Баркамол авлод тарбиячиси сифатида ота - она масъулиятини ошириш

ўз уйи, оиласида бахтли бўлган инсонгина ўзини тўлақонли бахтиёр ҳис этади.

Калит сўзлар: таълим-тарбия, маданият, оила, педагогика.

Шуни алоҳида таъкидлаш ўринлики, оиланинг мавжудлиги аввало ота ва онанинг ўз вазифаларини бажариши билан боғлиқдир. Туғилган фарзанднинг етук инсон бўлиб вояга етишида ота-она бирламчи роль ўйнайди. Агар оилада ота ва она ўз вазифаси ижобий бажарилса, яъни болада оилага, ота-онага, кексаларга ҳурмат, ўзаро ёрдам ҳислатлари шаклланса, у келажакда оила қургач, ўзи ҳам фарзандларини худди шундай тарбиялашга интилади. Зеро, муқаддас Хадис шарифларда ҳам ота ва онанинг тарбиячилик мақомлари тўғрисида шундай дейилган: «Ҳеч бир ота-она боласига яхши одобдан ортиқ ҳадя бера олмайди». Ҳазрат Алишер Навоийни ўқир эканмиз, унинг “Фарзанд ҳаётда ҳар бир нарсадан аъло, устун ва севишга лойиқ табиат муждоси. Шунинг учун ҳам болага кўз-қулоқ бўлмаслик, уни назоратсиз қолдириш, ўз вақтида тўғри тарбия бермаслик, кейинчалик ёмон оқибатларга олиб келиши мумкин” деган пурмаъно сўзлари миллатимизда фарзанд тарбияси борасида ота онанинг масъулияти миллий қадрият эканлигидан дарак беради.

Юртбошимиз Муҳтарам Ислом Каримов ўзларининг “Ўзбекистон мустақиликка эришиш остонасида” асарларида таъкидлаганларидек, “Республикамизнинг бугунги ва эртанги тақдири ёш авлоднинг касб маҳорати, интеллектуал даражаси, маънавий тараққиёти, жисмоний соғломлигига боғлиқ” бўлиб, бу даражанинг амалдаги кўриниши оиладаги маънавий ҳамда психологик муҳитга боғлиқдир. Яъни, фарзанднинг ҳар томонлама камол топишида аввало шу оиладаги ижтимоий психологик муҳит катта роль ўйнайди.

Оиладаги муҳит эса энг аввало уни ташкил этувчилар ўртасидаги самимий муносабатларнинг характерига боғлиқдир. Оилаларимизда ҳар томонлама соғлом муҳит ҳукмрон экан, фарзандларимиз баркамол вояга етадилар, фуқаролари баркамол жамият эса ҳеч қачон завол топмайди.

Жамият таянчи соғлом оила бўлар экан, фарзандлари миллат даражасида тафаккур қилишга қодир бўлган бундай юрт барқарор тараққиёт йўлидан оFишмайди, амалга ошираётган барча ислохотларимиз албатта самара бе-ради. Зеро, оилавий тарбия ва ундаги ота ва она масъулияти масаласи бизнинг қонунларимизда ҳам муҳрлаб қўйилган. Мамлакатимизнинг Бош ^омуси Конституциямизнинг 64 моддасида “Ота-оналар уз фарзандларини вояга етгунларига кадар боциш ва тарбиялашга мажбурдирлар” деган норманинг мавжудлиги хам ота ва оналарга цонуний юкланган вазифадир. Ушбу Конституциявий норманинг бажарилмаслиги тўғрисида Президентимиз фикрлари айни глобал узгаришлар даврида ота-оналик институтининг муҳимлигини янада яққол намоён этади: “... Болаларимизни ёшлик чоFидан бошлаб миллий тарбия, ахлоц-одоб, юксак маънавият асосида вояга етказиш биз учун доимо долзарб аҳамият касб этиб келган. Бу масалага эътибор бермаслик нафацат айрим ота-оналар, балки бутун жамият учун жуда қимматга тушишини ҳам кўпгина ҳаётий мисолларда кўриш мумкин... Ақли расо ҳар қайси инсон яхши англайдики, бу ёруғ дунёда ҳаёт бор экан, оила бор. Оила бор экан, фарзанд деб аталмиш бебаҳо неъмат бор. Фарзанд бор экан, одамзод хамиша эзгу орзу ва интилишлар билан яшайди”.

