Миллий анъаналардан фойдаланиш технологиялари асосида касбий-педагогик фаолиятини ташкил этиш муаммосининг назарий ва амалий олати
Автор: Лухманов Д.Б.
Журнал: Экономика и социум @ekonomika-socium
Рубрика: Основной раздел
Статья в выпуске: 3-2 (94), 2022 года.
Бесплатный доступ
Мақолада миллий анъаналардан фойдаланиш технологиялари асосида касбий-педагогик фаолиятини ташкил этиш муаммосининг назарий ва амалий ҳолати ҳақида гап борган.
Миллий анъаналар, технологиялари, касбий педагогик фаолият
Короткий адрес: https://sciup.org/140293073
IDR: 140293073
Текст научной статьи Миллий анъаналардан фойдаланиш технологиялари асосида касбий-педагогик фаолиятини ташкил этиш муаммосининг назарий ва амалий олати
Ҳозирги кунда жамиятимизда ижтимоий-иқтисодий ўзгаришларнинг жадал амалга оширилиши, таълим тизимининг босқичма-босқич ислоҳ қилиб борилиши – муpаккаб ижтимоий ҳодиса сифатида умум эътибоpли ва маънавий қизиқишга молик жараёнга айланди. Таълим тизимининг умумий мақсади тенг ҳуқуқли ва демократик давлат талабига жавоб берадиган баркамол жамият аъзоларини тарбиялаб беришдан иборатдир. Касбий фаолиятга педагогик мослашиш ёpдамида инсон ҳаётига, шахс таpбиясига, ижтимоий муносабатлаp pивожланишига маълум таъсиp кўpсатиш мумкин. Булажак укитувчиларнинг касбий-педагогик фаолиятга мослашишининг ижтимоий уйғунлашуви эса таълимни тараққий эттиришнинг муҳим омили ^исобланади.
Касбий-педагогик фаолиятга мослашиш булажак педагогларни тайёpлашдаги муpаккаб муаммолаp қатоpида ўзига хос ўpин тутади. Айниқса, таълимни модернизациялаш билан боғлиқ ислоҳотларнинг жорий босқичида касбий-педагогик фаолиятга мослашиш муаммоси янада яккол намоён бўлмоқда. Бўлажак технология фани ўқитувчиларини тайёрлашнинг мазмуни умуммиллий қадриятларга мос касбий, амалий, психологик, методик, тадкикотчилик фаолият турлари билан бир каторда касбий-педагогик фаолиятга мослашиш билан бойиб бормокда.
Ўзбекистон Республикасининг 2020 йил 23 сентябрдаги «Таълим тўғрисида»ги Қонунида таълим ва тарбиянинг инсонпарвар, демократик характерда эканлиги давлат сиёсатининг асосий принципларидан бири эканлиги таъкидланади. Бўлажак технология фани ўқитувчисининг миллий анъналардан фойдаланиш технологиялари асосида касбий-педагогик фаолиятга мослашиш муаммоларини ўрганиш учун аввало, бу тушунчанинг мо^иятини, ижтимоий-маънавий асосларини аниклаш ^амда уни такомиллаштириш йулларини билиш зарур.
Касбий-педагогик фаолиятга мослашишнинг ижтимоий жи^атдан тадкик килинаётганига х,али куп вакт булгани йук, шунга карамай йилдан-йилга тадқиқотчилар томонидан унга қаратилаётган эътибоp кучайиб бормоқда. Бугунги кунда касбий-педагогик таълимни такомиллаштириш муаммолари жамият хаётида алохида а^амият касб этади.
Бугунги илмий дунёкараш касбий-педагогик мослашишга "ижтимоий ҳаётнинг баpча томонлаpини қамpаб оладиган ижтимоий тизим элементи" сифатида ёндашади. Касбий мослашиш деганда, ижтимоий шахс, жамият эҳтиёжини қондиpиш мақсадида фаолият юритадиган инсоннинг моҳият кучи, pивожланиш йўллаpи ва натижалаpининг таpихий аниқ тизими назарда тутилади.
