Naplata potraživanja banke po osnovu kredita ili garancije prema poveriocima Pariskog i Londonskog kluba poverilaca

Pravni osnov i obaveza banaka i krajnjih du`nika na ugovorno regulisanje odnosa radi naplate potra`ivanja po osnovu kredita ili garancija prema poverioci-ma Pariskog i Londonskog kluba poverilaca utvr|eni su:

– Zakonom o potvr|ivanju Usagla{enog zapisnika o konsolidaciji duga Savezne Republike Jugoslavije (“Sl. list SRJ - Me|unarodni ugovori” br. 2, od 01. 03. 2002. godine),

– Zakonom o regulisanju odnosa izme|u SRJ i pravnih lica i banaka sa teritorije SRJ koje su prvobitni du`nici ili garanti prema poveriocima Pariskog i Londonskog kluba (“Sl. list SRJ”, br. 36/02 ), i

– Odlukom Saveznog Ustavnog suda od 31.01. 2003. g. (“Sl. list SRJ”, br.7/03),

– Zakonom o ratifikaciji memoranduma o razumevanju o restrukturiranju duga po NFA I TDFA izme|u Republike Srbije i Me|unarodnog koordinacionog komiteta (“Sl. glasnik Republike Srbije” br. 87/2004),

– Zakonom o restrukturiranju duga po NFA i TDFA izdavanjem obveznica Republike Srbije (“SL.glasnik RS”, br.61/2005), i

– zaklju~enim bilateralnim sporazumima Vlade SRJ o preuzimanju, smanjivanju i reprogramiranju spoljnog duga.

Po ~lanu 2. Zakona o regulisanju odnosa izme|u Savezne Republike Jugoslavije i pravnih lica i gra|ana sa teritorije SRJ koji su prvobitni du`nici ili garanti prema poveriocima Pariskog i Londonskog kluba (“Sl. list SRJ”, br. 36/2002 od 03. 07. 2002. g., stupio na snagu 04. 07. 2002. godine), (u daljem tekstu: Zakon o regulisanju odnosa): “ Savezna Republika Jugoslavija }e obaveze po raspore|e-nom i neraspore|enom dugu prema poveriocima Pariskog i londonskog kluba preuzeti i reprogramirati ih ili }e ih refinansirati u svojstvu du`nika i izmiriti na na-~in utvr|en u bilateralnim ugovorima sa zemljama ~lanicama Pariskog kluba, odnosno ugovorom sa poveriocima Londonskog kluba.

Republike ~lanice se obavezuju da svake godine u svojim bud`etima obezbe-de sredstva za izmirenje svog dela obaveza iz stava 1. ovog ~lana.”

^lanom 3. stav 1. Zakona o regulisanju odnosa banke (ili njihovi pravni sled-benici) sa teritorije SRJ koje su prvobitni du`nici ili garanti prema poveriocima Pariskog i Lodonskog kluba, odnosno originalni du`nik (za banke: krajnji du`nik, napomena V. Zivlak) prema poveriocima Londonskog kluba: “oslobo|ene su obaveza prema poveriocima Pariskog i Londonskog kluba i stupaju u obaveze prema

Saveznoj Republici Jugoslaviji, odnosno republikama ~lanicama pojedina~no, na na~in i pod uslovima utvr|enim ovim zakonom”.

^lanom 3. stav 2. istog zakona, pravna lica, odnosno njihovi pravni sledbe-nici sa teritorije SRJ koja su originalni du`nici prema inostranim poveriocima, osloba|aju se obaveza prema tim poveriocima i stupaju u obaveze prema banci iz stava 1. istog ~lana.

U ~lanu 4. Zakona o regulisanju odnosa utvr|uje se procedura po kojoj Narodna banka u svojstvu dr`avnog agenta za izmirivanje obaveza prema poverioci-ma Pariskog i Londonskog kluba obave{tava banku iz ~lana 3. stav 1. ovog zakona o visini njene obaveze i daje joj pismeni nalog da u roku od 30 dana od dana dostavljanja naloga, donese odluku o emisiji akcija, u iznosu iz obave{tenja (stav 1.), utvr|uje da navedene akcije Narodna banka kupuje od banke: “ i to na taj na-~in {to potra`ivanja koja ima prema toj banci na osnovu ~lana 3. tog zakona kon-vertuje u akcije te banke.” (stav 4)

Svojinu nad akcijama iz napred navedenog stava 4. ~lana 4. Zakona o regu-lisanju odnosa, Savezna Republika Jugoslavija, po stavu 5., prenosi bez naknade republikama ~lanicama zavisno od sedi{ta banke koja je prvobitni du`nik, a nedo-no{enje odluke o emisiji akcija i onemogu}avanje kupovine istih sankcionisano je, stavu 7 istog ~lana, sankcionisano oduzimanjem dozvole za rad banke i pokretanjem postupka njene likvidacije.

