Көлік логистикасыныңэкономикалықтиімділігін анықтау

Кіріспе

Көлік логистикасы нақты бір аймақтағы немесе өндіріс саласының экономикалық-әлеуметтік бағдарламаларын орындау барысында маңызды орын алады. Ал көлік логис-

Сонымен қатар автокөлік кәсіпорыны қандай деңгейде тасымалдау жұмыстарына қа- тынасқанына қарамастан, өзінің ішкі нақты және келісімді тасымалдау бағаларының ең төменгі мөлшерін анықтауы міндет. Өйткені та- тикасының тиімділігі сол экономикалық-әлеу-меттік бағдарламаны орындау барысында нақты автокөлік кәсіпорыны үшін қаржыдай тиімсіз болуы немесе болмауы мүмкін. Демек қаржыдай тиімсіз болатын болса, автокөлік кәсіпорын сол арнаулы бағдарламаның есебінен бағдарламаны орындаушы тұлғадан, жіберіп алған пайдасының орнын толтырады. Күнделікті қатынастар көрсетіп отырғандай егер арнаулы бағдарлама бірнеше жылға арналған болса, оған жауапты тұлға өз ішінен, яғни құрама автокөлік кәсіпорынын ұйымдастыруы мүмкін. Ал егер арнаулы бағдарлама қысқа мезгіл арасында орындалуы тиіс болған жағдайда, бұрыннан жұмыс істеп тұрған автокөлік кәсіпорындарымен келісім шартқа отырып, нақты тасымалдау көлемінің бағасына келіседі. Бұл жағдайда тасымалдау бағасына автокөлік кәсіпорынының жоспарлы пайдасы міндетті түрде қосылады [1].

G

= < isdk

s

-

тасымалданатын

жүктер

және ол 5 = 1,5 ;

d - келісілген маусымда тасымалдау

b L g^IDm ,

r bd L Gr-dDr-, _ r түрлері

сымалдау жұмыстарының түрлеріне, көлеміне қарамастан, автокөлік кәсіпорыны әрбір автомобильдің маркасына қарай өзін-өзі ақтау бағасын немесе ең төменгі тасымалдау бағасын білуі тиіс. Осындай дұрыс есептеулер негізінде автокөлік кәсіпорындары тізімдегі автомобильдерді пайдалану тиімділігін алдын-ала біліп отырады [2].

Зерттеудің нысандары мен әдістері

Зерттеу нысаны ретінде автокөлік кәсіп-орнын қарастырайық. Мысалы үшін оған бір маусым ішінде тасымалдауға берілген тапсырыстың уақытына қарай автомобильдерді пайдалану жоспарын жасайық. i –жүктің s -түрін k -көлемде r -қашықтыққа d -уақытта тасымалдау керек. Сонымен қатар осы жүктің түрін келесі жерге h -қашықтыққа d1 –уақытта тасымалдау жұмыстарын атқару жоспарлансын. Алғашқы тасымалдау тапсырысын толықтай орындау мына жағдайда орындалуы тиіс [3],

i = 1,2,4;

i = 3,5;

мін да

Ал тапсырыстың, яғни жүктердің көле-тасымалдау үшін барлық маусым арасын-тасымалданатын жүктердің көлемдерін

қосындысын анықтайды.

күндері.

^G isk = L ^G i5kd , ^T, егеР i = ¹ , ^{5, 5} = ^{1,5                          (2)}

d

Сонымен қатар әрбір маусымдағы және     леріне қарай мынандай теңдеулер арқылы барлық тасымалданатын жүктер көлемін түр-     есептейді:

Gisd = Е Giskd ’ T’  егеР i = 1’5’ s = 1’5’

k

Gis = Е Gisd ’ T’ егеР   i = 1’5’ s = 1,5

d

Келесі анықталатын маусым аралық тасымалдау түрлерімен көлемін анықтау былайша есептелінеді:

Gid = Е Gisd, T’ егер i =1’5, s=1’5’

s

Gi=EGid’ T’ егеР i = 1,5, d = I’D

d

Жоғарыдағы есептеулер негізінде маусымдағы барлық тасымалдау көлемін есептеуге болады:

i

G = Е G d c

Маусымдағы және маусым ішіндегі тасымалдау жұмыстарын анықтап алғаннан соң, жүктердің түрлеріне, тасымалдау қашықтықтарына және тізімдегі автомобильдердің маркаларына сәйкес, нақты тасымалдау жұ-

Gd = E Gid’ T’ егеР i = 1’5, d = 1’ D’

егер d = 1, D

мыстарын орындайтын маркаларымен сандары

автомобильдердің есептелінеді. Бұл

тұстағы маңызды және аса мән берілетін мәселе, қандайда тасымалдау жұмыстары болмасын, автокөлік кәсіпорыны өзіне тиесілі жоспарлы пайдасын көздеуі керек. Барлық тасымалдау жұмыстарына қажетті автомобильдер санын төмендегі теңдеу негізінде есептеуге болады [4].