"Педагогик мослашиш" тушунчасини ойдинлаштиришда инсон фаолиятининг натижаси сифатидаги талқинини тушунишгина эмас, балки унинг ташувчиси сифатида инсоннинг узига ypFy берилади, муайян моддий-маънавий қадpиятлаp эса, объект, касбни pивожлантиpишнинг воситаси ва усуллаpи сифатида қаpалади. Шу жиҳатдан олганда мослашиш терминини "индивиднинг меъёрий pивожланиши" сифатида тушуниш мумкин. Касбий мослашиш икки асосий шаклда намоён булади: биринчидан, инсоният томонидан яратиладиган моддий ва маънавий бойликлар, иккинчидан, шахснинг хакиций бойликлари.
Инсоннинг куч-кудрати мехнат фаолияти, онг, ахлокийлик, ижтимоий муносабатлаpнинг яхлит тизими билан белгиланади, жамиятнинг биpинчи таҳлилий кесимига мувофиқ, биp томондан, ижтимоий туpмуш, базаси билан ва, иккинчи томондан, ижтимоий онг билан белгиланар экан, анъанавий pавишда жамиятнинг моддий ва маънавий тайёргарлиги илгаpи суpилади. Бу касбий-педагогик мослашиш, уз навбатида, сифат жихатлари, фаолият билан боFликдир.
Фаолият - умуман олганда, бу жонли тизимларнинг ташки мухит билан ўзаpо ҳамкоpлиги асосидаги адаптив йўналтиpилган фаоллигидиp. Инсон фаолиятига келганда эса, уни одамлаpнинг ижтимоий йўналтиpилган фаолияти сифатида белгилаш мумкин. Мослашиш эса мана шу фаолият усулининг узгинасидир. Хакикатдан хам, исталган касбий-педагогик мослашиш, у ижтимоий фаолият бўладими, индивидуал фаолият бўладими, қандай бўлмасин фаолиятни тақозо этади, биpоқ ҳаp қандай фаолиятни эмас, балки жамиятни ижтимоий, иқтисодий, маънавий соҳалаpидаги ижобий узгартиришларни назарда тутадиган "фаолият усули"нигина касбий-педагогик мослашиш сифатида талқин қилиш мақсадга мувофиқдиp. Касбий мослашишни pивожлантиpиш усули сифатидаги фаолият энг аввало маънавий, касбий-ижодий фаолиятни уз ичига олади. Мана шу фаолият давомида маданий кадриятлар яратилади. Айнан касбий-педагогик мослашиш инсоннинг фаолияти шаклида ижтимоий pивожланиш ва инсон шахси шаклланишининг омилига айланади. Зеро шахс фақат маънавий фаолият жараёнида шаклланади.
Шахснинг чинакам педагогик касбий мослашиши ҳақида кўплаб таълимий сифатлар, шу жумладан, қадpиятлаp биpгаликда, жамулжам намоён бўлган тақдиpдагина сўз юpитиш мумкин. Ўзлигини англаш фаолияти шахснинг юксак фаоллиги кўpсаткичлаpидан биpи эканлигини қўшимча килмокчимиз. Бусиз шахснинг мустахкам кадр-кимматли йуналишларини ва янгича тафаккуpни таpбиялаш мумкин эмас. Ўзлигини англаш фаолиятнинг умумий даpажаси, қадpиятлаpни тушунишдаги муайян биpлик таpбиячилаp ва тарбияланувчилар сифатида намоён буладиган кишиларнинг узаро бир-бирларини тушунишлари учун хам шарт-шароит яратади, мезонларнинг умумийлигини белгилаб беpади. Ана шу мезонлаp ёpдамида шахс ўзини, ўз фазилатлаpи ва нуқсонлаpини баҳолайди, жамиятдаги муайян муносабатлаp шаклланади, ўзаpо ишонч ва ижодий фаолият учун қулай муҳит яpатилади. Шундай килиб, “узини англаш фаолияти” - бу инсон томонидан уз турмуш тарзини, аник хаётий вазиятлардаги хатти-харакатларини эркин танлашининг, у ёки бу ижтимоий масалалаpни ҳал этиш чоғида ўз нуқтаи назаpини аницлашнинг маънавий шарт-шароитидир.
Бизнинг фикpимизча, шахс фаолияти маънавий ишлаб чиқаpиш соҳаси билан белгиланган холда хам онгнинг, хам уз-узини англашнинг шаклланиши ва намоён булишини, шунингдек, тафаккур фаолиятини цамраб олади.
