Дстрлі емес шикізаттарды са арналан ауызды друменді оcпа ндірісінде олдану

Автор: Жиенбаева С.Т., Абитбек А.Е., Увакасова Г.Т., Батырбаева Н.Б., Утегенова А.

Журнал: Вестник Алматинского технологического университета @vestnik-atu

Рубрика: Техника и технологии

Статья в выпуске: 3 (120), 2018 года.

Бесплатный доступ

В статье приведены результаты исследований по применению нетрадиционных кормов: пророщенного сорго, сафлорового шрота в производстве белково-витаминной добавки для птиц. Проращивание зернового сорго увеличило содержание витаминов и микроэлементов по сравне-нию с непророщенным. Разработаны рецепты белково-витаминной добавки с применением не-традиционного сырья для кур-несушек.

Короткий адрес: https://sciup.org/140237834

IDR: 140237834

Текст научной статьи Дстрлі емес шикізаттарды са арналан ауызды друменді оcпа ндірісінде олдану

Кіріспе

Отандық және шетелдік ғалымдардың жумыстарында элемде жемге деген шыFындар-дын жылдан - жылFа жоFарылап, ал онын кор-ларынын азайып жатканы байкалуда.

Құрама жемнің көптеген құрауыштары тапшы болып, ал кейбiр шикiзаттары баска мак-сатқа қолданылуда. Осыған байланысты жаңа жемдік өнімдерді іздеу, шикізат қорларын тиімді колдану технологиясын жасауды талап етедi.

Республика бойынша жем тапшылығы мал шаруашылыFы ешмшщ шыFымын 13%-Fа темендеттi [1].

14 караша 2017 жылы КР Yкiметiнiн оты-рысында ауылшаруашылыFы министрлiгi аймак бойынша жемдiк балансты бекiттi, эр аймак бойынша минималды рацион жэне енiм ке-лемінің шығыны бойынша жеммен қамтамасыз ету келемi бекiтiлдi. Астык себу аланын жос-парлау Казакстан Республикасы ауыл шаруа-шылығының дамуында стратегиялық маңызы бар мэселе.

Казакстан Республикасы ауылшаруашы-лығы министрлігінің мәліметі бойынша 2012 жылы бидай есiру аймаFын 300 мьщ га-га азай-ту жоспарланған. Бидайды өсіру алаңының қысқаруына байланысты жемдік, көкөністік, майлы, жармалы және тағы басқа дақылдарды есiру карастырылFан [2].

Бидайды есiру аланын эртараптандыру-дын экономикалык тиiмдi баFытына конакжY-герi мен амарантты есiру жатады. Бул дакыл-дардың құрғақшылыққа төзімділігі мен жоғары енiмдiлiгi, жемдiк кундылыFы оларды перспек-тивтi дакылдардын катарына жаткызады.

^онакжYгерi (сорго) - Орталык АзиядаFы ежелгі дақылдардың бірі, ол 300 жылдан бері танымал болып келе жатыр. Онын астанасы -Африка елі. Бидай, жүгері, күріш, арпа сияқты

KонакжYгерi де негiзгi дэндi-дакылдар кура-мына кiредi.

Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында дэндiк жэне канттык конакжYгерiнi есiру келе-мi жоFарылауда. Жемдiк максатта колданыла-тын дэндiк конакжYгерi негiзiнен елiмiздiн сол-тYстiк енiрлерiнде егыуде, сонымен катар канттык конакжYгерi ОнтYстiк Казакстанда есiрi-луде. Сонымен катар конакжYгерiнi терен ен-деп крахмал жэне кантенiмдерiн алуга болады.

Қантты қонақжүгерінің сабағында 10% қант сақталады, қонақжүгері қант қызылшасын алмастыра алатын дақыл болып та табылады. Сабағынан алынатын шырын мен қонақжүгері балы ерекше емдік қасиетке ие, ағзаның ауруға тезiмдiлiгiн жоFарылатып, иммунитеты кете-редi. Ол жеке енiм ретiнде де, сонымен катар шырын, сусын дайындауда үй асханасы немесе ендiрiстiк жаFдайда да колданылады.

Шетелдiк тэжiрибе кантты кант кызыл-шасына караFанда кантты конакжYгерiден алу-дын тиiмдiлiгiн керсетедi жэне енбек сыйым-дылыFы темен [3].

