Korrupciyaa qarsi g'ures alip bariwdi t'artipke saliwshi xaliq araliq normativ-huqiqiy h'ujjetler

Búgingi kúnde korrupciya mashqalasına jáhánniń barlıq mámleketlerinde dus keliw múmkin. Lekin, bul korrupciya barlıq mámlekette birdey degendi ańlatpaydı. Korrupciyanıń kelip shıǵıw sebepleri túrli mámletlerde hár túrli bolıp, bul sol mámlekettiń rawajlanıw jolınıń tariyxıy basqıshı menen, siyasiy, social-ekonomikalıq jaǵdaylardıń hár túrliligi menen sıpatlanadı. Sol sebepli korrupciyanıń aldın alıw hám onı pútkilley joq etiw boyınsha ulıwmalıq birdey bolǵan sharalardı islep shıǵıw múmkin emes.

Ózbekstan Respublikasında korrupciyaǵa qarsı gúres alıp barıw bul tarawda jaqsı jolǵa qoyılǵan xalıq aralıq qatnasıqlarsız múmkin emes.

Korrupciya kóp waqıtlardan berli xalıq aralıq qubılıs esaplanadı. Korrupciyalıq procesler dúnya júzlik rawajlanıwǵa keri tásir etiwi múmkin. Xalıq aralıq konvenciyalarda názerde tutılǵan korrupciyalıq qılmıslar xalıq aralıq xarakterdegi jınayatlar retinde tán alınadı hám xalıq aralıq jınayatlar strukturasına kirgiziledi. Korrupciyanıń transmilliy formaları (shet el lawazımlı shaxslardıń hám xalıq aralıq shólkemlerdiń lawazımlı shaxslarınıń paraxorlıǵı) jámiyetlik qáwipliliginiń ósiwine sebep bolmaqta. Joqarıdaǵı sebepler korrupciyaǵa qarsı gúresiw tarawında xalıq aralıq birge islesiwdiń zárúrligin hám áhmiyetin belgileydi.

Korrupciyaǵa qarsı gúresiw boyınsha xalıq aralıq birge islesiw mámleketler arasındaǵı óz organları (sonıń ishinde huqıq qorǵaw organları), xalıq aralıq mámleketlik hám mámleketlik emes shólkemler, transmilliy korporaciyalar hám basqa shólkemler formasında ózine tán qatnasıqlar sisteması kórinisinde bolıwı múmkin.

Bul birge islesiw sisteması xalıq aralıq dárejedegi kelisilgen qatnasıqlardı óz ishine aladı: a) korrupciyaǵa qarsı siyasat; b) korrupciyaǵa qarsı strategiya; v) xalıq aralıq shártnamalar hám kelisimler islep shıǵıw hám qabıl etiw, mámlekttiń ishki nızamshılıǵında olardı implementaciyalaw; g) korrupciyanıń aldın alıw ushın tiyisli subektlerdiń xabar hám izetlew alıp barıw, huqıqtı qollanıw, shólkemlestiriw-huqıqıy iskerligi sonday-aq, oǵan qarsı tikkeley qarsı gúresiw.

Korrupciyaǵa qarsı gúres alıp barıwda xalıq aralıq birge islesiwdiń áhmiyeti korrupciyanıń transmilliy formalarına qarsı nátiyjeli mexanizmlerin islep shıǵıw hám xalıq aralıq dárejedegi birden-bir konceptual apparattı qáliplestiriwde kórinisin tabadı, bul ilajlarsız korrupciyaǵa qarsı gúres alıp barıwdı ámelge asırıwdıń unamlı dárejesine erisiw múmkin emes.

Korrupciyaǵa qarsı gúresiw boyınsha xalıq aralıq huqıqıy hújjetler óz mazmunı boyınsha kompleks aktler bolıp, onıń mazmunı xalıq aralıq jınayat huqıqı retlestiretuǵın predmetiniń shegarasınan shetke shıǵadı.

Korrupciyaǵa qarsı gúres tarawındaǵı xalıq aralıq birge islesiwdi tártipke salatuǵın tiykarǵı xalıq aralıq huqıqıy hújjetler qatarına eń aldı menen tómendegilerdi atap ótiw zúrúr:

Birlesken Milletler Shólkeminiń korrupciyaǵa qarsı gúresiw boyınsha qabıl etilgen hújjetleri1:

• 1)    «Huqıqıy tártipti saqlaw boyınsha lawazımlı shaxslardıń ádep-ikramlılıq Kodeksi» (BMSh Bas assambleyasınıń Rezolyuciyası menen 1979-jılı 17-dekabrde qabıl etilgen);

• 2)    Huqıqıy tártipti saqlaw boyınsha lawazımlı shaxslardıń ádep-ikramlılıq Kodeksin nátiyjeli ámelge asırılıwı ushın basshı principler (BMSh nıń Ekonomikalıq hám Sociallıq Keńesi Rezolyuciyası menen 1989-jılı 24-mayda qabıl etilgen);

• 3)    Mámleketlik lawazımlı shaxslardıń xalıq aralıq ádep-ikramlılıq kodeksi (BMSh Bas assambleyasınıń Rezolyuciyası menen 1996-jılı 12-dekabrde qabıl etilgen);

