Povezanost statusa Kosova i Metohije i primene pravnih propisa Republike Srbije iz oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja na istom području

Područje Kosova i Metohije, od 1912. godine je u sastavu Kraljevine Srbije. Ovo područje, u kom etnički Albanci čine većinu stanovništva, u doba socijalizma dobilo je status autonomne oblasti, pod nazivom Autonomna Kosovsko-metohijska oblast. Tokom socijalističkog perioda, nadležnost ove autonomije je proširivana, tako da je po Ustavu Jugoslavije iz 1974. godine, ovo područje postalo konstitutivni element federacije, gotovo u svemu izjednačeno u svom statutu sa republikama SFR Jugoslavije, iako se formalno nalazilo u sastavu SR Srbije. U međuvremenu promenjen je i naziv oblasti u Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo. Kosovo je imalo potpuno odvojeno zakonodavstvo u oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja od SR

POVEZANOST STATUSA KOSOVA I METOHIJE I PRIMENE PRAVNIH PROPISA REPUBLIKE SRBIJE...

Srbije, kao i posebne penzijske fondove. Kosovo1 je ubedljivo najnerazvijeni-je područje u bivšoj SFR Jugoslaviji.

Godine 1989, amandmanima na Ustav SR Srbije od 24. 3. 1989. godine, a posebno 1990. godine, donošenjem novog Ustava Republike Srbije, autonomija Kosova je znatno smanjena. Pokrajina je, između ostalog, izgubila zakonodavnu nadležnost. Ogromna većina kosovskih Albanaca nije prihvatila ove promene, te dolazi do sveopšteg bojkota institucija Republike Srbije. Godine 1997. počinju i prvi oružani sukobi u pokrajini između Vojske Jugoslavije i policije Srbije, s jedne strane i tzv. „Oslobodilačke vojske Kosova”, s druge strane. Ovi sukobi su eskalirali tokom 1998. godine. Godine 1999. nakon neu-spelih političkih pregovora, došlo je do bombardovanja SR Jugoslavije, od strane NATO pakta, koje se okončalo donošenjem Rezolucije 1244, Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija, 10. 6. 1999. godine2. SR Jugoslavija obavezala se na potpuno povlačenje svih vojnih i policijskih snaga sa teritorije Kosova i Metohije. Područje je stavljeno pod protektorat Ujedinjenih nacija, odnosno Privremene aministrativne misije Ujedinjenih nacija na Kosovu (UNMIK), sa „ciljem uspostavljanja privremenih institucija samouprave i stvaranja široke autonomije uz poštovanje suvereniteta SR Jugoslavije”.

Donošenju Rezolucije 1244 Saveta Bezbednosti Ujedinjenih nacija pre-todio je tzv. „Beogradski sporazum“, na čiji teskt su saglasnost dale Narodna skupština Republike Srbije i Savezna vlada Savezne Republike Jugoslavije3. U Rezoluciju 1244 Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija, se u tački 6 „Traži od Generalnog sekretara da, uz konsultacije sa Savetom bezbednosti, naime-nuje Specijalnog predstavnika radi kontrolisanja sprovođenja međunarodnog civilnog prisustva i dalje zahteva od Generalnog sekretara da naloži svom Specijalnom predstavniku da blisko koordinira sa međunarodnim snagama bezbednosti da bi se osiguralo da oba prisustva deluju u istom cilju i na način međusobnog potpomaganja“. Zatim se u tački 9. Rezolucije „Ovlašćuje Generalni sekretar da, uz pomoć relevantnih međunarodnih organizacija, uspostavi međunarodno civilno prisustvo na Kosovu da bi bila obezbeđena privremena administracija za Kosovo pod kojom ljudi Kosova mogu da uživaju značajnu autonomiju u okviru Savezne Republike Jugoslavije i koja će da obezbedi prelaznu administraciju dok uspostavlja i nadgleda razvoj privre-

PRAVO – teorija i praksa Broj 10–12 / 2015 menih institucija samouprave da bi se obezbedili uslovi za miran i normalan život za sve stanovnike Kosova“. Generalni sekretar Ujedinjenih nacija je neposredno po donošenja Rezolucije 1244 Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija imenovao svog Specijalnog predstavnika na Kosovu.