Шундай цилиб, оила - бу эр-хотин, ота-она ва болалар уртасида шаклланган муносабатларнинг тарихий тизими, унинг аъзолари бир-бирлари билан цариндош-уругчилик ва никох билан боFланганлар. Маълумки, оила яхши ва маъқул анъаналар ва қадриятларни бузилмаган ҳолда сақлаб, уларни кейинги авлодга етказиш вазифасини бажариб келган. Шунга кура, хозирги кунда хам оиланинг асосий вазифаларидан бири - миллатга хос булган авлодлар тарбиясидаги узлуксизликни таъминлаб беришдир.

Жамиятдаги ўзгаришлар оилага таъсирини кўрсатганидек, оиладаги ўзгаришлар ҳам жамиятга албатта ўз таъсирини кўрсатади. Болани шахс сифатида шаклланиши, орзу-умидлари канот ёзиб келажакка интилишлари оила мухитида царор топади. Оиладаги хайрихохлик, узаро муносабат атроф-муҳитга ўз таъсирини кўрсатмай қолмайди. Олиб бораётган тадқиқотлардан маълум булишича, ота-она обрусининг кутарилиши ёки пасайишида фарзандларнинг алоҳида ўрни бор. Айниқса, педагоглар, олимлар, раҳбарлик лавозимида фаолият юритаётган инсонларнинг оилаларида бу жараён ўзига хос характерга эга эканлиги маълум булди. Айнан рахбарлик лавозимларида ишлайдиган ходимларнинг 37 фоизи оилада фарзанд тарбиясига алохида вакт ажратиб, ота-оналик масъулиятини унутмасликлари, вактлари тиFиз бўлишига қарамасдан фарзандлари тарбиясига ўзгача хавотир ва ташвиш билан караётганлиги хамда ота-онанинг фарзандларига муносабати педагогик-психологик талаблар даражасида эканлиги аникланди.

Айникса, фарзанд ота-она буюрган уй юмушларини уз вактида бажариб бориши, укишга ёки ишга кетиш олдидан ота-онадан рухсат ёки фотиха олиб чикиб кетишлари, имкон кадар ота-онанинг кунглига караб одоб билан муомала килишлари, ота-она сураган пайтда «лаббай» деб жавоб беришлари оила шароитида фарзандни ота-она олдидаги бурчини туFри адо этаётганлигини курсатади. Тадкикотчилар суровларда шу билан бирга рахбар ота-оналардан 52 фоизи бола тарбияси учун жуда кам вакт ажратаётганликларини аниклаганлар. 11 фоиз рахбар ота-оналардан, биринчи навбатда, оталар бола тарбияси учун деярли вақт ажрата олмасликларини билдиришди.

Раҳбарлар, биринчи навбатда, педагогик жамоада раҳбар лавозимида ишлаётганлар, педагоглар ва мураббийлар ҳамиша зиёлилар сифатида халқ ва элнинг назарида бўлганликлари учун ҳам оила ва оилавий муносабатлар борасида ҳам барчага ибрат бўлишлари ва ўз навбатида фарзандларига тарбия ва таълим беришда хам хар томонлама намуна булишлари шарт.

Раҳбар ва педагоглар халқ оммаси орасида тарғибот ва ташвиқот ишларини амалга оширганда, аввало ҳар бир ота ва она фарзанд камолотидан бирламчи манфаатдор шахслар эканлигини, оиладаги хотиржамлик, бағрибутунлик ва саломатликни асраш борасидаги ўз имкониятларидан кенг ва тўла фойдаланишга ўргатишда ёшларнинг оила ва никоҳга психологик жихатдан тайёр булишларига алохида эътиборларини каратишлари лозим.

