Мата матасыны ттынымды асиеттерін жасарту масатында полимер композициясын пайдалану

Кіріспе

Мақта маталарының бірқатар қасиет-терін арттыру үшін мерсерлеу, шайылмайтын аппреттермен қыртыстануға, апшуға қарсы өңдеу жүргізіледі. Текстиль материалдарын өңдеуде беттік белсенді заттар, жоғары молекулярлық қосылыстар және өңдеу препа-раттары қолданылады. Целлюлозалық тал-шықтардың маталарының қыртыстануын жә-не апшуын азайту үшін формальдегид құрам-дас термореактивті шайырлардың предкон-денсаттары (карбамол 2, карбамол МТ-2, карбамол ГЛ, метазин 6У, гликазин), азфор-мальдегидті препараттар (отексид НФ, отек-сид Д-2, этамон ДС, флир) және формаль-дегидсіз препараттар отексид БФ және т.б. пайдаланылады.

Біздің зерттеу жұмысымыздың міндеті қазіргі уақытқа дейінгі Қазақстан және шет ел ғалымдарының осы саладағы ашқан жаңалық-тарын талдай отырып, полимер композиция-ларын пайдаланып, мақта матасының тұты-нымдық қасиеттерін арттыруға негізделген зерттеу жұмыстарын жүргізу [1, 2].

Зерттеу жұмысында мақта матасының қыртыстануын төмендетіп, тұтынымдық қа- гликоль, малеин қышқылы, мочевина пайда-ланылды.

Зерттеу нысандары және тәсілдері

Экспериментке зерттеу нысаны ретінде артикулы 03С7-БЧ484 тобындағы бөз матасы алынды.

Зерттеуде келесі химиялық препараттар қолданылды: полиэтиленгликоль, малеин қышқылы, мочевина.

Мақта мата үлгілері зертханалық екібі-лікті плюсовкада ұсынылған полимер компо-зициясында өңделді.

Зерттеу жұмысында СМТ, РТ-250, ДИТ-М, ВПТМ-2 құрылғылары пайдала-нылды.

Зерттеу нәтижелерін талқылау

Аппрет құрамындағы полиэтиленгликоль (ПЭГ) концентрациясы 10 – 30 г/л, малеин қышқылы (МҚ) 3 – 7 г/л, мочевина 3 г/л аралығында алынды.

Соңғы өңдеу процесінде технологиялық параметрлер өңдеу нәтижесіне зор әсерін тигізеді [3, 4]. Сондықтан термоөңдеу темпера-турасының матаның физико-механикалық көрсеткіштеріне әсерін зерттедік. Термоөңдеу 1000С – 1400С аралығында жүргізілді (1 кесте).

сиеттерін арттыру мақсатында полиэтилен-

1 кесте - Мақта матасының физико-механикалық көрсеткіштеріне композиция компоненттері концентрациясының және термоөңдеу температурасының әсері

Компоненттердің концентрациясы			Термоөңдеу температурасы	Физико-механикалық көрсеткіштер
ПЭГ, г∕л	МҚ, г∕л	Мочевина, г∕л	Т, °С, 2-3 мин	Ашылу бұрышы, град.	Жыртылу жүктемесі (желісі бойынша), Н
10	7	3	140	171	278
10	7	3	100	168	286
10	3	3	140	168	318
10	3	3	100	159	320
30	7	3	140	172	260
30	7	3	100	168	290
30	3	3	140	164	308
30	3	3	100	164	348

Өңделмеген мақта матасының қырты-сының ашылу бұрышы 96 градус, жыртылу жүктемесі 300Н. Өңдеуден кейін мақта матасының ашылу бұрышы 153 - 172 град., жыртылу жүктемесі 260-348 Н, яғни өңдел-меген матаға салыстырғанда қыртыстанбау қасиеті 1,8 есеге, беріктік қасиеті 1,2 есеге артты.

Мақта матасының қыртыстану қасиеті-нің төмендеуіне термоөңдеу температурсы-ның және малеин қышқылының концентра-циясының артуы оңды әсер етті (1 сурет).

Мақта матасының беріктік көрсеткі-шінің артуына ПЭГ концентрациясының артуы оңды, ал термоөңдеу температурасы-ның және малеин қышқылы концентрация-сының артуы кері әсер ететіні байқалды (2 сурет).

