Ккніс даылдарыны нгіштігіне баз-полимер оспасыны сері

Кіріспе

Өсімдік қорғау мен жеміс шаруашылы-ғында бактериялық ауруды тудырушыларды зерттеу, таза дақылдарды осы ауруды қоздыру-шылардан оқшаулау, сонымен бірге дақылдар-дың өнгіштігін арттыру ірі мәселелердің бірі болып саналады. Осы жағдайларға байланысты бактерицидті, фунгицидті қасиеті бар жаңа комплекстерді өндірудің практикалық маңызы зор [1].

Көкөніс дақылдары басқа да өсімдіктер тәрізді бірқатар ауруларға ұшырап, тұрақты жә-не жоғары өнім алуда кедергі келтіреді. Тұрақ- тылықты арттырудың дәстүрлі әдістері күрделі, ұзақ және әрдайым тиімді бола бермейді [2-3].

Осыған байланысты соңғы кездері табыс-ты қолданылып келе жатқан полимерлер негі-зіндегі үлбір түзгіш композициялардың алар орны ерекше. Себебі бұл әдіс бактерицидті, фунгицидті комплекстердің дақыл бетіне нығыз бекіп, қорғаныш - өнгіш әсер беруін қамтама-сыз етеді. Мұндай препараттарды қолдану мик-роағзалардың зиянды әсерін жоюға көмектесе-ді, қоршаған ортаға да зиянсыз болып табыла-ды. Үлбір түзгіш материал арқылы комплекстің эсер ету меpзiмi бipшама артады, ал бул ком-плекстi оцтайлы цолданута мумк1нд1к беpедi [4].

Қазіргі экологиялық талаптарға сәйкес уыттылығы аз, қоршаған орта нысандарына жиналып цалу цауiпi жоц препараттарды цол-дануға деген қызығушылық артуда. Осыған байланысты зерттеу жұмысында биологиялық белсенділігі жоғары ПГМГ және ПГМГ+БАЗ негізіндегі кешендер алынып, олардың көкөніс дацылдарыныц енгiштiгiне эсеpi зеpттелiндi

Зерттеудің нысандары мен әдістері

Зерттеу нысандары: катионды полимер полигексаметиленгуанидин гидрохлорид (мета-цид, полисепт), молекулалыц массасы 1,7-10³ Да, биопрепарат шығаратын Покров зауытында (РФ) шыгарылган, ионсыз беттiк активтi зат -оксиэтилденген изооктилфенил (ОП-10) жэне полимер-БАЗ композицияларыныц 10 -4 -10 " ¹ % судагы еpiтiндiлеpi алынып, олардыц суйыц-газ, цатты-суйыц фаза аралыц шекарадагы бет-тiк цасиеттеpi зеpттелiндi.

ПГМГ; ОП-10 сулы еpiтiндiлеp жэне олардыц композициясыныц беттiк кеpiлуi ста-логмометр, жугу цасиетi «Гониометр»- цондыр-гысында, тутцырлыгы Убеллоде вискозимет-piнде елшендi.

Еpiтiндiнiц оптикалыц тыгыздыгы спек-трофотометр-цондыргысында аныцталды.

Өнгіштікті анықтау барысында тұрақты температураны қамтамасыз ететін термокамера жэне жапырац цурамындагы хлорофилл мел- шерін анықтау үшін Specord / Spekol сериялы спектpофотометpi пайдаланылды.

Нәтижелер және оларды талқылау

БYгiндe коллоидтыц химия халыц шаруа-шылығының бaрлық сaлaлaрындa, күндeлікті тұрмысымыздa кeңінeн қолдaнып отыр. Жeдeл қaрқынмeн дaмып кeлe жaтқaн үлкeн бір сaлa ayыл шaрyaшылық болып тaбылaды. Соңғы жылдaры ғылымның жәнe тeхникaның дaмy сатысы ез алдына жаца полимep-бeттiк aктивтi заттар ассоциаттарын, олардыц зацдылыцта-рын, физика-химиялыц цaсиeттepiн зерттеу жэне халыц шаруашылыгыныц эpтYpлi салала-рында цолданылуына галымдардьщ цызыгу-шылыгы арта тYстi. Композициялыц БАЗ-дарды халық шаруашылығының көптеген саласында цолдануына байланысты олардыц эpтYpлi фаза-ралық шекарадағы қасиеттерін зерттеу қажет. Себебі беттік керілу мен жұғу қабілеті қандай да болсын заттыц беттiк активтiлiгiн багалай-тын шама болып табылады [6-7].