Құрама жем өндірісіндегі преспективті курауышка дэндiк конакжYгерi жатады. Ол ку-рама жем ендiрiсiндегi энергетикалык кунды-лығы жоғары дәнді дақылға жатады және бұл керсеткiшi бойынша жYгерiден кем тYспейдi. Қонақжүгеріні еттік балапанға арналған құрама жемге 40% дейiн, жумырткалайтын тауыкка -30%, кYЙiстi iрi караFа - 16%-Fа дейiн бидай мен жүгерінің орнына енгізуге болатындығы дэлелденген. Сонымен катар конакжYгерi ен-гізілген құрама жем өнімнің жоғары сапасын камтамасыз етедi.

Дэндiк конакжYгерiнiн баска дэндi да-KылдарFа караFанда ерекшелiгi - онын KУPFак-шылыкка тезiмдiлiгi.

Соңғы жылдары мақсарыны өсіру алаң-дарының Қазақстанда жыл сайын артуы мақса-ры жанама өнімдерін құрама жем өндірісінде кең қолдануды талап етеді, сондықтан осы ба-ғытта жүргізілген жұмыстар өзекті болып табылады.

Мақсары құрғақ далада күнбағыс дақы-лын алмастыра алады. Мақсарыны көбінесе елі-міздің оңтүстік аймақтарында өсірсе, қазір құр-ғақшылыққа төзімділігімен солтүстік және ба-тыс облыстарында өсіре бастады.

Мақсары майында күнбағыс майына қа-рағанда ауыстырылмайтын май қышқылы – линол қышқылы және Е дәрумені басқа өсімдік майларына қарағанда көп сақталады [4].

Қонақжүгеріні құстарға арналған құрама жемге қосу сапасы жоғары құс өнімін алуға ықпал етеді.

Зерттеудің нысандары мен әдістері

Зерттеу нысандары – Қазақ топырақтану ғылыми-зерттеу институтынан алынған қонақ-жүгерінің «Казахстанский-16» сұрыпы, мақса-ры шроты, жұмыртқалайтын тауықтарға арнал-ған ақуызды-дәруменді қосымша.

Зерттеу әдістері: Ылғалдылықты анықтау МемСТ 13496.3-92; шикі протеин мөлшері МемСТ 13496.4-93; шикі май мөлшері МемСТ 13496.15-97; шикі клетчатка мөлшері МемСТ 13496; көлемдік салмақ пен табиғи құлама бұрыш МемСТ 28254-89 бойынша анықталды.

Нәтижелері мен оларды талқылау

Дәстүрлі емес құрауыштар – өнген қонақ-жүгері, мақсары шротын ақуызды-дәруменді-минералды қосымша өндірісінде (АДМҚ) қол-дану үшін олардың физикалық-технологиялық көрсеткіштері анықталды (1-кесте).

Кесте 1 – АДМҚ құрауыштарының физикалық-технологиялық көрсеткіштері

Ылғалдылығы, %

Қонақжүгері

Мақсары шроты

Ылғалдылығы, %

10,8

7,7

Көлемдік салмағы, г/л

745

642,5

Табиғи құлама бұрышы, град.

33

43

Ірілігі, мм

2,12

1,88

АДМҚ құрауыштарының физикалық-тех-нологиялық көрсеткіштерін сараптау нәтижесі мақсары шроты, қонақжүгерінің көлемдік сал-мағы, ылғалдылығы көрсеткіштерінің құрама жем құрауыштарына қойылатын талаптарға сай келетінін, ал мақсары шротының табиғи құлама

Кесте 2 - Қонақжүгерінің химиялық құрамы бұрышы қонақжүгеріге қарағанда жоғары, бұл мақсары шротының сусымалдығы нашар құра-уышқа жататынын көрсетеді.

Қонақжүгерінің химиялық құрамы Алматы технологиялық университетінің «Тағам қа-уіпсіздігі» зертханасында анықталды (2-кесте).

Көрсеткіштер

Қонақжүгері

Химиялық көрсеткіштер, %

Майдың массалық үлесі

3,76

Ақуыздың массалық үлесі

10,5

Клетчатканың массалық үлесі

1,39

Күлдің массалық үлесі

1,34

Минералды элементтер, мг/100г

Темір

3,14

Фосфор

256

Кальций

87

2 - кестеден қонақжүгері құрамында ақ-уыздар 10,5%, май 3,76%, клетчатка 1,39% сақ-талатындығы анықталды.