Демак, баркамол авлод учун ватанпарварлик, юртпарварлик зарур сифат эканлигини билсак, аввало ота - оналарни фарзандларнинг куз унгида уз оиласи, маҳалласи, шаҳри ёки қишлоғи, юрти қадриятларига садоқатли, касбида мукаммал уста, истиқболга ишонган, ватанпарвар тимсолида гавдалантиришга, биринчи навбатда вояга етмаган фарзандлар билан ишлашга, уларни тарбиялашга ўргатишимиз, ушбу масалага бағишланган оммабоп рисола ва кулланмалар яратишимиз керак.

Фарзандининг меҳнатсевар, ҳунарли, эпли ва ақлли бўлишини ҳохлаган ота-она эса аввало узи х,ар бир килган амалида фаросатли, дидли, сабр-токатли, х,ар кандай максад-муддао олдида кийинчиликлардан куркмайдиган, ҳалол ва тиришқоқ эканлигини кўрсата олиши зарурдир. Зеро, бугуннинг боласи учун айтиш, тушунтириш, уадеб панд-насиуат килавериш камлик қилади, уни ўргатиш, унга намуна ва ибрат бўлиш , инсоний фазилатларни амалда курсатиш малакасига эга булиш лозим.

Бола тарбиясини таъминловчи барча омилларни она ва ота билиши шарт. Бола уларни психологик жих,атдан идрок этар экан, ундан барча хатти-ҳаракатда ўрнак олади. Оилага бу ишда мадад берувчи таълим муассасалари эса уар бир тарбияланувчини кайси оиланинг фарзанди эканлиги, ундаги ота-она - фарзанд муносабатларининг характерини билагни холда унинг калбига йўл топиши керак. Маҳалла фаоллари эса ҳар бир хонадонда ўсиб вояга етаётган ёшлар тарбиясининг энг халқбоп, қадриятларимизга асосланган услуб ва шаклларини урнида жорий этиб, амалда “Оила - мауалла - таълим муассасаси ҳамкорлиги Концепцияси”нинг ижросини таъминлашлари даркордир.

Албатта, буларнинг барчаси аввало фарзандларимиз қалбида истиқболда мустаҳкам ва аҳил оила қуришга нисбатан интилишни шакллантиради, демак, уз сайъи-уаракатларимиз билан фарзандларимизни келгуси уаётга тайёрлаб борамиз. Энг муҳими оила қўрғонимизни бут, соғлом, муносабатларимизни самимий қилиш воситасида ёшларимизни турли хил заррарли иллатлар домидан, гиёҳвандлик, аҳлоқсизлик, динсизлик, “оммавий маданият”нинг таҳдидларидан асраб қоламиз, албатта. Шу маънода ўтиб бораётган “Мустахкам оила йили” жамиятимизнинг каттасию-кичиги учун, психолог олимлари учун таъсирчан ва самарали ишлар йили бўлмоқда. Зеро, 2012 йил ўз олдига қўйган эзгу мақсадлари билан ҳар бир оилада истиқболга янада ишонч ва шу Ватаннинг ютуқларини ардоқлаш ва кўпайтиришга чексиз куч ва цувват беради, деб умид циламиз.

Ҳўш, юкоридагилардан келиб чиқиб, зиёлилар, биринчи навбатда, ўқитувчи мураббийлар ва маориф соҳасининг раҳбарлари нималарга эътибор царатишлари лозим?

Биринчидан, фарзандларимизни миллий тарбия, ахлоц-одоб, юксак маънавият асосида вояга етказишнинг долзарблигини инобатга олиб, оила муҳити ва ундаги маънавиятни барқарорлаштиришнинг энг таъсирчан ва амалда синовлардан утган усул ва ёндашувларни такомиллаштириш;

Иккинчидан, бола онги шаклланишининг илк маскани оила эканлигидан келиб чициб, ота-оналикнинг тарбиявий имкониятларини янада кучайтиришнинг моддий ва маънавий асосларини илмий-амалий жихатдан чуцур урганиш ва амалий тавсиялар ишлаб чициш;