^lan 5. stav 1. Zakona o regulisanju odnosa izri~ito utvr|uje da su pravna lica odnosno njihovi pravni sledbenici iz ~lana 3.stav 2. ovog zakona obavezni da blagovremeno izmiruju svoje obaveze po kreditima prema banci iz ~lana 3. stav 1. tog zakona : “ o ~emu zaklju~uju poseban ugovor .” U ~lanu 5. stav 1. propisan je i rok za zaklju~enje navedenog ugovora, a koji iznosi 90 dana od dana dono{enja odluke banke o emisiji akcija odluku o emisiji akcija iz ~lana 4. istog zakona.

Po ~lanu 27.Zakona o obligacionim odnosima: “ Ako je neko po zakonu obavezan da zaklju~i ugovor, zainteresovano lice mo`e zahtevati da se takav ugovor bez odlaganja zaklju~i. Odredbe propisa kojima se, delimi~no ili u celini, odre|u-je sadr`ina ugovora sastavni su delovi tih ugovora, te ih upotpunjavaju ili stupaju na mesto ugovornih odredbi koje nisu u saglasnosti sa njima .”

[tavi{e, ~lan 183. Zakona oobligacionim odnosima propisuje: “ Lice koje je po zakonu obavezno da zaklju~i neki ugovor, du`no je da naknadi {tetu ako na zah-tev zainteresovanog lica bez odlaganja ne zaklju~i taj ugovor .”

Dakle, zakonska je obaveza pravnih lica da izmire obaveze prema banci ili da zaklju~e poseban ugovor sa bankom o izmirenju svojih obaveza.

U smislu odredbi ~lana 8. stav 4. i 5. Zakona o regulisanju odnosa, sredstva dobijena prodajom akcija banaka po odredbama ovog Zakona, upla}uju se na poseban ra~un /podra~un republike i slu`e isklju~ivo za otplatu obaveza prema po-veriocima Pariskog i Londonskog kluba. Agencija za osiguranje depozita, u smislu odredbi ~lana 7. Zakona o regulisanju odnosa, organizuje i prati kupovinu akcija iz ~lana 4. istog zakona i u ime republike ~lanice u~estvuje u upravljanju bankom iz stava 1. tog ~lana po osnovu tih akcija. Detaljnjije odredbe o nadle`nosti Agencije za osiguranje depozita u obavljanju poslova za Republiku Srbiju utvr|e-ne su Zakonom o Agenciji za osiguranje depozita (“Sl. glasnik Republike Srbije”, br. 61/2005), ~ijim stupanjem na snagu su prestali da va`e Zakon o Agenciji za osiguranje depozita, sanaciju, ste~aj i likvidaciju banaka i Zakon o obezbe|ivanju

Vesna Zivlak:: Naplata potra`ivanja banke po osnovu kredita ili garancije prema poveriocima... sredstava za osnivanje Agencije federacije za osiguranje depozita i sanaciju banaka. (Za primenu Zakona o regulisanju odnosa, u pogledu poslova koje Agencija obavlja i mera koje mo`e preduzeti, zna~ajne su odredbe ~l.3 i ~l. 7-9 Zakona o Agenciji za osiguranje depozita.)

Odlukom Savezne vlade o prenosu svojine nad akcijama Savezne Republike Jugoslavije Republici Srbiji (“Sl. list SRJ”, br. 46. od 23. 08. 2002. godine), Savezna Republika Jugoslavija prenela je bez naknade Republici Srbiji svojinu nad akcijama, ste~enim po osnovu konverzije potra`ivanja SRJ prema bankama, u skladu sa ~lanom 4. stav 4. Zakona o regulisanju odnosa.

U skladu sa navedenim, banke su na osnovu zvani~ne evidencije Narodne banke Srbije i naloga Guvernera, donele odluke o emisiji akcija, na osnovu navedene zakonski obavezne konverzije duga u akcije.

Kako je protekao zakonski rok za zaklju~enje posebnih ugovora, banke ne samo da su imale zakonsku mogu}nost da ponude krajnjim du`nicima zaklju~enje ugovora, nego i obavezu, a i krajnji du`nici imali su i imaju obavezu da zaklju~e poseban ugovor. Zbog toga su banke, budu}i da su konverzijom duga u akcije platile dr`avi tu|i dug u stoprocentnom iznosu na na~in utvr|en Zakonom o regulisa-nju odnosa, imale i ispunile svoju obavezu, kao dobar bankar i privrednik, da utu-`e one krajnje du`nike koji , ni posle skoro tri godine primene Zakona o regulisa-nju odnosa nisu ni platili taj dug ni zaklju~ili poseban ugovor sa bankom, u smislu odredbi ~lana 5. Zakona o regulisanju odnosa.

