Talabalarning karyeraviy o'sish perspektivlari, turizm va mehmondo'stlik sanoatiga sodiqligi: qabul qilingan ijtimoiy ish statusi va kutilayotgan maoshlari

• 1 .Kirish. Dunyo bo’ylab sayyohlik va mehmondo’stlik sanoatida xizmat ko’rsatuvchilarni jalb qilish va sifatini oshirish bir qancha muammolar olib keldi. Natijada, ishchi kuchining yetishmasligi va xizmat ko’rsatadigan joylarning soni

  tobora ko’paymoqda (Penny Wan et al., 2014; Richardson, 2008). Turizm sanoatida bir nechta muammolar bor, bular: ish haqi kamligi, ish soatlarning ko’pligi, yuqori martabaga ko’tarilish imkoniyati pastligi (Akış Roney, 2007). Xodimlarning har bir sohaga sadoqati ularning qarashlari va u yerda ishlashga bo’lgan munosabati hamda mavjud ish o’rinlari bilan belgilanadi (Richardson, 2009). Turizm va mehmondo’stlik sohasidagi xodimlarning tushunishi bo’yicha, siz yaxshi ma’lumotli, yetarli bilimga egaligi, g’ayratli va fidoyi bo’lishi ishchi kuchini oshirmaydi (Kusluvan & Kusluvan, 2000). Yoshlarning umidlari, istaklari va intilishlarini bilish, ularni ish sharoitlariga yo'naltirishga yordam beradi (Aycan & Fikret-Pasa, 2003). Xulosa qilib shuni ta’kidlash joizki, yaxshi tushunish turizm sanoatida talabalarni barcha jarayonlarda o’zini tutishi, dasturlarni bilishi va mehmondo’stlik sohasida o’sishga yordam beradi.

• 2. Adabiyotlar tahlili. Ijtimoiy tizimning o'lchov birligi - bu ijtimoiy holat (Penny Wan et al., 2014). Ijtimoiy sinf iqtisodiy hayotning ijtimoiy munosabatlaridan kelib

  chiqadigan tengsizlikning tuzilishi, ya'ni mehnat bozori va ishlab chiqarish birliklaridagi munosabatlar sifatidir (Chan, 2019). Shaxs o'z maqomini ikki jihatdan oladi: tug'ilgan xususiyatlar (familiyasi, irqi va boyligi kabi) va bu xususiyatlarni shaxs tomonidan olish va erishish mumkin (bilim malakasi va ish unvoni kabi). Shu sababli, ko'plab xususiyatlar shaxsning maqomini namoyish etishga yordam beradi (Asghar et al.,2008). Kusluvan va Kusluvanning (2000) aytishicha: ijtimoiy status insonlar o’zining ishidan faxrlanishi, oila a’zolari o’zining ishidan qoniqishi yoki bu ishni kerakli va jamiyatning muhim bo’lagiga asoslanganini ta’kidlashadi.

Ko’pgina turizm va mehmondo’stlik sanoatidagi adabiyot qo’llanmalar talabalarning sohaga bo’lgan munosabati, ularning ishdagi imkoniyatlari, shu sohada ishlash rejalari va turizm sohasidagi bilimlarga diqqat qaratishgan (Akış Roney, 2007; Kusluvan & Kusluvan, 2000;

Ishning tabiati yoki xarakteri lavozim va martaba bilan o’zaro bog’liq. Martabaga ko’tarilish istiqboli ish va o’sishga bog’liq (Richardson, 2008a). Turizm va mehmondo’stlik sanoatida talabalarning shu sohada pul topishlari, ish bo’yicha afzalliklari, turizm sohasi bo’yicha bakalavrni o’qishlari kelajakka sarmoya qilish aytilgan (Kusluvan & Kusluvan, 2000). Tadqiqot o’tkazilganda, ish xarakteri bilan martabaning istiqboli orasida bog’liqlik bordeb aytilgan (Kusluvan & Kusluvan, 2000;