Учинчидан, миллий менталитетимиз хусусиятига кўра бола шахсининг тарбияланганлик даражасини белгилашда маҳалла омилининг роли катта, «Махалла - хам ота, хам она» деган нацл хам бежиз эмас. Шу боис маҳаллалар қошида энг фаол, кўпни кўрган, маънавий даражаси юксак фуқароларнинг потенциалларидан фойдаланган ҳолда турли ўқув марказлари, тўгараклар, Клублар, ижтимоий кўникма масканлари, маслаҳатхоналар, «Ишонч телефонлари» каби ижтимоий институтлар ташкил этиш ва улар самарадорлигини мониторинг цилиш услубларини такомиллаш-тиришда шу маҳалла худудида жойлашган мактабгача таълим, умумўрта таълим ва касб ҳунар таълими муассасаларининг амалий ва таъсирчан хамкорлигини йулга цуйиш;

Туртинчидан, оила мухити ва ундаги соFлом муносабатларда аёлнинг роли катта эканлигидан келиб чиқиб, қизлар тарбияси борасида оналар, мактаб психологи, маҳалладаги диний маърифат ва маънавий ахлоқий тарбия масалалари бўйича маҳалла маслаҳатчилиги ҳамкорлигини оширишнинг илғор ва таъсирчан педагогик психологик усулларини такомиллаштириш; қизларни касб ҳунарли ва маълумотли бўлишларига катта эътибор бериш.

Адабиётлар рўйхати:

• 1.    Kuchkarova, M. A. (2020). РЕШЕНИЕ НЕСТАНДАРТНЫХ ЗАДАЧ МЕТОДОМ РАССУЖДЕНИЯ НА УРОКАХ МАТЕМАТИКИ В НАЧАЛЬНЫХ КЛАССАХ. Theoretical & Applied Science , (1), 682-685.

• 2.    Adkhamjanovna, Q. M. (2020). Development of creative abilities in primary schools using ICT. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal , 10 (4), 807-811.

• 3.    Kuchkarova, M. A. THE IMPORTANCE OF LOGICAL PROBLEMS IN DEVELOPING CRITICAL THINKING OF CHILDREN. Zbiór artykułów naukowych recenzowanych. , 171.

• 4.    Zokirova, S. M., & Topvoldiyeva, Z. R. (2020). ABOUT BORROWINGS IN THE UZBEK LEXICON. Theoretical & Applied Science , (4), 701-705.

• 5.    Zokirova, S. M., & Axmedova, D. O. (2021). WORKING WITH BORROWINGS GIVEN IN DICTIONARIES OF PRIMARY SCHOOL TEXTBOOKS. Theoretical & Applied Science , (3), 275-278.

• 6.    Mukhtoraliyevna, Z. S. (2021). The use of Vocabulary Words in the Dictionary Given in the Textbook of the 1st Class Native Language and Reading Literacy. International Journal of Culture and Modernity , 10 , 39-42.

• 7.    Mukhtoraliyevna, Z. S. (2016). The notion of non-equivalent vocabulary in linguistics. International Journal on Studies in English Language and Literature (IJSELL) Volume , 4 , 70-72.

• 8.    Зокирова, С. М. (2016). О конгруэнтном явлении в контрастивной лингвистике. Наук Европы , (8-2 (8))).

• 9.    Бахтихон, К. (2017). MAKON MA‟ NOSINI IFODALOVCHI LEKSEMALARINING LINGVISTIK MAYDON SIFATIDA O‟ RGANILISHI. Актуальные научные исследования в современном мире , (4-2), 53-58.

• 10.    Narkabilova, G. (2021). Extracurricular activities are a key element in the organization of the educational process. Turkish Journal of Computer and Mathematics Education (TURCOMAT) , 12 (4), 1029-1033.

• 11.    Narkabilova, G. (2021). ON THE IMPORTANCE OF DEVELOPING FINANCIAL LITERACY AMONG PRIMARY SCHOOL PUPILS. Theoretical & Applied Science , (5), 219-221.

• 12.    Gofurova, M. A. (2020). РАЗВИТИЕ ПОЗНАВАТЕЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧАЩИХСЯ ПРИ РЕШЕНИИ ЗАДАЧ. Theoretical & Applied Science , (1), 677-681.

• 13.    Gafurova, M., & Kenjaeva, M. THE FORMATION OF ECONOMIC IDEAS OF PUPILS BY TEACHING MATHEMATICS IN PRIMARY SCHOOLS. Zbiór artykułów naukowych recenzowanych. , 164.