Ылғалды өңдеуден кейінгі өңделмеген үлгінің апшуы желісі бойынша 3,75%, арқауы бойынша 2,5%; ал өңделген үлгінің бұл көрсеткіштері желісі бойынша 0 – 2,5%, арқауы бойынша 0 – 1,2 % (2 кесте).

Өңдеуден кейінгі мақта матасының

үйкеліске тұрақтылығы ДИТ-М құрылғы-сында тексеріліп анықталды. Бұл көрсеткіш оптимальды жағдайда (ПЭГ – 10 г/л, МҚ – 3 г/л, мочевина – 3 г/л, термоөңдеу темпера-турасы – 140 0С) өңделген мақта матасы үшін 120 циклге жетті, ал өңделмеген үлгі үшін бұл көрсеткіш 86 цикл. Ал ВПТМ-2 құрылғысында анықталған мақта матасының ауа өткізгіштік қасиеті өңделмеген үлгі үшін 1215 дм3/м2×с, өңделген үлгі үшін 1200 дм3/м2×с, яғни өңдеуден кейін матаның гигиеналық қасиеті айтарлықтай төмендемеді.

Өңделмеген мата үлгісі;

• 1.    ПЭГ – 10 г/л; МҚ – 7 г/л; Мочевина – 3 г/л;

• 2.    ПЭГ – 30 г/л; МҚ – 7 г/л; Мочевина – 3 г/л;

• 3.    ПЭГ – 10 г/л; МҚ – 3 г/л; Мочевина – 3 г/л;

• 4.    ПЭГ – 30 г/л; МҚ – 3 г/л; Мочевина – 3 г/л;

  
  
  

• 1.    Өңделмеген мата үлгісі;

• 2.    ПЭГ – 10 г/л; МҚ – 7 г/л; Мочевина – 3 г/л;

• 3.    ПЭГ – 30 г/л; МҚ – 7 г/л; Мочевина – 3 г/л;

• 4.    ПЭГ – 10 г/л; МҚ – 3 г/л; Мочевина – 3 г/л;

• 5.    ПЭГ – 30 г/л; МҚ – 3 г/л; Мочевина – 3 г/л;

2 кесте – Мақта маталарының апшу көрсеткіші, %

№	L желісі, см	Ужелісі, %	L арқау, см	У арқау, %
1	8	0	7,9	-1,2
2	7,9	-1,2	7,9	-1,2
3	7,96	-0,5	8	0
4	8	0	7,9	-1,2
5	7,8	-2,5	8	0
6	7,91	-1,1	7,9	-1,2
7	7,96	-0,5	7,9	-1,2
8	7,91	-1,1	8	0
Өңделмеген үлгі	7,7	-3,75	7,8	-2,5

Қорытынды

Қорыта айтқанда, ұсынылған полимер композициясын пайдалану арқылы мақта маталарының бірқатар тұтынымдық қасиеттерін жақсартуға болатыны дәлелденді.

Өңдеуден кейін мақта матасының ашылу бұрышы 153 - 172 град., жыртылу жүктемесі 260-348 Н, яғни өңделмеген матаға салыстырғанда қыртыстанбау қасиеті 1,8 есеге, беріктік қасиеті 1,2 есеге артты.

Ылғалды өңдеуден кейін өңделмеген үлгінің отыруы желісі бойынша 3,75 %, арқауы бойынша 2,5 %; ал өңделген үлгінің бұл көрсеткіштері желісі бойынша 0 – 2,5 %, арқауы бойынша 0 – 1,2 %.

Ұсынылған полимер композициясында өңделген мақта матасының гигиеналық қасиеттері айтарлықтай төмендемеген.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

• 1.    Кричевский Г.Е. Химическая технология текстильных материалов. – М.: Российский заочный институт текстильной и легкой промышленности, 2001. – Т. 3. – С. 11 – 12.

• 2.    Мельников Б.Н., Захарова Т.Д. Современные способы заключительной отделки тканей из целлюлозных текстильных волокон. -М.: Легкая индустрия, 1975. – 208с.

• 3.    Сафонов В.В. Химическая технология отделочного производства. – М.: РИО МГТУ, 2002. – 280 с.

• 4.    Предпатент № 19458 РК. Таусарова Б.Р., Кутжанова А.Ж., Буркитбай А. Способ малосми-наемой отделки целлюлозного текстильного материала // Опубл. 15.05.2008, Бюл. изобр. № 5.