Tadqiqot natijalariga binoan ish haqi, lavozimga ko'tarilish imkoniyatlari va talabalar va ularning menejerlari o'rtasidagi munosabatlar sanoatini ta'minlash uchun ishlash kerak bo'lgan asosiy yo'nalishlardir. Talabalar o'zlari ishlayotganda ijobiy tasavvurlarga ega bo’lishlari uchun yuqori rag'batlantirish kerak (Richardson, 2008) Shu sababli ma'lumotnomalar shakllari ichki standart bo’yicha variantlarga yoki joriy holatni baholaydilar. Masalan, shaxs o'z ishini baholashi mumkin o'zi haqida ma'lumotlarga asoslanib tegishli ish haqi, avtonomiya yoki martaba daraja istiqbollarini inobatga oladi. Shunday qilib, agar shaxs o'zi shug'ullanadigan soha tomonidan taqdim etiladigan martaba istiqbollariga katta ahamiyat bersa, yaxshi martaba istiqbollarini ta'minlaydi. Taxmin qilish mumkinki, martaba ko’tarilish omilini talabalarning niyatini belgilash va mehmondo’stlik va turizm sohalariga sodiq qolish sifatida taklif qilinishi mumkin (Penny Wan et al., 2014).

Natija kutishlari va martaba o'rtasidagi bog'liqlik tanlovlarni ish qiymatlari tushunchasi bilan ham izohlash mumkin. Ish qiymatlari shkalasi odatda ikkita qiymat domenini o'zida mujassam etadi: ichki va tashqi (Penny Wan et al., 2014) Yuqorida aytib o'tilgan adabiyotlarga asoslanib, u oqilona bo'lishi mumkin jismoniy shaxsning kutilayotgan ish haqi unga yordam beradi deb taxmin qildi ichki yo'riqnoma yoki kasb tanlash va maqsad sari intilish. Ish haqi yuqori darajada kutilgan shaxs taklif etadigan ish qidiradi yuqori ijtimoiy mavqe va yanada yaxshi martaba istiqbollari va unga sodiq qolish uning ish qadriyatlariga mos kelishini buyurish. Ish haqini kutish, shuning uchun ijtimoiy mavqe va martaba o'rtasida moderator vazifasini bajaradi istiqbollari va martaba istiqbollari va sanoat majburiyatlari o'rtasidagi. Adabiyotlarga asoslangan holda oltita gipoteza shakllangan. Bular:

1-gipoteza. Turizm va mehmondo'stlik sanoatidagi ish xarakteri qabul qilingan ijtimoiy ish statusi bilan bog'liq..

2-gipoteza. Qabul qilingan ish xarakteri karyeraviy o'sish perspektivalariga bog'liq..

3-gipoteza. Qabul qilingan ijtimoiy ish statusi karyeraviy o'sish perspektivalariga bog'liq

4-gipoteza. Karyeraviy o'sish perspektivalari turizm va mehmondo’stlik sohasiga sodiqlikka bog’liq.

5-gipoteza. Qabul qilingan ijtimoiy ish statusi va karyeraviy o'sish perspektivalari orasida aloqani kutilayotgan maosh mo'tadillashtiradi.

6-gipoteza. Karyeraviy o'sish perspektivalari va sohaga sodiqlik munosabati kutilayotgan maosh tufayli mo'tadillashadi.

Ushbu tadqiqotni o’tkazish uchun ma’lumotlar self-administred survey orqali Toshkent shahridagi Yoju texnika institute talabalaridan yig’ildi. Yanayam ishonchli ma’lumot olish uchun self-administred surveydan foydalanildi. Ma’lumot yig’ish ikki bosqichda amalga oshirildi. Birinchi bo’lib, convenient sampling orqali respondentlarni Yodju instituti turizm 3-bosqich talabalarini tanlab olindi, ikkinchi bosqichda ularga tadqiqotta ishtirok etish uchun, anketa so’rovnoma tarqatildi. Anketa so’rovnoma 39 ta savoldan iborat bo’lib, 5 ta bo’limga bo’lingan. Birinchi ikki b’lim orqali respondentlar demografik profillari va ish tajribasi haqidagi ochi va yopiq savollardan iborat. So’rovnomada 45 kishi qatnashdi, ularning 45,5% erkak va 54,5% qismi ayollarga to’g’ri keldi. Respondentlarning 13,6%i hozirda turizm va mehmondo’stlik sanoatida faoliyat yuritmoqda va 13,6%i shu sohada ishlagan bo’lib ammo hozirda ishlamaydi, 11,4%i 1 yildan kam, 11,4%i 1-2 yillik, 6,7% qismi esa 25 yillik tajribaga ega va qolgan 70,5% talabalar ish tajribasiga ega emasligi aniqlandi. Keyingi 3 bo’limda turizm va mehmondo’stlik sanoatidagi karyeraviy kelajak natijalari, ish tabiati, ijtimoiy statusi to’grisida yopiq savollardan iborat bo’lib, bir necha qiziqish shkalasi anketa so’rovnomasini tashkil etti. Ularni Likert shkalasida