TV- = isjd

c isj       risd ris      isj isj misj     kisj gisj i = 1’2’4 (6)

мұндағылар: j =1,2,3 - автомобильдердің маркалары түрлері; Cisj

- j-маркалы автомо

бильдердің жүктің s-түрін тасымалдауға арналған саны; V^sj -автомобильдердің техника лық орташа жылдамдығы, км/сағ.; tmsj , t^isj - жүктерді тиеу және қабылдап-түсіруге жұмсалатын уақыты, сағ.; gsj -автомобильдің жүккөтерімділігі, т; PisjYisjaisj  - автомо бильдердің жүрісін, жүккөтерімділігін және кәсіпорынның мүмкіндігін пайдалану еселіктері; Grid = bd /10ЕGrist / Drisk k

- жүктің s -түрін r-тапсырыстағы бір күндегі орташа тасымалданған салмағы, т; Lris = ^А Lrisk  Grist ' ^EG Grist kk жүктің       s-түрін       r-тапсырыстағы тасымалдаудың орташа жүріс қашықтығы, км.

Жоғарыдағы орындалған есептеу жұмыстары қорытындысы бойынша нақты жүк түрлеріне және олардың тасымалдау қашықтықтарына сәйкес, автокөлік кәсіпорыны ті-зімдегі автомобильдердің жүріс кестесін орындайды.

Нәтижелері мен оларды талқылау

Атап өтер жағдай кейбір тасымалдау жұмыстарына тізімдегі автомобильдерді пайдалану тиімсіз болуы мүмкін. Олай болған жағдайда кәсіпорын сырттан, яғни жекемен-шіктегі жүккөтерімділігі сәйкес келетін автомобильді жалға алған ұтымды болады. Өйткені нарық талаптарына байланысты келісілген тапсырыс «дәл мезгілінде» нақты көлемінде орындалуы тиіс. Ал мезгілінде орындал-маған тасымалдау жұмысының кесірі тапсырыс берушінің басты өндіріс технологиясы-ның тұрып қалуына немесе басқада келеңсіз жағдайларға жолықтырып, үлкен қаржыдай тұрақсыз үшін айып пұл төлеуге әкелуі мүмкін. Сондықтан тапсырыс беруші бекіткен тасымалдау жоспары «дәл мезгілінде» және толық көлемде орындалуы міндет [5].

Екінші бір көңіл бөлетін, ұйымдастыру-дағы аса көңіл бөлетін мәселе, тасымалдауда-ғы автомобильдердің жүрісін тиімді пайдалану. Ол үшін тапсырыс берушіден жүктерді қа-былдап-түсіріп алар орындарының жұмыс-өнімділігімен сол жердегі түсіру техникаларымен механизмдердің саны. Егер тасымалдау жұмыстары бір қоймаға немесе орталықтан-дырылған арнаулы жерде ұйымдастырылатын болса, онда автомобильдердің жұмысын жоспарлау және оған қатынасатын автомобиль-

М =tYn . g Jt . ,Т, c       c / 1 Лс] giSj riSj ,   , дердің саны төмендегіше анықталады. Қабылдаған тасымалдау көлемін атқаруға жұмылдырылған автомобильдер барлық жүктер түрлерінің түсірер орны бір жерде болған жағдайда, автокөлік кәсіпорынның жауапты мамандары, сол жүктерді түсірер орнындағы жүкпен келген автомобильдерді қабылдап, түсірудегі мүмкіндіктерін әрбір автомобильдердің мар-каларына сәйкес анықтап алуы міндет. Ол үшін мына теңдеуді пайдалану арқылы есептеуге болады,

егер J = 1,3, i = 3,5 (7)

мұндағы:

T c = mni^{ M ^/( N kcj g isj / t kisj ) x ^{24]} -} жүктер ді қабылдап түсіріп алатын орынның есептелген жұмыс уақыты, сағ.; M_с - алдын-ала анықталған қабылдау-түсіру орнының жұмыс өнімділігі; N_rcj - j маркалы автомобильді түсіруге

Тасымалдауға арналған автомобильдердің жоспарланған жүріс кестесіне сәйкес болуы үшін, жүктерді қабылдап-түсіру орнының жұмысөнімділігі, автомобильдердің тасымалдаған жүктер көлемін түгелдей қабылдап-түсіруге сәйкес болуы тиіс. Немесе төмендегі шарт орындалуы керек:

арналған механизмнің саны.