Specijalni predstavnik Generalnog sekretara na Kosovu Bernar Kušner je dana 25. 7. 1999. godine doneo Uredbu broj 1999/1 o ovlašćenjima privremene uprave na Kosovu4. Odredba člana 1, stav 1 Uredbe broj 1999/1 utvrđuje da „sva zakonodavna i izvršna vlast koja se odnosi na Kosovo, uključujući i upravljanje pravosuđem, poverena je UNMIK-u, a sprovodi je Specijalni predstavnik Generalnog sekretara“. Odredba člana 3. Uredbe utvrđuje da „Zakoni koji su bili na snazi na teritoriji Kosova nastaviće da se primenjuju na Kosovu, ukoliko nisu u suprotnosti sa standardima koji se odnose na član 2 (iste Uredbe), na osnovu mandata koji je poveren UNMIK-u po Rezoluciji 1244 (1999) Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija, sa ovom ili bilo kojom drugom Uredbom koju je doneo UNMIK“ . Uredba 1999/1 ima retroaktivno dejstvo počev od 10. 6. 1999. godine. Dana 12. 12. 1999. godine Specijalni predstavnik Generalnog sekretara na Kosovu Bernar Kušner doneo je Uredbu broj 1999/24 o zakonu koji se primenjuje na Kosovu.5 Odredba člana 1. stav 1. Uredbe 1999/24 utvrđuje da su „Zakoni koji se primenjuju na Kosovu : a) Uredbe UNMIK-a koje objavljuje specijalni predstavnik Generalnog sekretara (zajedno sa dole navedenim pravnim instrumentima) i b) Zakon koji je bio na snazi na Kosovu na dan 22. 03. 1989. Godine“. Ova Uredba takođe ima retroaktivno dejstvo od 10. 6. 1999. godine. Dana 13. 12. 1999. godine, tj. narednog dana od donošenja prethodne Uredbe, Specijalni predstavnik Generalnog sekretara je doneo Uredbu UNMIK-a broj 1999/25 o ovlašćenji-ma privremene uprave na Kosovu.6 Odredbom člana 1 Uredbe UNMIK-a broj 1999/25 ukida se član 3. Uredbe UNMIK-a 1999/1 od 25. 07. 1999. godine koji je utvrđivao da: „Zakoni koji su bili na snazi na teritoriji Kosova nastavi-će da se primenjuju na Kosovu“. Ova Uredba, takođe ima retroaktivno dejstvo od 10. 6. 1999. godine. Takođe, dana 27. 9. 2000. godine specijalni predstavnik Generalnog sekretara doneo je Uredbu br. 2000/54 o amandmanima na

POVEZANOST STATUSA KOSOVA I METOHIJE I PRIMENE PRAVNIH PROPISA REPUBLIKE SRBIJE...

Uredbu broj 1999/1 o ovlašćenjima privremene uprave na Kosovu sa izme-nama i dopunama.7 U članu 3 Uredbe pod nazivom „Zakoni koji se primen-juju na Kosovu“ utvrđuje „opozvano u skladu sa Uredbom UNMIK-a broj 1999/25“, čime je samo konstatovano da se na Kosovu primenjuju Uredbe UNMIK-a i propisi koji su na istoj teritoriji važili na dan 22. 3. 1989. godine.