• 14.    Кахаров, К. Ш. Узбек ва немис нуткий этикетларининг киёсий тадкики. Филология фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) илмий даражасини олиш учун тайёрланган диссертацияси, Андижон-2020 .

• 15.    Teshboyev, D. R. (2021). ON THE SEMANTICAL ANALYSIS OF THE PARYPREDICATIVE UNITS OF COMPLEX FOLLOWING. Theoretical & Applied Science , (4), 390-392.

• 16.    Yuldashev, I. A. (2020). Pedagogical Bases Of Formation Of Social Activity In Pedagogical Sciences. Теория и практика современной науки , (5), 67-69.

• 17.    Yuldashev, I., & Toshboltaeva, N. I. (2020). Analysis Of Personality Traits In Athlete Activities. In Психологическое здоровье населения как важный фактор обеспечения процветания общества (pp. 72-74).

• 18.    Yuldashov, I., Umaralievich, K. U., Goynazarov, G., & Abdurakhmonov, S. (2021). Innovative development strategy in the field of sports and the basics of its organization. Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities, 11 (11), 48-53.

• 19.    Ismoilovich, I. M. (2021). THE SOCIETY IS AT A NEW STAGE OF DEVELOPMENT PRIORITY IN EDUCATION SYSTEM REFORM FUNCTIONS.

• 20.    Абдумаликов, А. А. (2017). ФОРМИРОВАНИЕ ИНФОРМАЦИОННОЙ КУЛЬТУРЫ МОЛОДЕЖИ. Theoretical & Applied Science , (11), 277-280.

• 21.    Teshaboev, M. M. (2019). TASKS OF ETHICAL CULTURE IN THE ETHICS OF ARISTOTLE. Scientific Bulletin of Namangan State University , 1 (5), 197-204.

• 22.    Nurbek, A. (2021). Management Psychology Leader and Its Characteristics. Ижтимоий Фанларда Инновация онлайн илмий журнали, 1 (1), 13-16.

• 23.    Sodirzoda, M. M. (2021). Ways to cultivate the creative thinking of beginners in the classroom through information and communication technologies. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal , 11 (5), 955958.

• 24.    Sodirzoda, M. M. (2021). Techniques of using folk proverbs in the cultivation of oral speech of primary school students. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal , 11 (10), 481-484.

• 25.    Shavkatovna, S. R. (2021). Methodological Support for The Development of Primary School Students' Creative Activities. Texas Journal of Multidisciplinary Studies , 2 , 121-123.

• 26.    Kipchakova, Y. X., & Kodirova, G. A. (2020). INNOVATIVE TECHNOLOGIES IN MODERN EDUCATION. Теория и практика современной науки , (5), 29- Bozarov, D. M., & Karimova, G. Y. (2021). ROLE OF THE SELF-ORGANIZATION MODEL IN COMPLEX SOCIAL SYSTEMS. Oriental Journal of Social Sciences , 1-9.

• 27.    Каримова, Г., Акбарова, М., Акрамжонов, Қ., & Йўлдашева, Г. (2021). ЖАМИЯТ ИЖТИМОИЙ ТАРАҚҚИЁТИДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ. Интернаука , (10-3), 42-43.

• 28.    Abdurakhmonova, M., Karimova, G., & Karimova, M. (2021). ROLE OF ETHICAL CULTURE IN PREVENTING VIOLENCE AMONG SPUPILS. Интернаука , (11-2), 50-51.

• 29.    Каримов, Ў., Каримова, Г., & Каримов, Ў. (2021). ИЛМ-ФАН ВА ТАЪЛИМ СОҲАСИДАГИ АХБОРОТЛАШУВ. Central Asian Academic Journal of Scientific Research, 1(1), 103-110.

• 30.    Каримов, У., & Каримова, Г. (2018). ГЕОПОЛИТИЧЕСКАЯ КОНКУРЕНЦИЯ В ИНФОРМАЦИОННОМ ПРОСТРАНСТВЕ. In Перспективные информационные технологии (ПИТ 2018) (pp. 1368-1372).