Появление английского словаря

Инглизча луғатнинг пайдо бўлиши узоқ ўтмишга бориб такалади.Икки тилли: инглизча-лотинча, инглизча-французча, инглизча-немисча луғатлар ХVасрда пайдо бўлган. Қийин сўзларни баён қилувчи 1-луғат 1604 йилда олим Роберт Кавдри томонидан ёзилган.Умактаб ўқувчилари учун ҳам луғат ёзган.

Инглиз олими ва ёзувчиси Нафан Бэйлей 1771 йилда инглиз сўзлари тарихини баён этувчи биринчи этимологик луғат нашр этди.У биринчи илмий луғат эди.

1775 йилда яна бошқа бир машҳур инглиз олими Самуэл Жонсон тушунтириб берадиган луғат ёзди. Унинг луғатидаги ҳар бир сўз тушунарли тарзда ёзилиб, мисоллар билан изоҳлаб берилган.Мазкур луғат катта бир ютуқ бўлган эди ва у кўп мамлакатларда луғатшуносликни ривожлантиришга таъсир кўрсатди.

1858 йилда инглиз тилшунослар жамоа аъзоларидан бири Д. Тренг тилда мавжуд бўлган барча сўзларни ўз ичига олган бир луғат тайёрлаш кераклиги тўғрисида фикр билдирди. Тилшунослар жамоаси луғат тайёрлаш тўғрисида қарор қабул қилди ва ишни бошлади. Бу масалада минглаб одамлар қатнашиб, сўзларни йиғиб чиқдилар ва ниҳоят 6 йилдан сўнг, 1884 йилда 1-жилди нашрдан чикди.У “А“ ва “B” ҳарфлар билан бошланган сўзларни ўз ичига олган мазкур луғатнинг охирги жилди қарор қабул қилинганидан 70 йилдан сўнг яъни 198 йилда нашр этилди. Луғат NED деб аталди ва у 1 жилддан иборат эди.

Луғат 1933 йилда Oхford English Dictionary- Оксфорд инглиз луғати номи билан қайта нашрдан чикди, чунки луғат устида иш Оксфордда олиб борилган эди. У 13 жилддан иборат эди. Олимлар луғат устида жуда кўп иш олиб бордилар ва луғатнинг нусхасини қисқартириб: “A Shorter Oхford Dictionary”- Оксфорд инглиз қисқа луғатини 2 жилддан иборат қилиб ташкил этдилар. Улар фақат замонавий сўзлардан ташкил топган қисқа жилдли “A Concise Oхford Dictionary”- Оксфорд қисқа инглизча луғатни ҳам тайёрладилар.

ХVIII асрнинг охирида Америка луғатшунослиги ривожлана бошлади. Энг машҳур Америка-инглиз луғати Ноах Вебстер томонидан ишлаб чиқилди. У фаол давлат ва жамоат арбоби эди. У 1- луғатини 1806

йилда нашр қилган. У луғат билан шуғулланган ва 1828 йилда икки жилдли луғат нашр этган. У инглиз ёзуви ва транскрипциясини соддалаштиришга ҳаракат килди. У транскрипциянинг алфавит системаси билан таништиришга, транскрипция белгиларининг ўрнига ҳарфларни ва уларнинг бирикмаларини ишлатган. У ёпиқ ва очиқ бўғинда унлиларнинг мослашишини куриб чикди.

Юкорилардан маълумки луFатшунослик йигма лугат хакидаги фандир. Замонавий инглиз луғатшунослиги ХV асрда пайдо бўлган. Бу давр ичида инглизча-лотинча луFатлар мавжуд эди. Янги инглизча луFат ёки Оксфорд инглизча лугат 1888 йилдан 1928 йилгача ёзилган. У тарихий далилларга тула инглизча сузларни уз ичига олиб, мукаммаллаштирилган.

Луғатларнинг икки: энциклопедик ва лингвистик тури мавжуд. Энциклопедик луғат экстралингвистик дунё ҳакидаги маълумотларни беради. У таълимнинг барча тармоқлари, ҳайвонлар ва муҳим хабарлар ҳакида маълумот беради. У сўзлар билан эмас, балки фактлар ва фикрлар билан тулдирилган.

ЛуFатларнинг асосий тури мавжуд булиб, улар: умумий ва махсус луғатлардир. Умумий луғатлар изоҳли ёки бир ва икки тилли таржима лугатларига булинади. Энг яхши танилган изохли лугат икки жилдли

“A Shorter Oxford Dictionary”- Инглизча диска Оксфорд лугати ва бошкалардир.

Таржима луғатлари бир тилда сўзни таснифи ва уларнинг бошка тилдаги эквивалентларидан иборатдир. М: профессор, А.И.Смирнитский тахрири остидаги русча- инглизча лугат,Миллер, Янги инглизча-русча лугат, И.Р.Гальперин, инглизча- русча чунтак лугат, Бернюк, Чернюк, инглизча-ўзбекча луғат, Ж.Бўронов, К.Р.Раҳмонбердиев ва бошкалар. Таржима лугатлари тилларни киёслаб укитишга асосланган булади.

Умумий луғатлар ичида чет тилни ўрганувчилар учун мўлжалланган “Learner’s Dictionary”-урганувчи учун лугатни учратамиз.М:”The Advanced Learner’s Dictionary of Current English”, Хомби, Гаптени. Унинг бошка луғатлардан фарқи шуки, у сўзларнинг лексик ё грамматик валентлиги ҳакида маълумот беради. “The Learner’s English -Russian Dictionary ”, Фаломкина, Вайзер деярли 3.500сўзни ўз ичига олади. Махсус луғатлар бизга сўзларнинг маълум бир хусусиятлари ҳакида маълумот беради.М:синонимлар,этимология, талаффуз, фразеологик бирикма ва бошкалар.Синонимлар ҳакидаги энг зўр луғат “ Dictionary of English synonyms Eхpressions” -Инглизча синонимларни ифодаловчи луғат, муаллиф, Соул, ва Вебстр. Энг яхши “English -Russian Phraseological Dictionary ” , А.Б.Кунин, “The Oхford Dictionary of English Proverbs” , Коллиндир.

Юқорида кўрсатилган луғатлардан фойдаланиш инглиз тилини ўрганувчилар учун тилни мукаммал ўрганишларида ва сўз бойлигини оширишда яқиндан ёрдам беради.

Адабиётлар рўйхати:

• 1.    О.Муминов. Инглиз тили лексикологияси. –Тошкент, “Меҳридарё”

• 2.    Жалолов Ж.Ж. Чет тил ўқитиш методикаси – Тошкент- Ўқитувчи,

  1996-16с.

• 3.    Granger C. Play games with English.-London, 1983.-74p.

• 4.    Jill Hadfield. Advanced Communication Games.-Thomas Nelson, 1987.

нашриёти2006 йил. .-135 p.