Dakle, Rezolucijom Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija 1244 ga-rantuje se rešavanje statusa Kosova uz poštovanje suvereniteta i teritorijalnog integriteta Savezne Republike Jugoslavije, odnosno Republike Srbije. Republika Srbija je od 26. 5. 2006. godine međunarodni sukcesor Državne zajednice Srbija i Crna Gora, koja je nastala 04. 2. 2003. godine, promenom naziva dotadašnje SR Jugoslavije. Ali, tokom budućeg pregovaračkog procesa na području Autonomne Pokrajine Kosovo i Metohija, sva zakonodavna, izvršna (i pravosudna) vlast pripala je UNMIK-u. Uredbom UMNIK-a broj 1999/25 prestali su i da se primenjuju važeći propisi Republike Srbije na Kosovu i Metohiji, nego se primenjuju propisi koji su bili na snazi na dan 22. 3. 1989. godine i uredbe UMNIK-a. Jedini propisi Republike Srbije koji bi se mogli na osnovu uredaba UMNIK-a primenjivati su propisi Socijalističke Republike Srbije koji su važili za svu teritoriju republike, uključujući i autonomne pokrajine, na dan 22. 3. 1989. godine. Ovde se radi se o zanemarlji-vom broju propisa s obzirom da je SAP Kosovo imalo praktično svu zakonodavnu vlast do 24. 3. 1989. godine kao i SR Srbija. Specijalni predstavnik Generalnog sekretara je Uredbom 1999/25 stavio van snage propise Srbije i to, između ostalog i propise koji se tiču penzijskog osiguranja.

Od 10. 6. 1999. godine na Kosovu, u skladu sa Uredbom UNMIK-a broj 1999/25 važe propisi iz oblasti penzijskog osiguranja, koji su važili do 24. 3. 1989. godine na teritoriji SAP Kosovo. SAP Kosovo je imalo posebne zakone iz oblasti penzijskog osiguranja, kao i posebne fondove penzijskog osiguranja iz koga se vršila isplata penzija korisnicima penzija. Stupanjem na snagu navedenih uredaba UNMIK-a prestala je obaveza Republike Srbije da vrši isplatu penzija korisnicima penzija koji su imali prebivalište na Kosovu i Metohiji, kojima je nadležni pokrajinski kosovski fond penzijskog osiguranja (u daljem tekstu: pokrajinski fond) priznao pravo na penziju, odnosno koji su doprinose za obavezno penzijsko osiguranje uplaćivali u pokrajinski fond. Republika Srbija je poštujući ustavne amandmane i preuzimanje određenih nadležnosti na teritoriji Kosova od 24. 3. 1999. godine pa do 10. 6. 1999. godine, preuzela isplatu penzija licima kojima je do tada postojeći pokrajinski fond priznao

PRAVO – teorija i praksa Broj 10–12 / 2015 pravo na penziju, licima koja su u periodu od 24. 3. 1989. godine, pa do 10. 6. 1999. godine imali prebivalište na teritoriji AP Kosovo i Metohija, odnosno licima koja su uplaćivala doprinose za penzijsko i invalidsko osiguranje u pokrajinski fond. Posle 10 .6. 1999. godine Republika Srbija je, čak nastavila i sa priznavanjem prava na penziju, tj. donošenja pojedinačnih rešenja o priznavanju prava na penziju interno raseljenim licima sa Kosova i Metohije. Reč je o građanima, koji su boravište kao interno raseljena lica imali na teritoriji Republike Srbije, izvan Autonomne Pokrajine Kosovo i Metohija.

Uredbom broj 2001/9 o Ustavnom okviru za privremenu samoupravu na Kosovu Specijalni predstavnik Generalnog sekretara Hans Hakerup je na osnovu ovlašćenja koja mu daje Rezolucija Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija 1244, uzimajući u obzir Uredbu UNMIK-a broj 1999/1 od 25. 7. 1999. godine, o ovlašćenjima Privremene administracije na Kosovu proglasio „Ustavni okvir za Privremenu samoupravu“8, kojim se uspostavljaju Privremene institucije samouprave na Kosovu. U Poglavlju 5. Ustavnog okvira „Odgovornosti Privremenih institucija samouprave“ u članu 5.1 utvrđuje se da Privremene institucije samouprave imaju taksativno navedene odgovornosti u određenim oblastima, a među kojima je pod alinejom (j) Rad i socija--lno staranje. U oblastima u kojima Privremene institucije samouprave imaju odgovornost, Skupština Kosova, uspostavljena na osnovu Ustavnog okvira donosi zakone, koje Uredbom proglašava Specijalni predstavnik Generalnog sekretara. Dana 13. 9. 2001. godine Specijalni predstavnik Generalnog sekretara doneo je Uredbu broj 2001/19 o izvršnom ogranku privremenih institucija samouprave na Kosovu9 (Uredba je stupila na snagu, istog dana, 13. 9. 2001. godine). Uredbom je utvrđeno da se osnivaju ministarstva privremene samouprave, među kojima i Ministarstvo rada i socijalnog staranja (Glava 2, član 2.2, alineja (f) Uredbe). U Aneksu VII iste Uredbe, alineja (XIII) utvrđeno je da Ministarstvo rada i socijalnog staranja „promoviše razvoj sistema socijalnog osiguranja, uključujući osiguranje od nezaposlenosti i penzijsko osiguranje“.