Шундай цилиб, касбий мослашиш сифатида фанни билиш фанни пpинципиал фаpқлашни ягона тузилма таpкибида тушуниш имконияти яpатилади. Улаpнинг тадқиқот мавзусига янгича ёндашув шундан ибоpатки, пpедмет биз тушунган маънодаги объект бўлишдан тўхтайди, чунки жавоб беришга мажбур цилинмайди, балки жавобга pаFбат уйготади, турли фаолиятлаp оpалиғида ва улаp билан ҳамкоpликда, фаолият ичидаги веpтикал ва гоpизонтал алоқалаp ҳам шу жумлага киpади, ишончли ва бу билан конструктив сухбатга, мулоцотга pаFбат уЙFOтади.
Уцитувчи билимининг касбий-педагогик фаолиятга мослашишни эгаллаб олиш воситаси сифатида талқин қилиниши таpаққийпаpваp педагогик тамойиллар учун анъанавий хисобланади. Шунинг учун 2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тарацциёт стратегиясининг 1-хамда 4-бандида инсон цадрини юксалтириш хамда таълим сифатини ошириш буйича бир қатор вазифалар белгиланган. Муайян халқ фаолиятининг ҳаp қандай ҳолати унинг ривожланиши, янги босқичга ўтиши учун асос, базис бўлади. Шу сабабли муайян вақтда туpган фаолият даpажаси билан биз ижобий натижалаpга эpишмоқчи бўлсак, унга мос pавишда ҳаpакат қилишимиз заpуp. Бошцача айтганда, биз фаолиятга мос харакат цилишимиз лозим.
Касбий-педагогик фаолиятга юксак даражадаги мослашиш уцитувчи таълим-тарбия ишига узини бутунлай бахшида этиши, тарбияланувчилар олами билан доимий равишда цизицишидир.
Уцитувчининг касбий-педагогик фаолиятга мослашишини шакллантириш билан боглиц муаммоларни мехнатнинг касбий-педагогик фаолиятга мослашиши даpажаси ошишига кўмаклашувчи шахс фазилатларига эътибор каратилади.
Биз ўқитувчи шахсини таҳлил қилаp эканмиз, инсонпарварлик тамойили бутун жамият умумий фаолиятининг ажpалмас қисми сифатида таълим ва тарбия амалиётининг асосий йуналиши эканлиги х,акидаги хулосага келамиз.
Ўқитувчининг маънавий бойлиги, унинг ахлоқий софлиги инсонпарварликнинг гаpови бўлиб хизмат қилади. Чунки ўқитувчининг зиёлилиги - бу энг аввало унинг касбий-педагогик фаолиятга мослашишга бўлган муносабатидиp. У, биpинчи навбатда, таълим даpажаси, иш туpи, касб-х,унар тайёргарлиги билан эмас, балки шахснинг нечоFли кадриятларга йуналганлиги билан белгиланади.
Кейинги вактларда "Касбий-педагогик фаолиятга мослашиш" тушунчаси ўқитувчининг ижтимоий фазилатлаpини таъpифлашда кенгpоқ кулланилмокда. Масалан, З.А.Решетова ота-оналарнинг касбий-педагогик фаолиятга мослашишини тадқиқ этаp экан, уни оталаp ва оналаpнинг педагогик тайёpгаpлиги ва муайян хусусиятлаpи ва фазилатлаpининг жами сифатида ифодалайди .
Жамиятнинг техноллогия фани укитувчиларига нисбатан куяётган янги ижтимоий буюртмаси ундан юксак касбий-педагогик фаолиятга мослашишни ва унинг негизида янги педагогик тафаккуpни шакллантиpишни талаб этади. Шу сабабли бугунги кунда ўқитувчи фаолиятидаги асосий йўналишлаpдан биpи боланинг шахсига, унинг маънавий бойишига бўлган муносабатидан иборатдир. Шу муносабат билан Т.Ф.Белоусова қуйидагилаpни таъкидлайди: "Укитувчининг касбий-педагогик фаолиятга мослашиши - объектив ва субъектив жих,атларга эгадир”.
Касбий-педагогик фаолиятга мослашишни илмий-ижодий фаолият сифатида белгиланишини кўрсатди. Бу фаолиятни педагогик йўналишдаги, таълим-тарбия муассасалари талабаларида муаммони мустакил хал этишда малака ва кўникмалаpини pивожлантиpади, меҳнатни илмий асосда ташкил этиш учун заpуp бўлган шахс сифатлаpини pивожлантиpади, талабалаpнинг ижтимоий \аётга, шунингдек, мустакил педагогик фаолиятга тайёргарлигини орттиpади, ўқитувчининг ижодий фикpлашисиз педагогик фаолият бўлиши мумкин эмас.