Povodom inicijative dr Milana Kova~evi}a i predloga “PIK BE^EJ”-”PO-LJOPRIVREDA” a.d. Be~ej i “STIV PRED” Preduze}a za unutra{nju i spoljnu trgovinu Beograd, Savezni ustavni sud je sproveo postupak za ocenjivanje ustavnosti odredbi ~l. 4., 5., 7. i 8. Zakona o regulisanju odnosa i odbio predloge da se utvrdi da odredbe ~l. 4. i 7. tog Zakona nisu saglasne sa Ustavom SRJ; a odbacio je predloge da se utvrdi da su odredbe ~l. 4., 5., 7. i 8. Zakona o regulisanju odnosa u suprotnosti sa saveznim zakonom.

Izuzetno je zna~ajno da je Odlukom Saveznog ustavnog suda (objavljenom na str. 30-34. “Sl. lista SRJ”, br. 7 od 31. 01. 2003. godine, v. Glavu IV , ta~ku 2.a), utvr|eno da odredbe ~lana 5. Zakona o regulisanju odnosa..., u delu koji je izra-`en re~ima: “ pod uslovima koji ne mogu biti nepovoljniji od uslova ugovorenih sa poveriocima Pariskog i Londonskog kluba ”, nisu saglasne sa Ustavom SRJ. Po oceni Ustavnog suda, citirana odredba ~lana 5. osporenog Zakona: “ ima diskrimi-natorski karakter jer, protivno ustavnoj obavezi o ravnopravnosti i jednakim uslo-vima privre|ivanja, priznaje i obezbe|iuje povoljniji materijalni polo`aj korisnicima inostranih kredita na {tetu banaka koje su u odre|enom obligacionom odnosu preuzele ulogu garanta u skladu sa op{te-prihva}enim na~elom ’jednake vred-nosti uzajamnih davanja ’ (~lan 15. Zakona o obligacionim odnosima)”. (Videti deo III ta~ku 2.2. Odluke Saveznog ustavnog suda, “Sl. list SRJ”, br. 7 od 31.01.2003., na str. 34).

Su{tina pravne ocene navedene Odluke Saveznog ustavnog suda, iskazana je u delu III, na str. 33, pod 2, drugom stavu, koji glasi: “Sud je ocenio da je osporeni Zakon, imaju}u u vidu ukupne finansijske obaveze SRJ i fakti~ko finansijsko stanje du`nika, morao da reguli{e dve vrste odnosa: jednu prema inostranstvu, dakle, sa stranim elementom i drugu koja obuhvata me|usobne interne odnose doma}ih subjekata. Pri tome, Zakon mora da uva`i potvr|ene i objavljene me|unarodne ugovore, posebno Zakon o potvr|ivanju Usagla{enog zapisnika o konsolidaciji duga SRJ (“Sl. list SRJ-Me|unarodni ugovori”, br. 2/2002), kao i druge me|una-rodne pravne obaveze i standarde. Me|utim, u regulisanju internih odnosa izme-|u doma}ih privrednih subjekata i banaka zakonodavac je iskoristio ve}u slobodu zakonodavnog regulisanja.”

Istom Odlukom utvr|eno je da nisu saglasne sa Ustavom SRJ odredbe: “~la-na 8. stav 2. tog zakona, u odnosu na re~i: ’isklju~ivo’, ’pravnim’, ’u privatnoj svojini’, kao i u delu koji je izra`en re~ima: ’pri ~emu postoje}i akcionari banke koji su privatno-pravna lica imaju pravo pre~e kupovine’”.

Primenom ~lana 130. va`e}eg Ustava Republike Srbije, nije vi{e na snazi na-pred citirani (restriktivni) deo ~lana 5. stav 1. Zakona o regulisanju odnosa, {to banci daje pravo na naplatu celokupnog duga od krajnjih du`nika, jer je od trenutka konverzije stoprocentnog (neumanjenog) duga u akcije isti platila za druge-krajnje du`nike, pa ima prava na regres onoga {to je dr`avi platila za njih. Eventualni diskont ili povoljniji uslovi mogu biti predmet me|usobnog usagla{avanja i ugovaranja, ali nisu pravo du`nika niti obaveza banke. Kako je to u obrazlo`enju presude Trgovinskog suda u U`icu br. P 1219/03 od 17.11.2004.godine, koja je po-tvr|ena presudom Vi{eg trgovinskog suda u Beogradu br. P`. 9720/04 od 28.09.2005. godine, jasno re~eno:

“ Tu`ilac je u skladu sa navedenim doneo odluku o posebnoj emisiji akcija po osnovu konverzije duga u akcije, a odlukom skup{tine tu`ioca delovodni broj 01723 od 22. 01. 2004. godine izvr{ena je distribucija tih akcija bez javnog poziva i bez naknade, saglasno ~l. 6 navedene odluke, te da kupac svih akcija postaje Dr-`avna zajednica Srbija i Crna Gora, a ova ih bez naknade prenosi Republici Srbiji.

Emitovanjem akcija i predajom dr`avi tih akcija, tu`ilac je po oceni suda ispunio obaveze...

Kako se tu`eni nije odazvao pozivu tu`ioca da zaklju~i ugovor (u roku) od 90 dana, a taj poziv je bio u~injen i tokom trajanja parnice, te kako nema ugovora iz-me|u stranaka kojim bi bilo regulisano pitanje potra`ivanja..., to po oceni suda tu`ilac osnovano tu`bom tra`i da mu tu`eni plati dug iz navedenog pravnog posla.

Otpisi, koje su u~inili poverioci Pariskog kluba ne dose`u do krajnjeg du`ni-ka-tu`enog, jer su to otpisi prema Dr`avi koja je preuzela dug, a ne prema krajnjim du`nicima.”

Zakon o regulisanju odnosa i drugi napred navedeni zakoni i sporazumi su na snazi i moraju se primenjivati, bez obzira {to se u medijima neprestano iznose stavovi nezadovoljnih originalnih du`nika, predstavnika njihovih asocijacija i nekih stru~njaka o manjkavostima zakonskih re{enja i nepravednosti samog Zakona o regulisanju odnosa. Dura lex, sed lex . Da i ne govorimo o ~injenici da se na nepravednost zakona najvi{e pozivaju upravo neuredni du`nici koji su nepla}anjem duga i nezaklju~enjem ugovora sami sebe doveli u situaciju da rizikuju da budu}i (strani) kupci/vlasnici banaka odbiju da za ova potra`ivanja pristanu na diskont, delimi~ni otpis, ugovaranje grejs-perioda i du`eg roka otplate, ni`e kamatne stope i sl.

Prakti~no, krajnji du`nici su imali alternativu: da na osnovu ugovora sa bankom postignu napred navedene povoljnije uslove ili da, ukoliko se ne sporazume-ju i ne zaklju~e posebni ugovor, budu tu`eni od banke za isplatu celokupnog du-42

ga. Zbog toga su krajnji du`nici upravo morali , kao dobri privrednici i savesni du-`nici, da budu kooperativni u svojim pregovorima sa bankom ili da iste ne izbega-vaju, nego da ih vode tako da zaklju~enjem ugovora postignu povoljnije uslove od obaveze na isplatu celokupnog duga u neumanjenom iznosu, koja se odnosi na du-`nike sa kojima nije zaklju~en ugovor. Dalje, kada se izri~u diskvalifikacije na ra-~un Zakona o regulisanju odnosa, zaboravlja se da su mnogi krajnji du`nici prestali da postoje, bez imovine i pravnih sukcesora, pa bi pla}anjem obaveza preostalih krajnjih du`nika samo u visini utvr|enoj na osnovu primene istog diskontnog faktora koji je sa stranim poveriocima ugovorila dr`ava, u ukupnom iznosu banke ukupno naplatile daleko ni`e iznose od ukupnih dugovanja dr`ave prema stranim poveriocima.

Imaju}i u vidu da je Republika Srbija ve}inski vlasnik banaka na koje se odnosi Zakon o regulisanju odnosa, upravni odbori i skup{tine banaka, i kao predstavnici vlasni~kog interesa Republike u bankama, i kao predlaga~i odluka i nad-le`ni organi, ne mogu, bez ekonomski opravdanih i po propisanoj proceduri utvr-|enih razloga, dozvoliti odstupanje od ugovornog modela regulisanja odnosa pri-hva}enih va`e}im propisima i aktima nadle`nih organa. [tavi{e, ukoliko bi odstupanje bilo predlo`eno tako da ima za posledicu otpis potra`ivanja, po ~l. 43. va`e-}eg Zakona o bankama i drugim finansijskim organizacijama o njemu bi odlu~i-vale skup{tine banaka, a u su{tini, Vlada Republike Srbije, preko svojih predstavnika u skup{tinama “dr`avnih” banaka u kojima imaju ve}insko u~e{}e.