• 4)    Birlesken Milletler Shólkeminiń Xalıq aralıq sawda operaciyalarında korrupciya hám paraxorlıqqa qarsı gúresiw haqqındaǵı Deklaraciyası (BMSh Bas assambleyasınıń Rezolyuciyası menen 1996-jılı 16-dekabrda tastıyıqlanǵan);

• 5)    Terrorizmdi qarjılandırıwǵa qarsı gúresiw haqqındaǵı xalıq aralıq konvenciya (BMSh Bas assambleyasınıń Rezolyuciyası menen 1999-jılı 9-

• dekabrde qabıl etilgen);

• 6)    Birlesken Milletler Shólkeminiń Transmilliy   shólkemlesken

  jınayatshılıqqa qarsı gúresiw haqqındaǵı Konvenciyası (BMSh Bas assambleyasınıń Rezolyuciyası menen 2000-jılı 15-noyabrda qabıl etilgen);

• 7)    Birlesken Milletler Shólkemi Forumınıń ofshorlar boyınsha Kommyunikesi (Kayman atawları, 2000-jıl 30-31-mart);

• 8)    Birlesken Milletler Shólkemi Bas xatkeriniń korrupciyaǵa baylanıslı dokladı (Vena, 2001-jıl 8-17-may);

• 9)    Korrupciyaǵa qarsı gúresiw boyınsha is ilajlar toplamı (2001-jıl iyun);

• 10)    Korrupciyaǵa qarsı gúresiw sharaları. Puldı tazalawǵa qarsı gúresiw sharaları. Jınayatshılıq hám ádil sudlaw: XXI ásir shaqırıǵına juwaplar haqqındaǵı Vena deklaraciyasın ámelge asırıw háreket Rejesi (BMSh Bas assambleyasınıń Rezolyuciyası menen 2002-jılı 15-aprelde qabıl etilgen)

• 11)    Birlesken Milletler Shólkeminiń Korrupciyaǵa qarsı gúresiw haqqındaǵı Konvenciyası (BMSh Bas assambleyasınıń Rezolyuciyası menen 2003-jılı 31-oktyabrde qabıl etilgen).

Birlesken Milletler Shólkeminiń Korrupciyaǵa qarsı Konvenciyası.

Korrupciyaǵa qarsı gúresiw boyınsha eń tiykarǵı xalıq aralıq hújjet bul -Birlesken Milletler Shólkeminiń Korrupciyaǵa qarsı Konvenciyası esaplanadı.

Ózbekstan Respublikası usı xalıq aralıq hújjetti ratifikaciya qılǵan: Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisi Nızamshılıq palatası tárepinen «Birlesken Milletler Shólkeminiń Korrupciyaǵa qarsı Konvenciyasına Ózbekstan Respublikasınıń qosılıwı haqqında»ǵı Nızamı 2008-jılı 24-iyunda qabıl etildi 2008-jılı  27-iyunda Ózbekstan Respublikası Oliy Majlisi Senatı tárepinen maqullandı hám 2008-jılı 28-avgusttan baslap kúshke kirdi2.

BMShnıń Korrupciyaǵa qarsı Konvenciyası kirisiw hám de 8 bap, 71 statyadan ibarat bolıp, 1-bapta (1-4) ulıwma qaǵıydalar,  2-bapta (5-14)

korrupciyanıń aldın alıw sharaları, 3-bapta (15-42) jınayatshılıq hám huqıqtı qorǵaw iskerligi, 4-bapta (43-50) xalıq aralıq birge islesiw, 5-bapta (51-59) aktivlerdi qaytarıw boyınsha sharalar, 6-bapta (60-62) texnikalıq járdem hám maǵlıwmat almasıw, 7-bapta (63-64) ámelge asırıw mexanizmleri, 8-bapta (65-71) juwmaqlawshı qaǵıydalar sáwlelengen.

Evropa Keńesi hám Evropa Awqamınıń korrupciyaǵa qarsı gúresiw boyınsha hújjetleri3:

Evropa Keńesiniń korrupciya ushın jınayıy juwapkershilik haqqındaǵı Konvenciyası (Strasburg, 1999-jıl 27-yanvar);

Evropa Keńesiniń korrupciya ushın puqaralıq-huqıqıy juwapkershilik haqqındaǵı Konvenciyası (Strasburg, 1999-jıl 9-sentyabr);

Evropa Keńesiniń jınayıy iskerlikten alınǵan dáramatlardı tazalaw, anıqlaw, alıp qoyıw hám konfiskaciyalaw haqqındaǵı Konvenciyası (Strasburg, 1990-jıl 8-noyabr);

Korrupciyaǵa qarsı gúresiwdiń jigirma principi (Evropa Keńesi Ministrler Keńesi tárepinen qabıl etilgen 1997-jıl 6-noyabr);

Mámleketlik xızmetkerleri ushın Model ádep-ikramlılıq kodeksi (Evropa Keńesi Ministrler Keńesi tárepinen qabıl etilgen 2000-jıl 11-may);

Siyasiy partiyalardı hám saylaw kompaniyasın qarjılandırıwda korrupciyaǵa qarsı birden bir qaǵıydalar (Evropa Keńesi Ministrler Kabineti tárepinen qabıl etilgen 2003-jıl 8-aprel);

Qarjı sistemasınan puldı tazalaw maqsetlerinde paydalanıwǵa jol qoymaslıq haqqındaǵı EII Direktivası (1991-jıl 10-iyun);

Puldı tazalawǵa qarsı Parij deklaraciyasi (Evropa Awqamınıń puldı tazalawǵa qarsı parlamentar konferenciyasinıń Juwmaqlawshı deklaraciyası 2002-jıl 8-fevral).