Ўқитувчи
ижоди муаммолаpини тадқиқ этувчи
фаолиятга
мослашишнинг қуйидаги тамойиллаpини кўpсатади: ижодий тафаккуp ва
ҳаpакат биpлиги; ижодий фаолиятда индивидуаллик ва ижтимоийликнинг бирлиги; онглилик ва интуитивлик бирлиги.
Шундай килиб, хорижий педагоглар касбий-педагогик фаолиятга мослашишни ижодий педагогик фикpлаш ва фаолият билан белгилайдилаp. Бу фаолият натижасида шахс ижодкоpлиги pивожланиши, муаммони ҳал этишнинг янги йўллаpи, усуллаpи аниқланиши, санъатнинг янги асаpлаpи яратилиши мумкин.
Укитувчининг касбий-педагогик фаолиятга мослашиши ижтимоий ҳодиса сифатида индивид ҳаpакат қиладиган ижтимоий муносабатлаpнинг бойлигига бевосита боғлиқ бўлади, чунки "индивиднинг чинакам маънавий камолоти тамомила унинг амалдаги муносабатлаpи бойлигига боғлиқ бўлади".
Педагогик фаолият, ижтимоий жаpаёнлаp ва индивидлаpнинг фикpлаш тарзининг узаро алокалари накида гапирганда, умуман, фаолият каби касбий-педагогик фаолиятга мослашиш ўзида узлуксиз ўсиб боpувчи, ўз pивожланиши жаpаёнида доимий pавишда ўзгаpувчи, воқеликни тобоpа чуқурроқ акс эттиpиш томонига ўзгаpувчи, янги хусусиятлаpни касб этувчи ходисани ифодаланишини кайд этиш лозим.
Хулоса килиб айтганда, касбий-педагогик фаолиятга мослашиш хакида юқорида келтирилган фикрларни таҳлил қилиш унинг қуйидаги асосий белгиларини ажратиб кўрсатиш имконини беради:
-
- биринчидан , касбий-педагогик фаолиятга мослашиш миллий анъаналар руҳида ўқитувчиларнинг ижодий фаолиятини ифодалайди ва педагогик фаолиятининг сифат кўрсаткичи ҳисобланади;
-
- иккинчидан , касбий-педагогик фаолиятга мослашиш ўқитувчи миллий тафаккурининг шаклланиш жараёнига таъсир кўрсатади;
-
- учинчидан , касбий-педагогик фаолиятга мослашиш ўзида нафақат якунни, балки ўқув-тарбия жараёнида ҳам ўқитувчининг, ҳам ўқувчиларнинг қайта ўзгариши жараёнини ифодалайди.
Бўлғуси ўқитувчиларнинг касбий-педагогик фаолиятига мослашиш белгиларининг аниқланиши мазкур жараёнга таъсир кўрсатувчи шарт -шароитларни белгилашни тақозо этади.
Шу сабабли, бўлғуси ўқитувчиларнинг касбий-педагогик фаолиятининг психологик шарт-шароитларини ўрнини аниқлаш мақсадга мувофиқ.
Бўлажак технология фани ўқитувчиларининг касбий тайёргарлик мазмуни технология фани ўқитувчисининг муҳим шахсий хусусиятларини шакллантиришнинг педагогик-психологик шарт-шароитларини аниқлаш эҳтиёжини юзага келтиради.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
-
1. «Таълим тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг Қонуни,2020.
-
2. Ўзбекистон Миллий энциклопедияси. –Тошкент: “Ўзбекистон
Миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2003. – 5 том. –261 б.
-
3. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. –
Тошкент: Ўзбекистон, 1992. –79 б.
-
4. Давлатов К. Д. ва бошқалар. Меҳнат ва касб таълими назарияси
ҳамда методикаси. –Тошкент: «Ўқитувчи», 1992. – 320 б.
-
5. Abdusoliyev, A. I., Kushakova, M. N. (2021). Temir yo’l transportini rivojlantirishning moliyaviy siyosatining tahlili va tamoyillari. Экономика и социум, 9 (88), 893-896.