U predmetnim sporovima banke tu`bom zahtevaju isplatu celokupnog preostalog duga , kao dospelog, u stoprocentnom iznosu, jer su toliko i platille dr`avi za krajnje du`nike konverzijom duga u akcije. Nema smetnji da se i u sudskim sporovima vode pregovori sa krajnim du`nicima i, na osnovu odluke nadle`nog organa Banke, isti okon~aju zaklju~enjem sudskog poravnanja sa tu`enim krajnjim du`nikom ili zaklju~enjem posebnog ugovora uz povla~enje tu`be.

Odgovornost na strani banaka je utoliko ve}a {to sada{nje poslovne poteze mere duplim ar{inom, imaju}i unapred u vidu i poslovni interes Banke kao pravnog lica i interese svog sada{njeg vlasnika (jer }e primenom drugih odredbi Zakona o regulisanju odnosa, Republika Srbija prodati akcije banaka kako bi iz bud`e-ta mogla da finansira izmirenje dr`avnih obaveza prema poveriocima Pariskog i Londonskog kluba,), ali i interese budu}eg vlasnika banke za ostvarivanjem dobiti. (Po ~lanu 20. Zakona o bankama i drugim finansijskim organizacijama: “ Banka samostalno obavlja delatnost, radi ostvarivanja dobiti.”)

Prostor za pregovore banaka sa krajnjim du`nicima nalazi se izme|u iznosa duga koji je dr`ava ugovorila sa inostranim poveriocima i stoprocentne isplate (koliko su banke platile dr`avi putem konverzije duga u akcije). Teza du`nika (zasnovana na ranije ra{irenoj praksi tretiranja du`nika kao slabije strane koju treba za{titu u sporu protiv “jakih” poverilaca, me|u kojima su i banke ), da imaju pravo da plate samo onda i onoliko koliko }e dr`ava platiti inopoveriocu, neta~na je i nedozvoljena, sa stanovi{ta pravilnog tuma~enja Zakona o regulisanju odnosa i drugih propisa. Naprotiv, banke, na osnovu Zakona o regulisanju odnosa, imaju pravo da se regresiraju od du`nika u iznosu koji je identi~an sa iznosom koji su konverzijom duga u akcije platile dr`avi za tog krajnjeg du`nika. Treba imati u vidu i da mnogi krajnji du`nici vi{e ne postoje, a da su banke kroz konverziju platile dug i za njih.

Smatram da se iz svega iznetog mo`e izvesti slede}i

Zaklju~ak

U smislu odredbi Zakona o regulisanju odnosa izme|u Savezne Republike Jugoslavije i pravnih lica i banaka sa teritorije Savezne Republike Jugoslavije koje su prvobitni du`nici ili garanti prema poveriocima Pariskog i Londonskog kluba i drugih propisa, postoji mogu}nost da krajnji du`nici sa bankama ugovore pri-menu identi~nih uslova postignutih bilateralnim sporazumom na{e dr`ave sa konkretnom dr`avom ~lanicom Pariskog kluba, odnosno sporazumom sa Londonskim klubom poverilaca, ali ne postoji obaveza banaka da pristanu na automatizam u primeni takvog ugovornog modela niti pravo du`nika na identi~ne uslove koji su najpovoljniji po njih. U prilog ovom zaklju~ku govori i Odluka Saveznog ustavnog suda, objavljena u “Sl. listu SRJ”, br. 7 od 31. 01. 2003. godine. U suprotnom, svoju re~ da}e sudovi, a dosada{nja sudska praksa po tu`bama banaka radi isplate duga po navedenom osnovu od krajnjih du`nika, presu|uje u korist banaka, identi~no iznosima ispla}enog duga konvertovanog u akcije banaka u vlasni{tvu Republike Srbije.

U pregovorima dve strane, nadle`ni organi banaka mogu odlu~iti o prihvata-nju kompromisnih re{enja sa krajnjim du`nicima, ali svaka konkretna odluka mora polaziti: prvo, od interesa banke zasnovanog na celovitom sagledavanju poslovne saradnje i realnih poslovnih sposobnosti i sredstava obezbe|enja na strani du-`nika, i drugo, od ravnopravnosti du`nika, koja se ogleda i u tome da se ne sme zanemariti da su du`nici koji su ve} jednokratno izvr{ili pla}anje imali ve}i diskont duga, od onih koji su zahtevali reprogramiranje duga na vi{e godina, pa sve do onih du`nika koji su se opredelili na pla}anje u izuzetno dugom periodu, ali bez ikakvog diskonta.