Specijalni predstavnik Generalnog sekretara Hans Hakerup je dana 22. 12. 2001. godine, shodno svojim ovlašćenjima, prema Rezoluciji Saveta bez-bednosti Ujedinjenih nacija 1244, uzimajući u obzir Uredbu UNMIK-a broj 1999/1 od 25. 7. 1999. godine kao i Ustavni okvir za privremenu samoupravu

POVEZANOST STATUSA KOSOVA I METOHIJE I PRIMENE PRAVNIH PROPISA REPUBLIKE SRBIJE... na Kosovu, priznajući da Privremene institucije samouprave imaju odgovornosti u vezi sa penzijama na Kosovu za koje je hitno potrebno zakonodavstvo, a uzimajući u obzir da Privremene institucije samouprave nisu odmah u mogućnosti da daju savete u vezi sa ovim pitanjem i da će specijalni predstavnik Generalnog sekretara da uzme u obzir njihova mišljenja kada budu izneta, a u svrhu regulisanja obaveznih penzija i dopunskih penzija koje obezbeđuje poslodavac i individualnih penzija na Kosovu i uspostavljanja Penzijske administracije, Kosovskog penzionog štednog fonda i Penzijskog odeljenja Uprave bankarstva i platnog prometa na Kosovu, doneo Uredbu broj 2001/35 o penzijama na Kosovu¹⁰, koja je izmenjena i dopunjena 2005. godine¹¹. Uredbom su ustanovljene, između ostalih, osnovne penzije, a posebna administracija rukovodi i administrira isplaćivanje osnovnih penzija svim licima koja imaju stalno mesto boravka na Kosovu i koja su navršila životnu dob za penzio-nisanje (65 godina života). Skupština Kosova je shodno ovlašćenjima datih Ustavnim okvirom za privremenu samoupravu na Kosovu, imajući u vidu Uredbu UNMIK-a broj 2001/35 o penzijama na Kosovu, u svrhu donošenja odluke o metodologiji za određivanje osnovne penzije i o utvrđivanju datuma početka isplate osnovnih penzija donela Zakon broj 2002/1 o metodologiji za određivanje nivoa osnovne penzije na Kosovu i o utvrđivanju datuma početka isplate osnovnih penzija¹². Odredba člana 1, stav 1 ovog Zakona utvrđuje da će osnovna penzija biti isplaćivana počev od 01. 7. 2002. godine. Odredba člana 2, stav 2 ovog Zakona utvrđuje da „podobnim pnzionerima koji svoje zahteve predaju penzijskoj administraciji Kosova do i zaključno sa 31. 10. 2002. godine, penzije će biti isplaćivane retraktivno od 01. 07. 2002. godine“. Odredba člana 2, stav 3 ovog Zakona utvrđuje da „penzionerima koji imaju pravo i koji svoje zahteve predaju Penzijskoj administraciji Kosova posle 31. 10. 2002. godine, penzije će biti isplaćivane od meseca kada je podnet zahtev“.