-
6. Abdusoliyev, A. I., Kushakova, M. N. (2021). Moliyaviy menejment tizimini rivojlantirish tamoyllari. Oriental renaissance Innovative, educational, natural and social sciences, 1 (9), 972-977.
-
7. Razzoqova, J. R., Qaxorov, M. X., Kushakova, M. N. (2021). Temir yo‘l transportining moliyaviy boshqaruv tizimini takomillashtirish. Oriental renaissance Innovative, educational, natural and social sciences, 1 (9), 978-986.
-
8. Kushakova, M. N. (2020). Main directions of credit policy during the COVID-19 PANDEMY. European Journal of Molecular & Clinical Medicine, 7 (2), 1836-1839.
-
9. Kushakova, M. N. (2020). Financial planning problems in enterprises. EPRA International Journal of Economic Growth and Environmental Issues, 8 (5), 20-21.
-
10. Dzhumanova, A. B., Kushakova, M. N., Khodzhaeva, N. A. (2019). Formation of accounting management information in the control system of enterprises of JSC «Uzbekistan Railways. International Journal of Advanced Science and Technology, 28 (14), 32-36.
-
11. Кушакова, М. Н. (2022). Анализ и методология управления осблуживающего персонала железнодорожного транспорта в республике. Экономика и социум, 1 (92), 593-596.
-
12. Salimov, I. I., Kushakova, M. N. (2022). Analysis of the Problems of Innovative Development of the National Economy and Financial Stability of the Republic of Uzbekistan. International Journal of Innovative Research in Science Engineering and Technology, 11(2), 1603-1605.
-
13. Kushakova, M. N. (2022). Increasing the Efficiency of Logistics Management in Railway Transport. ACADEMICIA An International Multidisciplinary Research Journal, 12(2), 342-346.
"Экономика и социум" №3(94) 2022
Список литературы Миллий анъаналардан фойдаланиш технологиялари асосида касбий-педагогик фаолиятини ташкил этиш муаммосининг назарий ва амалий олати
- «Таълим тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг Қонуни,2020.
- Ўзбекистон Миллий энциклопедияси. –Тошкент: “Ўзбекистон Миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2003. – 5 том. –261 б.
- Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. –Тошкент: Ўзбекистон, 1992. –79 б.
- Давлатов К. Д. ва бошқалар. Меҳнат ва касб таълими назарияси ҳамда методикаси. –Тошкент: «Ўқитувчи», 1992. – 320 б.
- Abdusoliyev, A. I., Kushakova, M. N. (2021). Temir yo’l transportini rivojlantirishning moliyaviy siyosatining tahlili va tamoyillari. Экономика и социум, 9(88), 893-896.
- Abdusoliyev, A. I., Kushakova, M. N. (2021). Moliyaviy menejment tizimini rivojlantirish tamoyllari. Oriental renaissance Innovative, educational, natural and social sciences, 1(9), 972-977.
- Razzoqova, J. R., Qaxorov, M. X., Kushakova, M. N. (2021). Temir yo‘l transportining moliyaviy boshqaruv tizimini takomillashtirish. Oriental renaissance Innovative, educational, natural and social sciences, 1(9), 978-986.
- Kushakova, M. N. (2020). Main directions of credit policy during the COVID-19 PANDEMY. European Journal of Molecular & Clinical Medicine, 7(2), 1836-1839.
- Kushakova, M. N. (2020). Financial planning problems in enterprises. EPRA International Journal of Economic Growth and Environmental Issues, 8(5), 20-21.
- Dzhumanova, A. B., Kushakova, M. N., Khodzhaeva, N. A. (2019). Formation of accounting management information in the control system of enterprises of JSC «Uzbekistan Railways. International Journal of Advanced Science and Technology, 28(14), 32-36.
- Кушакова, М. Н. (2022). Анализ и методология управления осблуживающего персонала железнодорожного транспорта в республике. Экономика и социум, 1(92), 593-596.
- Salimov, I. I., Kushakova, M. N. (2022). Analysis of the Problems of Innovative Development of the National Economy and Financial Stability of the Republic of Uzbekistan. International Journal of Innovative Research in Science Engineering and Technology, 11(2), 1603-1605.
- Kushakova, M. N. (2022). Increasing the Efficiency of Logistics Management in Railway Transport. ACADEMICIA An International Multidisciplinary Research Journal, 12(2), 342-346.