Ипак акация уруғкўчатлари етиштиришда уруғларни экиш муддатини аниқлаш

Автор: Салохиддинов Борис Асадулаевич, Ешанкулов Бобомурод Иноятович

Журнал: Life Sciences and Agriculture.

Статья в выпуске: 3 (11), 2022 года.

Бесплатный доступ

Ипак акацияси манзарали дарахтлардан бўлиб ҳозирги кунда мамлакатимизнинг аҳоли яшаш жойларини кўкаламзорлаштиришда жуда кўплаб фойдаланилмоқда. Нафақат чиройли барги ва гуллари билан, ўзининг шароитга тез мослашувчанлиги, касаллик ва зараркунандалар билан кам зарарланиши билан ҳам аҳолимиз ўртасида ушбу турга бўлган қизиқишнинг ортишига сабаб бўлмоқда. Бу ўз навбатида сифатли кўчатга бўлган талабнинг ошишига олиб келмоқда. Ипак акацияси кўчатларини етиштириш агротехникасини такомиллаштириш, иқлим омилларининг салбий таъсирига чидамлилигини ўрганиш ва уларни қўллаш орқали майдондан кўчат чиқиш сонини ошишига ва юқори сифатга эришиш мумкин.

Еще

Кўкаламзорлаштириш, манзарали, интродукция, кўчатзор, дарахт, ёғоч, шох-шабба, гул, барг

Короткий адрес: https://sciup.org/14125170

IDR: 14125170

Текст научной статьи Ипак акация уруғкўчатлари етиштиришда уруғларни экиш муддатини аниқлаш

Барчата маълумки Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2013 йил 19-августдаги “Узбекистон Республикасида ландшафт дизайнини ривожлантириш дастурини тасдикдаш тутриси”да № 223 сонли карорига му во фи к кукаламзорлаштиришнинг куп йиллик истикболли стратегиясини мисол келтириш мумкин [1].

Ушбу карорнинг бажарилишида урмон хужалиги корхоналарининг узига хос урни булиб, кукаламзорлаштириш ишларини олиб борувчи буюртмачиларга ландшафт дизайнида фойдаланиладиган турли манзарали кучатларни етказиб берувчи хисобланади. Урмон хужаликларида икдимнинг турли нокулай шароитларига чидамли, манзарали хусусиятлари юкори булган дарахт ва бута турларининг бир неча юзлаб турлари устирилади. Буларга, прим карагайи, виргин арчаси, шарк биотаси, сохта каштан, япон сафораси, заранг ва шумтол турлари, гузал каталпа, павловния, ок акация, канада аргувони, хинд сирени, сурия атиргулини курсатишимиз мумкин.

Маълумки, дарахт устириш - бу унлаб йиллар билан улчанадиган узок; жараёндир. Шунинг учун урмон мутахассислари сунъий урмонзорлар барпо этиш, устириш, парваришлаш тажрибасини илмий асосларини яхши билишлари керак.

Бугунги кунда ахоли яшаш жойларини кукаламзорлаштириш ишларининг хажми йилдан-йилга ортиб бормокда. Ушбу сохани манзарали кучат турлари билан таъминлаш хам урмон хужаликлари зиммасига тугри келади. Айникса, устириш кийин булган ёки ноёб дарахт ва бута турларининг кучатларини етиштириш долзарб булиб колмокда. Ипак акацияси дарахти узига хос манзарали дарахт тури булгани учун хам кукаламзорлаштиришда кенг кулланилади. Унинг кучатларини етиштириш унчалик кийин булмаса хам парваришлашнинг эътибор бериш зарур булган алохида хусусиятлари мавжуддир.

Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегиясининг 4-устувор йуналишида 1 «... ахоли маданиятини янада юксалтириш, уларнинг марокли хордик чикаришига кумаклашиш, худудларимизни янада обод ва фаровон килиш» каби амалга ошириладиган тадбир ва вазифалар белгилаб берилганлиги бу борада кабул килинган каторларни мамлакатимиз урмонларини саклаш, таркибини сифат жихатидан яхшилаш, урмон худудларини кенгайтириш, юртимиз худуди тупрок-иклим шароитида усишга молашган дарахт ва бута турларини купайтириш усулларини такомиллаштириш долзарб хисобланади. Шу муносабат билан мамлакатимизда кучатчилик борасида олиб борилаётган амалий ишларнинг самарадорлигини янада ошириш максадида, юртимизнинг барча тупрок-иклим шароитларида усишга мослашган ва икдимнинг нокулай омилларига чидамли, урмон мелиоратив ишларида ута самарали ва ута манзарали, сифатли ёгоч берувчи дарахтлар сирасига кирувчи Ипак акация (Albizia julibrissin Durazz.) дарахти кучатларини купайтириш ва етиштириш ишларини тугри ташкил этиш ута самарали хисобланади.

Ипак акация (Albizia julibrissin Durazz.) дастлаб 1698 йилда Леонардо Плюкенет томонидан Acacia non spinosa деб номланган. XVII аср сунги ва XVIII аср урталаригача уни маданийлаштириш ишлари бажарилган. 1745 йилда Ипак акация АКД1 да устирила бошланган булса, XVIII аср урталарида Туркияда (Костантинопол), 1749 йилдан Италияда устирила бошланган. XIX аср урталарида Ипак акация Урта ер денгизи атрофида кенг гаркала бошланди. Albizzia туркум турлари Никитин ботаника богида 1812-1820 йилларда устирила бошланган. Шундан сунг МДХ, нинг шимолий-шаркцй Европа кцсмида, шунингдек Эрон ва Хитойдаги ахоли яшаш жойларида хам устирила бошланган булса МДХ, давлатларида XIX асрнинг иккинчи ярмида интродукция кцлинган.

XIX асрнинг иккинчи ярмидан Самаркандда ва Фаргонада барпо этилган кучатзорларда Ипак акация дарахти куплаб микдорда етиштирилган. Тошкент, Самарканд, Фаргона ва бошка шахарлардаги бог, парк, булварларга ипак акция кучатлари эман, шумтол, заранг, каталпа ва бошка дарахт турлари билан аралаш холда экилган. 1875 йилда ундан тог урмон мелиорация ишларида кенг куламда фойдаланила бошланган. Тошкентга экилган ипак акация кучатлари кам сакданган ва 1940 йилга келиб улар факат Ботаника богида сакланиб колган.

Ленкоран альбицияси ёки Ипак акация (Альбиция ленкоранская - Albizzia Julibrissin Durazz.) Дуккакдошлар ёки Бурчокдошлар (Fabacea} оиласи,

Мимозалар кенжа (Mimosoideae) оиласи, Альбиция (Albizzia) туркумига мансуб манзарали дарахтдир (2-раем).

2-расм. Ленкоран альбицияси ёки Ипак акация (Albizzia Julibrissin Durazz.) дарахтининг турли ёшдаги ташкц куриниши

Ленкоран альбицияси ёки ипак акацияси (Albizzia julibrissin Durazz.) жуда тез усувчи дарахт булиб, юртимиз шароитимизда 10 йил ичида буйи 8-10 м, 2530 ёшлик дарахтнинг буйи эса 15 м.га етади. Ёгочи катти к, сарик-жигар рангда, яхши рандаланади, текстураси жуда чиройли, шунинг учуй мебель саноатида ишлатилади, ундан турли асбоблар ясалади.

Шох-шаббаси соябон шаклда. Шохлари кулранг, ясмикчалари куп, бир йиллик новдалари яшил, майда кул ранг ясмикчали, туксиз. Барглари куш патсимон мураккаб тузилган, баргчалари майда, ланцетсимон, узунлиги 8-12 мм, эни 0,5-0,6 мм, х,ар иккала томони яшил, туксиз (За-расм). Ипак акацияси баргларининг асосий таснифий белгиси кечкурун куёш ботгандан кейин барглари йигилади ва эрталаб кун ёригач барглар яна уз холи га кайтади.