Осыган байланысты полимер-БАЗ компо-зицияларыныц 10 -4 -10 " ¹ % судагы еpiтiндiлеpi алынып, олардыц суйыц-газ, цатты-суйыц фаза аралыц шекарадагы беттiк цасиеттеpi зертте-лiндi.

Зерттеу жумысында ПГМГ, ОП-10, ПГМГ+ОП-10 цосылыстарыныц 0,1 - 2% кон-центрациялы ерггшдшершш, беттж кершу мэн-дері анықталынды. Тәжірибе нәтижелері беттік кершу изотермасы арцылы керсетшген (сурет 1).

1 - ПГМГ; 2 - ОП-10; 3 - ПГМГ-ОП-10

Сурет 1 - Ертндшершщ бетпк кершу изотермалары

Беттiк кер1лу изотермасынан кершш тур-Fандай ПГМГ, ОП-10, ПГМГ+ОП-10 цосылыс-тарының сулы ерітінділерінің концентарциясы артқан сайын олардың беттік керілу мәндері төмендейді. Жеке компоненттерге қарағанда ПГМГ+ОП-10 кешешнщ бетпк кер1лу мэш ец темен бетпк кер1лу шамаларын керсетп.

Беттік керілудің төмендеуі зерттеуге алынFан заттар молекулаларыныц суйыц-тыц/ауа белiну бетiнде айрыцша адсорбция -ланатындығын дәлелдеп, алынған комплекстер жоFары бетпк активтiлiкке ие екендiгiн кер-сетедi.

Өсімдіктер мен дәндердің гидрофобты беттерiне алынFан комплекстердiц адсорбция-лану, яғни жұғу қабілетін зерттеу мақсатында. [8, 9] ерiтiндiлердiц тефлон бетiнде жуFу бу-рыштары елшенiп, cos 0 - LgC изотермалар алынды. 2- суретте полигексаметиленгуанидин гидрохлорид (ПГМГ), ОП-10, жэне полимер -БАЗ композицияларының тефлон бетіндегі жұғу қабілеттіліктері бойынша мәліметтер келтірілген. Мәліметтер бойынша ПГМГ жұғу цабiлетi нашар. Муныц себебi барлыц поли-электролиттерде фазалар арасындаFы адсорб-циялық қабаттың түзілу процесі баяу жүреді. Сондықтан берілген полиэлетролиттердің жұғу қасиетін жақсарту мақсатында беттік активті заттар ОП-10 9серi зерттелiндi. БАЗ 9серiнен тефлон бетiне ПГМГ - ныц жугу цасиеттерi біршама күшейетіні көрсетілді. Суреттерден көрініп тұрғандай зерттелінетін ерітінділердің концентрациясы артцан сайын олардыц гидро-фильдегіш қасиеті де арта түсті. Дегенмен жеке компоненттерге цараFанда полимер-БАЗ компо-зициялары жоFары жуцтыртш цасиетш керсетп.

1 - ПГМГ; 2 - ОП-10; 3 - ПГМГ+ОП-10 Сурет 2 - Жугу бурышыныц изотермасы

Полимер ерітіндісінің тұтқырлығын анықтау үшін берілген тұрақты температурада ерiтiндi мен ерiткiштiц тец келемдерiнiц вискозиметр капилляры арцылы елшендi.

ПГМГ мен ОП-10 9рекеттесуiн олардыц сулы ерітнділерінің тұтқырлығының өзгерген м9ндерiнен керуге болады. Бул YДерiс сулы ерi-тіндіге компонентті енгізу ретіне байланысты. ПГМГ-нi ОП-10-ныц сулы ерiтiндiсемен титр-легенде ПГМГ ерiтiндiсi бастапацыда темен- деуі (0,01%) содан соң тез арада өсуі (0.2%) байцалады. Бул эффект ете темен концентра-цияда байцалады (сурет 3). Бул жерде жеке цо-сылыстарFа цараFанда композицияныц тутцыр-лық мәні жоғары екені көрініп тұр. Байқалатын эффект ПГМГ мен ионсыз БАЗ арасындағы цоспаныц тYзелгенiне байланысты. Оц заряд-талған ПГМГ функционалдық тобымен ионсыз БАЗ окси тобы арқылы гидрофобтық байланыс арцылы комплекс тузедь

1 - ОП-10; 2 - ПГМГ; 3 - ПГМГ+ОП-10

Сурет 3 - у  = f (C) тэуелдктгшщ графигi

БАЗ - полимер комплексен, тYзiлуiн цо-сымша оптикалық тығыздығын зерттеу арқылы да көз жеткізуге болады.