1dan 5 gacha darajada baholandi. So’rovnoma anketasi Penny Wan Y, Wong I, Kong W (2014) maqolasidan moslashtirildi.

Qabul qilingan ish xarakteri . Bu yerda turizm talabalari tomonidan mehmondo’stlik va turizm sanoatidagi ishlarni qabul qilish xarakterini aniqlandi. 1-Jadvalda ko'rsatilgandek, 70,5% talaba bu soha kasblarini qiziq deb hisoblashadi. 40.1% odam ushbu kasblarni qiyin emas deb hisoblaydilar. Talabalarning 68,2%i bu kasblarda ko'p yangiliklar o'rganish mumkin deb hisoblashadi. Va eng yuqori natija ko'rsatgan natija yangi odamlar bilan tanishish yoqimli tajriba sifatida qaralishidir, 86.4%.

Qabul qilingan ish status . Bu qism anketa so'rovnomada qatnashgan talabalar orasida turizm sanoatining qabul qilinuvchi ijtimoiy ish statusini baholaydi. Qabul qilinuvchi ijtimoiy ish statusi ikki faktor qabul qilinuvchi ijtimoiy ish ijobiy statusi va qabul qilinuvchi ijtimoiy ish salbiy statusi orqali tekshirildi. 1-jadvalda oila faxri punkti (29,5%)dan boshqa qolgan 3ta ijobiy ta'sir qiluvchilar yuqori natijaviy ko'rsatib, qabul qilinuvchi ijtimoiy ish ijobiy statusini yuqoriligini anglatmoqda, hamda 1-jadvaldagi 75%dan yuqori natijalar bilan respondentlarning qabul qilinuvchi ijtimoiy ish salbiy statusini yoqlamaydi.

Karyeraviy o'sish perspektivalari . Karyeraviy o'sish perspektivlari talabalar institutni tamomlaganidan keyingi maqsad va rejalarini aniqlaydi. Eng yuqori natija ko'rsatgan faktor "yaxshi pul ishlash mumkinligi" 72,7% natija va "oliy ta'lim diplomining karyeraviy o'sishiga ta'siri" 59,1% ularning asosiy maqsadini ochib bermoqda.

Kutilayotgan ish haqi . Kutilayotgan ish haqi talabalar institutni tamomlaganidan keyingi kutayotgan maoshlarini aniqlaydi. Kutilayotgan ish haqi 2mlndan 11mln va undan ko'p 4talik shkala bilan baholandi. 11 va undan ko'p maosh olishni kutuvchilar yetakchilikni ko'rsatib, 43,2% natija va eng kam natijani 2-4mln oylik kutuvchilar 9,1%ni tashkil etmoqda.