Май ойининг охири июн ойининг бошларида гуллайди. Гуллаш давомийлиги об-хаво шароитига караб август ойи охири сентябрь ойи урталаригача давом этиши мумкин. Гули нектарли, пушти, куринишидан салютни эслатади.

3-расм. Ипак акация (Albizzia Julibrissin Durazz.) дарахтининг мураккаббарги ва тупгулларининг ташки куриниши

9-12 тагача уруглар кетма-кет жойлашган меваси ясси чузик; дуккак булиб, пишганда оч-кунгир тусга киради (4а-расм). Уларнинг узунлиги 12-15, эни 2 см. Уругининг узунлиги 10-12 см гача борадиган оч сарик; рангли уруг гилофчалари ичида булади (4б-расм). 1 кг уругида 20-22 минг тагача уруг булиб, 1000 дона уруг огирлиги 33-45 г йирик ва ёш дарахтларда эса уларнинг огиргили 45-70 г.ни ташкил этади.

Ипак акация нафакат Узбекистоннинг балки Урта Осиёнинг об-хаво хамда тупроц-икдим шароитига яхши мослашган. У узок; вакт гуллаб туриши билан туркумннг бошка турларидан фаркданади. Ипак акация гуллаш давомийлиги 45 ойни ташкил этганлиги сабабли, экилган худудда унинг тукилган гулларини куплаб учратиш мумкин. Йул ва йулаклар буйида экилган ипак акация дарахти худудни манзарали куринишини ташки куриниши билан эмас, аксинча атроф-мухит куринишини куп сопли тукилган гуллари сабабли хунуклаштиради. Шу сабабли ушбу дарахтни кукаламзорлаштириш ишларида фойдаланилганда бог ва хиёбонларнинг ички худудларида солитёр ва гурух холатида экиш ишларини тавсия этилади.

Ипак акация кучаларини етиштиришда уруглар кучатхонанинг уругкучат булимида устирилиб кейин парваришлаш булимига утказилади. Бизнинг тажрибаларимизда уругларни уругкучат булимида устириш учуй экиш муддатларини ва сакланиб колиш даражасини аниклашдан иборат эди. Тажрибалар Тошкент давлат аграр университети Ахборот маслахат маркази шароитида олиб борилди. Бунинг учуй 100 тадан уруг 3 такрорийликда 3 та муддатдаэкилди.

1-жадвал Ипак акация уругкучатларининг кукарувчанлигига экиш муддатларнинг таъсири

Экиш муддати

Кукрувчанлик,%

Сакданиб колиши, %

Изох

1.

10 ноябр

90

28

бахорги совук уриши кузатилди

2.

10 март

92

24

бахорги совук уриши кузатилди

3.

10 апрел

90

85

Тажрибаларимиз натижаларидан ипак акацияси уругларини кеч бахорги экиш муддатида экиш кераклигини куришимиз мумкин. Буига энди униб чик;к;ан нихолларнинг бахордаги кечки совукдарга таъсирчанлиги юкори эканлиги деб биламиз.

АДАБИЁТЛАР:

1. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2013 йил 19-августдаги “Узбекистон Республикасида ландшафт дизайнини ривожлантириш дастурини тасдиклаш тугриси’да № 223 сонли карори

2.   Кайимов А., Бердиев Э.Т. Дендрология. -Тошкент: Фан ва технология, 2012. - 226-2276.

3. Хоназаров А. А. Узбекистонда урмонзорлар барпо этиш. Тошкент, Урмон лойиха-2002.

Список литературы Ипак акация уруғкўчатлари етиштиришда уруғларни экиш муддатини аниқлаш

  • Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2013 йил 19-августдаги “Ўзбекистон Республикасида ландшафт дизайнини ривожлантириш дастурини тасдиқлаш тўғриси”да № 223 сонли қарори
  • Кайимов А., Бердиев Э.Т. Дендрология. –Тошкент: Фан ва технология, 2012. – 226-227б.
  • Хоназаров А.А. Ўзбекистонда ўрмонзорлар барпо этиш. Тошкент, Ўрмон лойиҳа-2002.
Статья научная