Жумыста зерттеуге алынFан ПГМГ + ОП-10 полимер ертндыершщ комплекс тYзу оп-тикалық қасиеттері спектрометрлік әдіспен анықталды. Тұтқырлықтың төмендеу кезіндегі концентрацияда жүйенің оптикалық тығыздығы (D) артцанын байцадыц. (D) максимал мэш тут-қырлықтың минималды мәнімен сәйкес. D = f(c) тәуелділік графигі төменде көрсетілген (сурет 4).

1 - ПГМГ; 2 - ОП-10; 3 - ПГМГ+ОП-10

Сурет 4 –Оптикалық тығыздығының концентрацияға тәуелділік графигі

Полимер ерітіндісін концентрациясының артуымен жарықтың жұтылу қарқындылығы да артады. 4-суреттен кершш турFандай ПГМГ, ОП-10 полимер ертндшершщ оптикалыц ты-ғыздығы концентрацияның артуымен сызықты тYPДе езгеред1, ал ПГМГ+ОП-10 цосылысыныц оптикалыц тыFыздыFы концентрацияныц ар-туымен белг1л1 б1р мэнге дешн артып, ары ца-рай турацты шамаFа ие, бул турацты ком-плекстщ тYзiлгендiгiн керсетедь

Кекешс дацылдарынын eгicтiк цасиетте-piн баFалаудын бip aдici - ешмдшкп аныцтау болып табылады. Өйткені дақылдардың нашар eнiмдiлiк жаFдайында мол ericmik алу мYмкiн-дiгi азаяды. ОcыFан байланысты кекешс дацыл-дарының өнгіштігіне бактерицидті, фунгицидті комплекстердщ acepi зepттeлдi.

ПГМГ, ОП-10 жане ПГМГ/ОП-10 цосы-лыстарынын кекешс дацылдарынын eнгiштi-пне acepi eкi тYpлi жаFдайда зepттeлiп:

• 1)    Кекешс дацылдарынын туцымына тi-келей eнгiзу aдici. Зерттеу aдici Петри табацша-сында орындалады. Тaжipибe шарттары: темпе -

• ратура тұрақты ұсталып тұратын климокамера, T=28°C; ПГМГ, ОП-10 жане ПГМГ/ОП-10 цо-сылыстарынын 0,01%; 0,05%; 0,1%; 0,2% кон-центрациялы сулы ерітінділерімен өңделінген туцымдар 3-7 KYH аpалыFында eciп енед^ сол арцылы олардын, eнгiштiгi аныцталды;

• 2)    Топырақта көкөніс дақылдарының eciндiлepi пайда болFаннан кeйiн ПГМГ, ОП-10 жане ПГМГ/ОП-10 цосылыстарынын 0,01%; 0,05%; 0,1%; 0,2% концентрациялы сулы epiтiн-дiлepiмeн (50 мл) суару.

Тaжipибe нaтижeлepi тeмeндeгi суреттер-де керсетыген (5 сурет).

Сурет 5 - ПГМГ, ОП-10 жане ПГМГ/ОП-10 цосылыстарымен енделген цияр туцымдарынын eнгiштiк мeлшepi

Зерттеу нaтижeлepi бойынша туцымдардын eнгiштiгiнe ПГМГ - 0,01% сулы epiтiндici ен жацсы асер eттi.

1 - енделмеген туцымдар, 2 - eндeлiнгeн туцымдар;

Сурет 6 - Онделмеген жане eндeлiнгeн кекешс туцымдары

Кекешс дацылдарынын есш - енуш ба-қылау үшін ыдысқа 500 г топырақ салынып, 4 реттік қайталау арқылы көкөніс дақылдарының туцымы eгiлдi. Топырацта кекешс дацылдары- ның өсінділері пайда болғаннан кейін ПГМГ, ОП-10 жэне ПГМГ/ОП-10 цосылыстарыньщ 0,01%; 0,05%; 0,1%; 0,2% концентрациялы супы epiтiндiлepiмeн (50 мл) суарылды.