Қонақжүгеріні құсқа арналған құрама жем өндірісінде қолдану үшін оның қоректік құндылығын жоғарылату мақсатында оны өсіру қарастырылды.

Өнген дәнді дақылдарда дәрумендер, ферменттер, микроэлементтер, биологиялық белсенді заттардың көбейетіні әдебиет дерек-терінен белгілі.

Дәнді дақылдарды өсіру құс, мал, шошқа рациондарын В, Е дәрумендері және минерал-ды заттармен қысы-жазы камтамасыз етеді. Өсіру процесі қарапайым, оны қиындықсыз фермада немесе жеке шаруашылықта да жүзеге асыруға болады. Ол үшін тек жылы орын керек.

Өсіруге дайындаған қонақжүгеріні 15°С температурададағы суға 12 сағат бөктіреді, одан кейін жайпақ ыдысқа жұқа қабат қылып жайып, 20-25°С температурадағы термостатта 2-3 күн өскіндердің ұзындығы 5 см болғанша ұстайды. Өсіру кезінде крахмал ағзаға жеңіл сіңетін декстриндерге айналып, азыққа тәтті дәм береді.

Көптеген авторлардың мәліметі бойынша құстарды өнген дәнмен азықтандыру олардың бастарының жақсы сақталуын және өнімділік, тұқымдық қасиеттерін жақсартатынын баян-дайды.

Алынған нәтижелер бақылау тобымен салыстырғанда тәжірибе тобының тауықтары-ның басының сақталуы 1%-ға жоғары болғанын көрсетеді. Сонымен қатар тауықтардың жұ-мыртқалағыштығы 0,6-3,0%-ға басқа бақылау тобымен салыстырғанда жоғары болғанын көр-сетеді. Өнген арпаның биохимиялық зерттеу нәтижелерін талдауда өнбеген дәнге қарағанда өнген дәнде май мөлшері 0,9%, клетчатка 4,6% және күл 1,2% азайды [5].

Өнген қонақжүгерінің химиялық құрамы 3– кестеде берілген.

Кесте 3 - Өнген қонақжүгерінің химиялық құрамы

Көрсеткіштер

Қонақжүгері

Өнбеген

Өнген

Физикалық-химиялық көрсеткіштер

Майдың массалық үлесі, %

3,76

2,68

Ақуыздың массалық үлесі, %

10,5

17,85

Клетчатканың массалық үлесі, %

1,39

1,04

Күлдің массалық үлесі, %

1,34

1,79

Минералды элементтер, мг/100г

Фосфор

256

291

Кальций

87

143

Темір

3,14

3,45

3-кесте нәтижелері қонақжүгеріні өсіру-дің оның құрамындағы қоректік заттарының мөлшерін көбейтетінін көрсетті. Ақуыз мөлше-рі өнбеген қонақжүгеріге қарағанда 1,7 есе кө-бейді, ал май мөлшері 71,2%, клетчатка 74,8% азайды.

Қонақжүгеріні өсіру оның құрамындағы минералды заттар мөлшерін көбейтті.

Минералды заттары: фосфор мөлшері 13,6%, кальций 66,2%, фосфор 9,8% жоғары-лады.

Зерттеу нәтижелері қонақжүгерінің қо-ректік құндылығын жоғарылату жолдарының бірі – оны өсіру екенін дәлелдеді.

Жұмыртқалайтын тауықтарға арналған ақуызды-дәруменді қосымша рецебіндегі жүге-ріні өнген қонақжүгерімен алмастыру үшін өн-ген қонақжүгері мен жүгерінің химиялық құ-рамы салыстырылды (4 кесте).