Uredbom o penzijama na Kosovu formiran je Kosovski penzioni štedni fond. Što se tiče samog penzijskog sistema stvorena je određena kombinacija socijalnih penzija i kapitalizacije. Naime, iz budžeta Kosova se obezbeđuju jednake penzije za sve koji imaju prebivalište na Kosovu, kada navrše 65

PRAVO – teorija i praksa Broj 10–12 / 2015 godina života, bez obzira na dužinu i obim uplaćenih sredstava tokom radnog veka. Uredom o penzijama na Kosovu stvoren je penzijski sistem koji nije kompatibilan sa penzijskim sistemom Republike Srbije, odnosno penzijskim sistemom zasnovanim isključivo na obimu i dužini uplate doprinosa. Postoje osnovne penzije koje pripadaju svim stanovnicima Kosova kada navrše 65 godina života i drugi oblici, koji utvrđuju viši nivo penzija i to na bazi uplate doprinosa, ali i na bazi kapitalizacije.Tokom decembra 2006. godine bilo je oko 128 000 korisnika svih oblika kosovskih penzija¹³. Postoji obaveza ulaganja zaposlenih u Kosovski penzioni štedni fond, koji plasira sredstva u cilju njihovog oplođavanja.

Početkom 2008. godine, Privremene institucije samouprave, proglasile su nezavisnost pokrajine Kosovo i stvaranje „Republike Kosovo. Tako je Skupština Kosova donela Zakon o izmenama i dopunama Zakona o penzija-ma14. Izmenama i dopunama je zapravo, izmenjena Uredba o penzijama na Kosovu. Izmenama i dopunama su izbrisane odredbe o specijalnom predstavniku UN-a i drugih, jer su kosovske vlasti preuzele pun „zakonodavni ka-pacitet“. Da bi se očuvala socijalna komponenta penzijskog sistema i dalje postoje zagarantovane penzije u istom iznosu za sve starije od 65 godina. Sredstva za isplatu ovih penzija se isplaćuju iz budžeta „Republike Kosovo“.

Dakle, pravni propisi koji se primenjuju na Kosovu i Metohiji u pogledu penzijskog osiguranja, nakon donošenja Rezolucije saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija 1244, Uredbe UNMIK-a o broj 1999/1 o ovlašćenjima privremene uprave na Kosovu, Uredbe UNMIK-a broj 1999/24, kojom je utvrđeno da propisi koji se primenjuju na Kosovu su propisi koji su bili na snazi na dan 22. 3. 1989. godine čime je UNMIK stavio van snage primenu pravnih propisa Republike Srbije, Uredbe UNMIK-a broj 1999/25, Uredbe 1999/54 UNMIK-a o amandmanima na Uredbu UNMIK-a broj 1999/1 o ovlašćenji-ma privremene uprave na Kosovu sa izmenama i dopunama, Uredbe broj 2001/9 o Ustavnom okviru za privremenu samoupravu na Kosovu, Uredbe UNMIK-a broj 2001/19 o izvršnom ogranku Privremenih institucija samouprave na Kosovu su:

• 1.    Uredba broj 2001/35 o penzijama na Kosovu, Uredba o izmenama i dopunama Uredbe broj 2005/20 o izmenama i dopunama Uredbe o penzijama na Kosovu.

• 2.    Zakon broj 2002/1 o metodologiji za određivanje nivoa osnovne penzije na Kosovu i o utvrđivanju datuma početka isplate osnovnih penzija.

• 3.    Zakon o izmenama i dopunama Zakona o penzijama koji je donela Skupština Kosova 2005. godine.

POVEZANOST STATUSA KOSOVA I METOHIJE I PRIMENE PRAVNIH PROPISA REPUBLIKE SRBIJE...