1-jadval

O'lchanuvchilar

Mutlaqo qo'shilam an

Neytral

Mutlaqo qo'shilmay man

Qabul qilingan ish tabiati
Bu sanoat kasblari qiziqarli	70,50%	20,50%	9,10%
Bu sanoatda har kuni o'rganish uchun nimadir bor	68,20%	22,70%	9,10%
Bu sanoat kasblari qiyin	13,60%	50%	13,60%
Bu sanoatda ishlab yangi odamlar bilan tanishish yoqimli	86,40%	11,40%	2,20%
Qabul qilingan ijtimoiy ish ijobiy statusi
Oilam mening kasbim bilan faxrlanadi	29,50%	4,60%	65,90%
Turizm  va  mehmondo'stlik  sanoati kasblari hurmatga sazovor kasb	70,50%	18,20%	11,40%
Turizm  va  mehmondo'stlik  sanoati kasblari jamiyatimizda muhum kasb	84,10%	4,50%	11,40%
Men bu sanoatdagi karyeram bilan faxrlanaman	70,50%	20,50%	9,10%
Qabul qilingan ijtimoiy ish salbiy statusi
Bu sanoat ishchilari jamiyat uchun hech qanday ahamiyatga ega emas	6,80%	15,90%	77,30%
Bu sohada ishlash axloqsiz	4,60%	13,60%	81,80%
Karyeraviy o'sish perspektivalari
O'sish   imkoniyatlari   bu   sanoatda qoniqarli	59,10%	31,80%	9,10%
Turizm va mehmondo'stlik sanoatini universtitet darajasida o'rganish to'g'ri sarmoya	65,90%	18,20%	15,90%
Bu sohada yaxshi pul ishlash mumkin	72,70%	20,50%	6,80%
Bu sohada boshqa sohalardan ko'proq pul	43.2%	38,60%	18,20%

topish mumkin
Bu    sohada    ishlashning    foydasi kamchiliklardan ko'proq	52,30%	34,10%	13,60%

O’tkazilgan tadqiqot yordamida yuqoridagi giootezalarni to'griligini tekshirildi. Tadqiqot natijalari Gipoteza 1ga ko'ra qabul qilingan ish xarakteri bilan qabul qilinuvchi ijtimoiy ish statusi bog'liqligi faqat ijobiy statusi bilan bog'liqlikni, salbiy statusi bilan esa bog'liqlik yo'qligini ko'rsatdi. Gipoteza 2 ham natijalar yuqoriligi bilan tasdiqlandi. Gipoteza 3 ham so'rovnoma natijasi bilan tasdig'ini topdi. Gipoteza 4 ham ijobiy natijalar yuqoriligi asosida tasdiqlandi. Gipoteza 5 esa Gipoteza 3 to'griligini kutilayotgan maosh tufayli mo'tadillashishi bu ko'rsatkich yuqori maosh ko'pchilik tomonidan belgilangani sabab qo'llab quvvatlandi. Gipoteza 6 ishga sodiqlik va karyeraviy o'sish perspektivalari orasida aloqani mo'tadillashishi kutilayotgan maoshga bog'liq emasligi bilan rad etildi.

Muhokama . Ushbu hisobotda talabalarning qabul qilingan ijtimoiy ish statusi va kutilayotgan ish haqini ularning turizm va mehmondo'stlik sohasiga munosabati va martaba niyatlariga ta'sirini o'rganadi. Natijalar ish sifati va ijtimoiy mavqeining bevosita va bilvosita ta'sirini hamda kutilayotgan ish haqining talabalarni ish bilan ta'minlash istiqbollariga ta'sirini va ularning mehmondo'stlik va turizm sohalariga sodiqligini ko'rsatadi va ushbu konstruktsiyalar o'rtasidagi munosabatlarning tarmog'ini ifodalaydi. Ishning qabul qilingan xarakteri ijobiy qabul qilingan ijtimoiy status bilan kuchli bog'liqligi aniqlandi, ammo salbiy taxmin qilingan ijtimoiy maqom bilan bog’liq emas, bu 1-gipotezani qisman qo'llab-quvvatlaydi.

Xulosa. Tadqiqot talabalarning niyatlari va ularning mehmondo'stlik va turizm sohasida ishlashga sodiqligini yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Mehmondo'stlik sohasidagi ish joylari bo'yicha ilgari o'tkazilgan tadqiqotlarda talabalar ushbu soha haqida fikrlarini, ularning martaba maqsadlari va sodiqligini tekshirish uchun chiziqli tenglamadan foydalanilgan (Aksu & Köksal, 2005; Barron & Maxwell, 1993; Jenkins, 2001; Kusluvan & Kusluvan, 2000; Richardson, 2008; Roney & Öztin, 2007;

Foydalanilgan adabiyotlar:

"Экономика и социум" №5(84) 2021