Кесте 4 - Асбұршақ пен өнген қонақжүгерінің салыстырмалы химиялық құрамы

Химиялық көрсеткіштер

Шикізаттар

Асбұршақ

Өнген қонақжүгері

Ылғалдылығы, %

13,0

10,8

Протеин, %

21,30

17,85

Май, %

1,5

2,68

Клетчатка, %

5,8

1,04

Күл, %

3,10

1,79

АЭЗ, %

55,30

65,84

Алмасу қуаты, ккал

247,0

297,5

Са, %

0,13

0,29

Р, %

0,38

1,43

Лизин, %

1,53

0,30

Метионин + Цистин, %

0,47

0,28

4-кесте нәтижесінен өнген қонақжүгері-нің құрамындағы протеин мөлшері асбұршақ-тан 16,2%, клетчатка мөлшері 5,57 есе төмен болса да, май мөлшері 3,73 есе жоғары, кальций мөлшері 2,23 есе, фосфор 3,7 есе көп екен-дігі көрінеді.

Жүгерінің, асбұршақтың химиялық құра-мы анықтама кітабынан алынды [6].

Мақсары шротын күнбағыс күнжарасы-мен алмастыру үшін олардың химиялық құра-мы зерттелінді (кесте 5).

Кесте 5 - Күнбағыс күнжарасы мен мақсары шротының салыстырмалы химиялық құрамы

Химиялық көрсеткіштер

Шикізаттар

Күнбағыс күнжарасы

Мақсары шроты

Ылғалдылығы, %

8,0

7,7

Протеин, %

36,0

30,6

Май, %

18,5

2,2

Клетчатка, %

17,0

19,4

Күл, %

7,0

6,7

АЭЗ, %

13,5

33,4

Алмасу қуаты, ккал

245

269,12

Са, %

0,31

0,74

Р, %

0,65

1,17

Лизин, %

0,94

1,18

Метионин + Цистин, %

1,20

1,20

5-кесте нәтижесі бойынша мақсары шро-тында протеин мөлшері аз сақталғанмен, алмасу қуатының мөлшері жоғары, сондай-ақ минерал-ды заттар: кальций, фосфор және ауыстырыл-майтын аминқышқылы - лизин көп сақталады.

Шикізаттардың химиялық құрамын бас-шылыққа ала отырып өнген жүгері мен мақса-ры шроты енгізілген жұмыртқалайтын тауық-тарға арналған ақуызды-дәруменді қосымша-ның рецебі есептелді (6-кесте).

Кесте 6 – Дәстүрлі емес шикізаттар енгізілген жұмыртқалайтын тауықтарға арналған ақуызды-дәруменді қосымшаның рецебі

Көрсеткіштер

Ақуызды-дәруменді қосымшаның рецебі бақылау

Ақуызды-дәруменді қосымшаның тәжірибе рецептері

50% алмастырылған

75% алмастырылған

100% алмастырылған

Асбұршақ

10,7

5,35

2,68

-

Өнген қонақжүгері

-

5,35

8,02

10,7

Кебек

10,0

10,0

10,0

10,0

Күнбағыс күнжарасы

24,0

12,0

6,0

-

Мақсары шроты

-

12,0

18,0

24,0

Еттісүйек ұны

12,0

12,0

12,0

12,0

Жемдік ашытқы

12,0

12,0

12,0

12,0

Балық ұны

10,0

10,0

10,0

10,0

Бор

6,0

6,0

6,0

6,0

Тұз

1,3

1,3

1,3

1,3

Сүйек ұны

6,0

6,0

6,0

6,0

Шөп ұны

8,0

8,0

8,0

8,0

Барлығы, %

100,0

100,0

100,0

100,0

100г ақуызды-дәруменді қосымшадағы алмасу қуаты, ккал

214

214,35

215,24

218,05

Шикі протеин, %

31,6

33,16

31,88

31,46

6-кесте нәтижелері өнген қонақжүгеріні 50% асбұршақпен алмастырғанда, ал мақсары шротын 50% күнбағыс күнжарасымен алмас-тырғанда алмасу қуаты бақылау рецебімен са- лыстырғанда жоғарылады, шикі протеин мөл-шері де бақылау рецебімен салыстырғанда жо-ғарылады. Өнген қонақжүгеріні 75% асбұршақ-пен алмастырғанда, ал мақсары шротын 75% күнбағыс күнжарасымен алмастырғанда алмасу қуаты бақылау рецебімен салыстырғанда жоға-рылады, ал шикі протеин мөлшері де бақылау рецебімен салыстырғанда төмендеді, алайда стандарт талабына сай келді. Өнген қонақжү-геріні 100% асбұршақпен алмастырғанда, ал мақсары шротын 100% күнбағыс күнжарасы-мен алмастырғанда алмасу қуаты бақылау ре-цебімен салыстырғанда жоғарылады, ал шикі протеин мөлшері бақылау рецебімен салыс-тырғанда аздап төмендеді, ақуызды- дәруменді концентраттың сапасына қойылатын талаптарға сәйкес шикі протеин мөлшері ақуызды- дәру-менді қосымшада 30% төмен болмауы керек [7].