GA = bd /10 У У У Grisкс / Driskc scd      d                         riskc      riskc

i =3.5 r k

G , =TAY-g. Jt...) jcd       cd     kcj gisj    kisj мұнда

Тасымалдау барысында тапсырыс көле-

т, =G лҮіА- g.Jt...), (г) -cd        sect У / j kci g isj ' v kjj     У /

қабылдап-түсіру орнының күнделік жұмыс уақыты, сағ..

мімен жүктердің түрлеріне байланысты автокөлік кәсіпорынынан тасымалдауға керекті барлық аавтомобильдер санын мына теңдеу арқылы есептеп шығаруға болады [6],

isjcd

Ь.УУУОAL., +У-. (t - +L- )я. 1 d                   riskcj      riskc iskc      isj isj misj     kisj gisj

i =3.5 r k

10 g. T V. .

isj isj isj

isj isj     isj

Тапсырысқа сәйкес есептеу жұмыстары толық атқарылғаннан соң, автокөлік кәсіпорыны нақты тапсырыс қорытындысы бойынша алынар немесе келер пайда мөлшерін анықтайды. Бұл төмендегі теңдеулерді пайдалану арқылы есептелінеді [7].

t n 2                      __

Р = V J Wt (t) Gz- (aWt, t) dt,   i = 1, n i = 11^   1       1       1

Автокөлік кәсіпорынының W-тапсы-рысты (T)-уақытта орындауға жұмсалатын (Р)-шығындар сомасы, егер тасымалдау бағасы В - болғанда былайша анықталады:

Тасымалдауға арналған жүктер ағымдары

W. (t) = W.    (t) ± A W. (t),  i = 1,n i       imax        i

A Wi (t)  - жоспарланған тасымалдау көлемінен ауытқуы.

Кәсіпорынның ішкі және сыртқы шаруашылық шығындары:

S 2       nS 2

C = E J Ш, dt + E E J Шоз (t, W(t))W(t)dt, i=1 t     Ti     i=1i=1 t     03 ij     i      1

i = 1, n , £ = 1, 5

Бұл теңдеудегі қарастырылғын шаруашылық Шт - тұрақты және Шөз -өзгермелі шығындар, ал тасымалдау сапасы Т – уақыт аралығында тұрақты деп саналады.

Жоғарыдағы теңдеулер негізінде қорытынды теңдеу немесе кәсіпорынның нақты ло-гистикасына жүйедегі қызметтерінің тиімділігі былайша анықталады:

Э = Р - З ^ max tt

Э E j w (tt) Б .(W., t) dt -m J Ш„ dt -(14)

• i=11.  i      i i         j=11.Ti

11 tt

• -E m J Шоз. (t.t, W; (t)W(t)))dt ±E JA W- (t)Ш03..(t, W- (t))dt. i=1 j=1 tA       ij      1      j          i=1 tA     1          ij

Қорытынды

Автокөлік кәсіпорындарының қаржыдай тұрақтылығы тасымалдау тапсырыстарына тиісті талдау және жоспарлау жұмыстарының жүргізу сапасымен тасымалдау тізбегінің ұйымдастыру беріктігіне тікелей байланысты.

Белгілі математикалық және экономикалық заңдылықтарды талдау негізінде автокөлікпен жүктер тасымалдаушы кәсіпорынның нақты логистикасына жүйедегі қызметтерінің тиімділігі анықтауға қорытынды теңдеу ұсынылды.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

• 1.    Дунаев Н.В. Транспорт в современной экономике // Транспортная безопасность и технологии, 2008. - №16. – С 230.

• 2.    Жанбиров Ж.Ғ., Кенжегулова С.Б. Оптимизация планирования и организация эксплуа-

  тация грузовых автомобилей. /Сборник научных трудов МАДИ. М.: Транспорт, 2012 г. -С. 108-113.

• 3.    Старкова Н. О.Саввиди С.М., Сафонова М.В. Тенденции развития логистических услуг на современном мировом рынке // Научный журнал КубГАУ – №85(01) – 2013 - С.105-110.

• 4.    Бенсон Д., Уайтхед Дж. Транспорт и дос-тав-ка грузов: Пер. с англ. - М.: Транспорт, 2010. - 275 с.

• 5.    Мустафина Д.А. Перспективы организации транспортировки грузов на основе принципов логистики на примере АО "НК"КазМунайГаз": автореф.... канд.экон.наук: 08.00.05. - Астана.:

2010. - 23 с.

• 6.    Волкова В.Н., Денисов А.А. Основы теории систем и системного анализа.-СПб.:Изд-во СПбГТУ, 1997. – 450 с.

• 7.    Бигель Д. Управление производством: Пер.с англ.-М.:Мир, 1973. –356 с.