Nakon svega izloženog možemo zaključiti sledeće. Vlast UNMIK-a na Kosovu i Metohiji uspostavljena je uz pristanak SR Jugoslavije, odnosno Republike Srbije, na osnovu kog je i Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija doneo Rezoluciju 1244. Uredbama UNMIK-a prestalo da važi zakonodavstvo Republike Srbije na teritoriji Kosova i Metohije. UNMIK, odnosno Privremene institucije samouprave donele su propise o penzijskom osiguranju. Isplata penzija po ovim propisma počela je za sva lica koja su podnela zahteve, a imala su prebivališe na Kosovu u datom trenutku i to počev od 01. 7. 2002. godine. Uzimajući u obzir činjenicu da i Specijalni predstavnik Generalnog sekretara naglašava u svojoj Uredbi o penzijama broj 2001/35 da Privremene institucije samouprave imaju odgovornost u vezi isplate penzija na Kosovu, ne postoji nikakva obaveza Republike Srbije, odnosno nadležnog fonda penzijskog osiguranja Srbije prema korisnicima penzija koji imaju prebivalište na Kosovu, a Republika Srbija im je do10. 6. 1999. godine isplaćivala penzije. Licima koja su imala prebivalište na Kosovu, Republika Srbija je uredno isplaćivala penzije, ukoliko su na to stekli pravo bilo od strane pokrajinskog fonda bilo od strane republičkog fonda i to kroz sav period od 24. 3. 1989. godine do 10. 6. 1999. godine. Tada je UNMIK, kao institucija formirana na osnovu Rezolucije Ujedinjenih nacija, utvrdio da se na teritoriji Kosova ne primenjuju propisi Republike Srbije.

U skladu sa propisima na teritoriji pod kontrolom UNMIK-a, licima koja su ispunjavala utvrđene uslove, a podnela su zahtev Penzionoj administraciji Kosova, od 01. 7. 2002. godine počela je isplata penzija. Republika Srbija jeste nastavila isplate penzija na jednom delu teritorije Kosova i Metohije, gde to bezbednosni i drugi uslovi dozvoljavaju.

Na kraju ćemo pomenuti Presudu Evropskog suda za ljudska prava iz Strazbura, po Pritužbi, bračnog para G., tužena Republika Srbija15. Presudom se obavezuje Republika Srbija na isplatu neisplaćenih penzija bračnom paru G. Međutim, tokom većeg dela spornog perioda bračni par G. nije imao prebivalište na području Kosova. Bračni par G. je imao prebivalište na području Republike Srbije, van Kosova i Metohije (N.P.). Osim toga, za bračni

PRAVO – teorija i praksa                                                     Broj 10–12 / 2015

par G. nije dokazano da je primao penzije od strane Kosovskog penzionog štednog fonda, formiranog u svemu u skladu sa procedurom koju su odredile Ujedinjene nacije, nakon donošenja Rezolucije 1244. Pored toga, istom Presudom se utvrđuje da je tužena strana, tj. Republika Srbija obavezna da u roku od šest meseci od datuma kada ova presuda postane pravosnažna, predu-zme sve odgovarajuće mere da obezbedi da nadležni srpski organi sprovedu relevantne zakone kako bi se obezbedila isplata penzija i zaostalih zarada, pri čemu se podrazumeva da u vezi sa tim mogu biti neophodni određeni razumni i brzi činjenični i/ili administrativni postupci verifikacije. Ali, kada se analizi-riraju svi gore navedeni pravni propisi, nedvosmisleno je da pravni osnov za eventualnu isplata neisplaćenih penzija za lica sa Kosova i Metohije, od strane Republike Srbije može da postoji samo u slučaju kada licu nije vršena isplata penzija od strane Privremenih institucija samouprave na Kosovu i Metohije.

Aleksandar Božić, PhD

“Dr Mladen Stojanović” Health centre, Bačka Palanka

A CORRELATION BETWEEN THE STATUS OF KOSOVO AND METOHIA AND THE APPLICATION OF THE LEGISLATION OF SERBIAN PENSION AND DISABILITY INSURANCE IN THE SAME AREA

Absctract

The aim of this paper is to present the establishment of the new pension system in the Autonomous Province of Kosovo and Metohia after 6th October 1999 as well as the establishment of the United Nations administration in the same area. The paper analyses the role and responsibilities of the Provisional Institutions of Self-Government in Kosovo and Metohia in the creation of a new pension system in this area. In addition, this work is aimed to challenge the standpoint according to which Serbia is presented as a debtor, due to the fact that since 6th October 1999 it has not performed the payments from its public pension funds in a greater part of the territory of Kosovo and Metohia.

POVEZANOST STATUSA KOSOVA I METOHIJE I PRIMENE PRAVNIH PROPISA REPUBLIKE SRBIJE...