Қорытынды

Зерттеу нәтижелері бойынша жұмыртқа-лайтын тауықтарға арналған ақуызды-дәрумен-ді қосымша рецебінде өнген қонақжүгеріні 100% асбұршақпен, ал күнбағыс күнжарасын 100% мақсары шротымен алмастыруға болаты-нын көрсетті. Бұл деректер дәстүрлі емес құра-уыштар – өнген қонақжүгері, мақсары шротын ақуызды-дәруменді қосымша өндірісінде кең қолданып, бір жағынан ақуызды құрауыштар-дың тапшылығын жойып, екінші жағынан құ-рама жемнің шикізат қорын молайтуға ықпал етеді.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

  • 1.    Алимкулов Ж.С., Жиенбаева С.Т. Казахстан укрепляет кормовую базу. // Комбикорма. – 2012.-№ 4.-С.21-22.

  • 2.    У животноводства Казахстана проблемы из-за дефицита кормов. [Электрон. ресурс]. Режим доступа – 2018. – URL: https: //informburo.kz/nobosti.ru (дата обращения: 14.11.2017 г.).

  • 3.    Горбунов В.С., Костина Г.И., Ишин А.Г. Ресурсосберегающая технология производства зернового сорго. - М.: Росинформагротех, 2012. - 8с.

  • 4.    Каскарбаев Ж.А. Масличные культуры и нулевая технология возделывания в Северном Казахстане // Материалы Международной научнопрактической конференции «Диверсификация культур и нулевые технологии в засушливых регионах», Астана, 2013- С.109-117.

  • 5.    Гадиев Р.Р., Чарыев А.Б. Эффективность использования сорго в рационах цыплят-бройлеров // Известия Оренбургского государственного аграрного университета. - 2013. - №6 (44).-С.134-136.

  • 6.    Методические рекомендации для расчета рецептов комбикормовой продукции МСХ РФ. М.: ОАО «ВНИИКП», 2003. – 149 с.

  • 7.    ГОСТ Р 51551-2000 Белково-витаминноминеральные и амидо-витаминно-минеральные добавки. Технические условия. – Введ. 2001-01-01. – М.: Госстандарт России: Изд-во стандартов, 2000. - 5с.

Список литературы Дстрлі емес шикізаттарды са арналан ауызды друменді оcпа ндірісінде олдану

  • Алимкулов Ж.С., Жиенбаева С.Т. Казахс-тан укрепляет кормовую базу.//Комбикорма. -2012.-№ 4.-С.21-22.
  • У животноводства Казахстана проблемы из-за дефицита кормов. . Режим доступа -2018. -URL: https://informburo.kz/nobosti.ru (дата обращения: 14.11.2017 г.).
  • Горбунов В.С., Костина Г.И., Ишин А.Г. Ресурсосберегающая технология производства зер-нового сорго. -М.: Росинформагротех, 2012. -8с.
  • Каскарбаев Ж.А. Масличные культуры и нулевая технология возделывания в Северном Ка-захстане//Материалы Международной научно-практической конференции «Диверсификация куль-тур и нулевые технологии в засушливых регионах», Астана, 2013-С.109-117.
  • Гадиев Р.Р., Чарыев А.Б. Эффективность использования сорго в рационах цыплят-бройлеров//Известия Оренбургского государственного аграр-ного университета. -2013. -№6 (44).-С.134-136.
  • Методические рекомендации для расчета рецептов комбикормовой продукции МСХ РФ. М.: ОАО «ВНИИКП», 2003. -149 с.
  • ГОСТ Р 51551-2000 Белково-витаминно-минеральные и амидо-витаминно-минеральные до-бавки. Технические условия. -Введ. 2001-01-01. -М.: Госстандарт России: Изд-во стандартов, 2000. -5с.
Статья научная