Ǵárezsiz Mámleketler Awqamı sheńberinde korrupciyaǵa qarsı gúresiw boyınsha qabıl etilgen hújjetler4:

Jınayatshılıqqa qarsı gúresiwde Ǵárezsiz Mámleketler Awqamı qatnasıwshı-mámleketlerdiń birge islesiwi haqqındaǵı Kelisimi (Moskva, 1998-jıl 25-noyabr);

«Korrupciyaǵa qarsı siyasattıń nızamshılıq tiykarları haqqında»ǵı Úlgi Nızamı (ǴMA Parlamentleraralıq assambleyasınıń XXII-plenar májlisinde qabıl etilgen 2003-jıl 15-noyabr);

«Korrupciyaǵa qarsı gúresiw haqqında»ǵı Úlgi Nızamı (ǴMA Parlamentleraralıq assambleyasınıń XIII-plenar májlisinde qabıl etilgen 1999-jıl 3-aprel);

«Nızamsız jollar menen alınǵan dáramatlardı legallastırıwǵa qarsılıq etiw haqqında»ǵı Úlgi Nızamı (ǴMA Parlamentleraralıq assambleyasınıń XII-plenar májilisinde qabıl etilgen 1998-jıl 8-dekabr);

«Shólkemlesken jınayatshılıqqa qarsı gúresiw haqqında»ǵı usınıs nızamshılıq akti (ǴMA Parlamentleraralıq assambleyasınıń Qararı menen qabıl etilgen 1996-jıl 2-noyabr).

FATF Shólkeminiń korrupciyaǵa qarsı gúresiw boyınsha hújjetleri5:

FATFnıń qırq usınısı (2003-jıl 20-iyun redakciyası);

FATFnıń qırq usınısına túsinik (2003-jıl);

FATFnıń puldı tazalawǵa qarsı gúresiw boyınsha xalıq aralıq birge islesiwge tosıq bolıp atırǵan jigirma bes tiykarǵı norma (2003-jıl);

Terrorizmdi qarjılandırıw menen baylanıslı operaciyaların anıqlaw boyınsha qarjı shólkemler ushın FATF usınısları (2002-jıl).

Basqa xalıq aralıq shólkemlerdiń korrupciyaǵa qarsı gúresiw boyınsha hújjetleri:

Is boyınsha xalıq aralıq operaciyalardı ámelge asırıwda shet el mámleket lawazımlı shaxsı tárepinen para beriwge qarsı gúresiw haqqındaǵı Konvenciya (Ekonomikalıq birge islesiw hám rawajlanıw Shólkemi (OESR) tárepinen qabıl etilgen 1997-jıl 21-noyabr);

Korrupciyaǵa qarsı gúresiw haqqındaǵı Amerika aralıq Konvenciyası (Karakas, 1996-jıl 29-mart);

Ádillik hám qáwipsizlik organları xızmetkerlerine qarata korrupciyaǵa qarsı gúresiw hám olardıń hújdanlı hám hadal bolıwın támiyinlew sharaları boyınsha ulıwma usınıslar (Korrupciyaǵa qarsı gúresiw máseleleri boyınsha Global forum, Vashington, 1999-jıl 24-26- fevral).

Ózbekstan Respublikasınıń «Korrupciyaǵa qarsı gúres haqqında»ǵı Nızamında, eger Ózbekstan Respublikasınıń xalıq aralıq shártnamasında korrupciyaǵa qarsı gúresiw haqqındaǵı nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan basqasha qaǵıydalar belgilengen bolsa, xalıq aralıq shártnama qaǵıydaları qollanıladı degen norma belgilengen.

Paydalanilǵan ádebiyatlar dizimi:

• 1.    Закон Республики Узбекистан «О противодействии коррупции» от 3 января 2017 г. № 419.

• 2.    2. Конвенция Организации Объединенных Наций против коррупции принята резолюцией 58/4 Генеральной Ассамблеи от 31 октября 2003 г.

• 3.    3. Уголовный кодекс Республики Узбекистан. - 22.04.1994.

• 4.    Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг Ахборотномаси. – Тошкент, 2008. – № 7. – Б. 8.

• 5.     http://www.un.org/ru/documents/decl_conv/conv2000.shtml

• 6.     http://www.coe.int/lportal/web/coe-portal/what-we-do/rule-of-law/corruption?dynLink

• 7.    

• 8.     http://www.eurasiangroup.org/ru/eag/fatf.php

  "Экономика и социум" №2(93) 2022