Сабақ ұзындығы, см

Жапырақ ұзындығы, см

Жапырақ ені, см

Сурет 7 - ПГМГ, ОП-10 жэне ПГМГ/ОП-10 цосылыстарыньщ дацылдардын eсуiнe эсepi

Зерттеу нэтижeсi бойынша (7-сурет) ес-кiндepiнe он эсер еткен ПГМГ+ОП-10 кeшeнi-нщ 0,01% сулы epiтiндiсiнiн нусцасы болды.

Келесі тәжірибе көкөніс дақылдарының жапыpаFындаFы хлорофилл мeлшepiн аныцтау-мен жалFасты. Кекешс дацылдаpындаFы хлорофилл мөлшерін анықтау олардың қоршаған орта факторларының әсеріне тұрақтылығын баFалауFа MYMкiндiк бepeдi. Хлорофилл кон-центрациясын анықтау кезінде нақты өлшенген заттың сүзіндісінен пигментті толық бөліп алу цажет. АnынFан сYзiндiдeн хлорофилл кон-центрациясы Specord /Spekol сериялы спектро-фотомeтpiндe аныцталынды. Тэжipибe нэтиже-лepi тeмeндeгi суретте керсетыген (сурет 8).

Сурет 8 - ПГМГ, ОП-10 жэне ПГМГ/ОП-10 цосылыстарымен eндeлiнгeн кекешс жапырагындагы хлорофилл мeлшepi

Тәжірибе нәтижесі ПГМГ - 0,01% және ПГМГ+ОП-10 - 0,01% сулы ерітінділерінің үлгілерімен өңделінген көкөніс жапырақтарын-да хлорофилл мөлшері жоғары екендігін көр-сетті. Зерттеу жұмысының нәтижелері көрсе-тілген ерітінділермен өңделген көкөніс дақыл-дарының өсінділері сыртқы орта әсеріне тұрақ-ты болып келетіндігін көрсетеді.

Қорытынды

• 1.    ПГМГ, ОП-10 және ПГМГ/ОП-10 қо-сылыстарының сулы ерітінділерінің беттік қа-сиеттері зерттелді. Жеке компоненттердің, ПГМГ, ОП-10, және олардың комплекстерінің ерітінділері үшін беттік керілу изотермала-рында келтірілген. Нәтижелер бастапқыда жеке компоненттерге қарағанда олардың қоспала-рының беттік керілуі төмен, яғни беттік актив-тілігі жоғары екені көрсетілді.

• 2)    Көкөніс дақылдарының өнгіштігіне ПГМГ, ОП-10 және ПГМГ/ОП-10 қосылыста-рының әсерін зерттеу нәтижелері бойынша кө-көніс тұқымдарының өнгіштігіне ПГМГ -0,01% сулы ерітіндісі (өнгіштік 94%), және ПГМГ+ОП-10( 0,01%) сулы ерітіндісі (өнгіштік 90%) ең жақсы әсер көрсетті.

• 3)    Тәжірибе нәтижелері ПГМГ және ПГМГ+ОП-10 комплексімен өңделген көкөніс дақылдары жоғары өнгіштік беретіндігін, жа-пырақ және сабақ ұзындығы артатындығын, сонымен қатар хлорофилл мөлшерінің артуы олардың сыртқы орта әсеріне тұрақты болып келетіндігін көрсетеді.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

• 1.    Гнатенко А.В., Коваленко В.Л., Куликова В.В., Уховский В.В. Устойчивость тест-культур лептоспир к бактерицидному препарату «аргицид» // Вестник Алтайского государственного аграрного университета. - 2013. - № 10 (108). - С. 99-102.

• 2.    Пат. 2006132114 РФ. Стимулятор роста и развития овощных культур и способ стимуляции роста и развития овощных культур / А.И. Апрасюхин, И.А. Филоник; опубл. 27.07.2008, Бюл. № 20. – 6 с.

• 3.    Малышева Ж.Н., Вершинина Ю.С., Рыжова А.Ю., Новаков И.А. Агрегирующая способность полиэлектролитов и их смесей с поверхностноактивными веществами // Известия Волгоградского государственного технического университета. -2013. - Т. 10. - № 4. - С. 140-145.

• 4.    Анатольевич С.Д. Биоцидные препараты на основе полигексаметиленгуанидина // Жизнь и безопасность. - 2005. - № 3-4. - C.6-11.