Эконометрикадаги математик усуллар ижтимоий-итисодий тизимларни талил илиш ва тади илиш воситаси сифатида
Автор: Равшанова М.М.
Журнал: Экономика и социум @ekonomika-socium
Рубрика: Современные науки и образование
Статья в выпуске: 5-2 (84), 2021 года.
Бесплатный доступ
Мазкур мақолада тадқиқотчи томонидан эконометрикадаги математик усуллар, эконометрик моделлаштириш жараёнлари ва уларни ўқув фаолиятида қўллаш ҳақида сўз боради.
Иқтисодиёт, эконометрика, математик усулллар, эконометрик моделлар
Короткий адрес: https://sciup.org/140260537
IDR: 140260537
Текст научной статьи Эконометрикадаги математик усуллар ижтимоий-итисодий тизимларни талил илиш ва тади илиш воситаси сифатида
Эконометрика-фанда жуда тез ривожланаётган соҳа бўлиб, унинг мақсади иқтисодий муносабатларга миқдорий ўлчамларни беришдан иборат. У иқтисодий жараёнларни таҳлил қилиш ва иқтисодий таҳлилларни амалётга қўллашда башорат этиш учун ҳам кенг қўлланилади. Ушбу жараёнларга тадбиқ этиш учун эконометрика усуллари қўлланилиши мақсадга мувофиқдир.
Эконометрикадаги математик усуллар ҳақида Звягин, Л. С. тадкикотларида куйидагилар таджик килинган. Эконометрика усуллари турли ижтимоий-иктисодий тизимларни таулил килиш ва тадкик килишнинг энг замонавий воситасидир. Эконометрик усуллар ёрдамида баъзи иктисодий фаразларни рад етиш ёки муайян шароитларда куллаш мумкин эмаслигини курсатиш мумкин. Эконометрика воситалари назарий фикрларни исботлашга имкон бермаса уам, аммо унинг усуллари туфайли у ёки бу баёнот кузатиш маълумотларига зид эмаслигини курсатиш мумкин. Эконометриканинг бошланFич воситаларини узлаштирган уолда, ушбу тизимларнинг ривожланишини окилона башорат килиш, карорларнинг ёки уукумат карорларининг нархлар, соликлар ва бошкаларнинг узгаришига уар кандай корхонанинг иш уолатига таъсирини бауолаш, уларни самарали бошкариш усулларини ишлаб чикиш ва самарали бошкарув карорларини кабул килиш мумкин.
Эконометрика фани математика, иктисодиёт ва статистика фанлари билан узвий боғлиқдир. Ушбу фанларни эконометриканинг негизи дейиш уам мумкин. Эконометрика доирасидаги иктисодий назариянинг вазифаси нафакат иктисодиётда объектив равишда мавжуд булган конуниятларни ва муносабатларни аниклаш, балки уларни математик усуллар билан тавсифлашдир. Иктисодий статистика реал иктисодиётда содир булаётган иктисодий жараёнлар уакидаги барча маълумотларни туплайди ва тегишли иктисодий назарияларни тасдиклаши ёки инкор килиши керак булган амалий тажрибани узида мужассам етади. Ва математик ва статистик воситалар деганда барча математик статистикалар назарда тутилмайди, факат унинг алоуида булимлари тушунилади: регрессия таулилининг чизикли моделлари, вакт каторлари таулили, бир вактнинг узида тенгламалар тизимини куриш ва таулил килиш, статистик гипотезаларни синаш. Айнан иктисодий назариянинг узига хос иктисодий статистика асосида “куниши” ва тегишли математик усуллардан фойдаланган уолда эконометриянинг моуияти булган иктисодий курсаткичлар уртасидаги микдорий алокаларни олишдир.
Шундай қилиб эконометрика таърифидаги асосий фикрлар унинг математик иқтисодиёт, иқтисодий статистика ва математик статистика каби фанлардан ажратилишини таъминлайди. Математик иқтисодиёт - иқтисодий ўзгарувчилар ўртасидаги муносабатларни умумий (миқдорий бўлмаган) даражада ўрганадиган математик шаклланган иқтисодий назария. Тенгламаларда рамзий равишда ифодаланган коеффисиентлар математик статистика усуллари билан тегишли статистик маўлумотлар (тавсифловчи статистика маълумотлари) асосида олинган аниқ сонли баҳоларга алмаштирилганда у эконометрикага айланади.
Эконометрик моделлаштириш жараёни қуйидаги босқичлардан иборат:
-
1) тегишли иқтисодий назария асосида иқтисодий кўрсаткичлар (модел спесификасияси) ўртасида аналитик боғлиқликнинг ўзига хос шаклини танлаш;
-
2) статистик маълумотларни йиғиш ва тайёрлаш;
-
3) модел параметрларини баҳолаш;
-
4) моделнинг мослигини ва унинг параметрларининг ишончлилигини текшириш;
-
5) иқтисодий жараёнларни янада бошқариш учун ривожланиш жараёнларини башорат қилиш учун моделни қўллаш.
Ушбу босқичларни Костюнин, В. И. тадқиқотларида кўрсатган.
Демак, эконометрика - бу иқтисодий кўрсаткичлар ўртасидаги муносабатларни миқдорий жиҳатдан аниқлаш усулларини ва уларни иқтисодий тадқиқотлар ва амалий иқтисодий фаолиятда қўллаш йўналишларини ўрганадиган амалий иқтисодий ва математик фан.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, эконометрика фани ёш бўлишига қарамасдан иқтисодий соҳаларда микро ва макро даражадаги иқтисодиётда жорий этиб келинмоқда.
Список литературы Эконометрикадаги математик усуллар ижтимоий-итисодий тизимларни талил илиш ва тади илиш воситаси сифатида
- Звягин, Л. С. Математические методы в эконометрике как средства анализа и исследования сосиално-экономических систем
- Бардасов С. А. Эконометрика: Учебное пособие.-2-е изд., доп. - Тюмен: Издателство ТюмГУ, 2010. - 282 с. 3. Буравлев А. И. Эконометрика Учебное пособие - М.: БИНОМ. Лаборатория знаний, 2012. - 164 с. 4. Гладилин А. В. Эконометрика: учебник / А. В. Гладилин, А. Н. Герасимов, Е. И. Громов. - Ростов н/Д: Феникс, 2011. - 297 с.
- Костюнин, В. И. Эконометрика: учебник и практикум для прикладного бакалаврата / В. И. Костюнин. - М.: Издателство Юрайт, 2014. - 285 с.
- Новиков А. И. Эконометрика Издателство: Дашков и К, 2013 г., - 224 с.
- Тимофеев, В. С. Эконометрика: учебник для бакалавров / В. С. Тимофеев, А. В. Фадеенков, В. Ю. Щеколдин. - 2-е изд., перераб. и доп. - М.: Издателство Юрайт, 2013. - 328 с. 8. Тихомиров Н. П. Дорохина Е. Ю. Эконометрика: Учебник. - 2-е изд., стереотип. (Серия: Учебник Плехановской академии), 2007. - 512 с.