljavanje raznovrsnih potreba porodice. Društvena kriza kao što vidimo uticala je u velikoj meri na funkciju i strukturu porodice delujući negativno na stabilnost i solidarnost porodice. Sve funkcije, od bio-reproduktivne, socijalne, ekonomske, zaštitne su pogođene društvenom krizom, a to se na više načina o kojima smo ranije govorili, reflektovalo na uloge klasične porodice u Republici Srbiji. Došlo je do osiromašenja velikog broja građana, vaspitna funkcija je ugrožena u trci za podmirivanjem egzistencijalnog minimuma, ugrožena je i marginalizovana institucija braka, i sve je veći broj samačkih domaćinstava i jednoroditeljskih porodica. Zaštitna funkcija takođe je ugrožena iz prosto materijalnih razloga koji su doveli do urušavanja tradicionalnog sistema vrednosti. Različiti i neretki poremećaji u porodici često dovode do devijantnih i delinkventnih ponašanja mladih.

Da bi se tradicionalna srpska porodica sačuvala od negativnih uticaja društvene krize mora se uložiti dodatni trud na temeljno regulisanje i unapređenje mehanizama socijalne politike.

Da bi došlo do korenitih promena, očuvanja tradicionalne srpske porodice i kvalitetnog sistema vrednosti, neophodna je edukacija mladih, i to od njivohih prvih socijalnih dodira. Analizom rezultata ankete sprovedene na teritoriji APV, evidentno je da sve veći broj građana se „budi“ osećajući po-sledice diskriminacije prilikom zapošljavanja na sopstvenoj koži. Porodični status, status majke i deteta i dalje je najugroženija kategorija kojoj se treba u cilju očuvanja porodice posvetiti najveća moguća pažnja kroz uspostavljanje mehanizama porodičnopravne zaštite i propagiranje mera socijalne politike. Uspostavljanje čvršćeg pravnog okvira, kroz delovanje nadležnih organa koji se bave suzbijanjem diskriminacije, direktno će se odraziti na položaj ugroženih kategorija, a samim tim i na poboljšanje statusa porodice u celini. Iako su našem društvu neophodne korenite promene u mnogim segmentima, koji nisu na zavidnom nivou, uz prisustvo brojnih negativnih tendencija, i sociopato-loških pojava koje ugrožavaju instituciju porodice, deca se i dalje rađaju, i iz toga proizilazi osnovni motiv za borbu očuvanja porodice kao osnovnog stuba funkcionisanja svakog društva i unapređenje okruženja u kojem svakodnevno živimo i radimo. Postojeći pravni okvir koji je u osnovi proaktivan u pogledu zaštite i podsticanja porodice na rađanje dece, ne daje prave rezultate jer planirana finansijska sredstva u Budžetu Republike APV i lokalnih zajednica nisu redovna i dovoljna da isprate sve planirane i predviđene izdatke koji su određeni za oblast porodičnopravne zaštite svih subjekata. Pravni okvir postoji ali zbog nedostatka finasijskih sredstava ne funkcioniše.

Milan Počuča

PhD, The Vice-Dean for science, quality and development, the associate professor at the Faculty of Law for Commerce and Judiciary in Novi Sad

Family and unemployment - the current state and perspectives in the Autonomous Province of Vojvodina