Мейманхана кешені ызметіні экономикалы тиімділігіне талдау

Кіріспе                                 халқына жолдауында туризмнің дамуы

Қазақстан  Республикасының Прези-     туристік-рекреациялық тарихи-мәдени және денті Н.А.Назарбаевтің «Қазақстан-2030»     табиғи қорларды игеру мақсатымен қатар экономикалық шешімдерді қабылдауда басты баFыттарыныц бiрi болып eceптeдi.

Қазақстан Республикада халықаралық және ішкі туризмнің дамуы осы қонақүй цызмет саласында cэйкeciншe уйымдасты-рушылык-кукыктык зацнамаларды куруды талап етті. 1992 жылдан 1998 жылға дейінгі кезец аралыFында цонацYЙ цызмeтi мен ту-ризмнщ уйымдастырушылыц-цуцыцтыц нeгi-зiн аныцтайтын нормативтi-ц¥цыцтыц кужат-тардыц цатарлары жасалып цабылданды.

Қазақстан Республика территориясында туризм және қонақүй қызметінің құқықтық, экономикалыц, элeумeттiк жэне уйымдасты-рушылыц нeгiздeрiн аныцтайтын цужаттарFа:

• •    Казакстан Республикасында 1992 жылы қабылданған «Туризмде қонақ үй цызмeтi туралы» Зацы;

• •    Казакстан Республикасыныц Пре-зиденттік Қаулылары негізінде 1992 жылғы 15 шілде мен 15 тамызда сала концепциясы және қонақжай индустриясын дамытуының улттыц баFдарламаcы жасалды;

• •    ҚР Президентінің 1995 жылғы 2 мамырдан «Шаруашылыц ceрiктecтiгi туралы» Каулысы кYшiнe eндi;

• •    1996 жылдан 18 шiлдeдe «КР-да кэciпкeрлiктi лицензиялау туралы» ереже;

• •    КР 1997 жылдан 7 тамызда Yкiмeттiц Каулысымен бeкiтiлгeн «1997-1998 жылFа тұтынушылар құқықтарын мемлекеттік цорFауды жeтiлдiру» баFдарламаcы;

• •    Прeзидeнттiц 1998 жылдан 27 cэуiр-дeгi «Кэciпкeрлiк цызмeттiц eркiндiгiнe азаматтар мен зацды тулFалардыц цуцыцта-рын корFау туралы» Каулысы.

Сонымен бірге, мемлекет құқықтық және нормативтік негізді құруда белсенді ролін сақтап қалу үшін экономикаға өз қатысын саналы түрде шектеді, жеке меншік цуцыцты цалыптастыруды цамтамасыздан-дырды, бәсекелестік нарықты және мықты экономикалыц саясаты куруFа кeмeктecтi.

Елдің Президенті халыққа «Қазақстан 2030» жолдауында тікелей мынаны көрсетіп отыр: «мемлекеттің жаңа ролі адамдардың атынан шeшiм цабылдау емес, мeншiктi даму-да тиімді шараларды қолдану үшін еркіндік жағдайын қалыптастыру болып табылады» (Н.А.Назарбаев «Қазақстан 2030» барлық қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі жэне эл-ауцатыныц жацсаруы. Казахстанская правда - 11.10.1997 жылдан.) [1].

Қонақ үйлік индустриясы қоғамдағы экономикалық мәселелерін шешуде маңызды эсер етуде. ДамыFан елдерде туризмнен түскен табыс қара және түсті металдардың халықаралық саудасынан түскен табыстан екі есе жоғары екені белгілі. Туризмнен түскен табыс сол аумақтың экономикасын көтеруге кабiлeттi.

Қонақүй индустриясы дамып жатқан аумақтың инфрақұрылымына, тұтынушылық нарыFына жэне баска да кэciпкeрлiк цызметтер-дiц дамуына экономикалыц ыцпалын тигiзeдi.

Әлемде туризмнің дамуына көп көңіл бөлуде, себебі бұл салалар жоғары табысты және тез өтуші. Валюталы түсіміне қарай туризм әлемде үшінші орынға ие. ДТҰ сарапшыларың болжамы бойынша туризм ХХІ ғасырда да ілгері дамиды және әлем экономикасыныц цозFалтцышы болады.

КонацYЙ индустриясы Казацстан Рес-публикаcындаFы icкeрлiк шецберде цызыFу-шылыцтарды арттырады. Демек, iшкi нарыц-тағы мемлекетік емес экономикалық және өндірістік құрылымдардың жаңа бастау алған кәсіпкерлердің табыс көзі болып табылады. Сондыцтан, КазацcтандаFы цонацYЙ индус -триясы мен туризм нарығындағы персонал имиджін қалыптастыруды ішкі туристік саудасы мен халыцаралыц байланысын кY-шейту мэceлeci тур.

Туризм инфрақұрылымы мен қонақүй индустриясының бастапқы бағыттарының арасында Республикамыздың «Қазақстан 2030» элeумeттiк-экономикалыц стратегия-сында маңызды мәселелер бөлініп отыр. Бұл мэселелер тез арада ез шeшiмiн табу керек.

Зерттеудің нысаны, әдісі

Қонақ үй кешенінің тиімділігі түрлі цырынан зeрттeлуi мYмкiн: шыFын цалып-тастыру, қызмет, кіріс көлемін жоспарлау, инвестициялық жобаларды іске асыру және т.б. тұрғысынан. Сонымен бірге, шығындары, оларды бөлу әдістерін сараптау, сметалар есептеуді құрастыру мен бақылау, түрдің немесе қонақ үй шығынын өзіндік құнын шығару, туристік және қонақүй өнімінің сатылу және рентабельділігін анықтау мұның барлығы туристік қызметтер нарығында қызмет көрсетуші мекеме қызметінің жалпы тиімділігін сараптаудың бастапқы кезеңіне Fана цажет мэселелер.

Сараптау нәтижелері қонақүй немесе туристік мекеме әкімшілігіне және басқа қолданушыларға сараптама субъектілеріне сарапталған объектінің жағдайы туралы цажeттi ацпаратты бeрeдi. Сараптама субъек-тілерінің мақсаты әр түрлі болуы мүмкін, бiрак олардын барлыFы бiр нэрседе уксайды -объектінің ағымдық жағдайы секілді, оның даму келешегінен күтілетін нәрселерді дәл бағалауға мүмкіндік беретін шешу өлшемдер алуда. Егер мекеме муддeci бурын тек конак -үйді жүктеу мәселелерімен ғана анықталса, онда шаруашылықтың жаңа жағдайында конак уй кeшeнiн уйымдастыру жумысына қызыққан сараптама субъектілерінің мақсаты мен муддeciн есепке алу кажет.

Конак уй кeшeнiн шынайы баскару тэжiрибeciндe баскару жуйeciнiн элемент-терінің түрлі жиыны мен олардың іштей езара байланыстары нэтижeciндe сондай-ак баскару тиiмдiлiгiнe ыкпал eтeтiн сырткы орта ықпалының нәтижесінде пайда болатын кептеген факторлар, кубылыстар мен окиFа-лар бар. Әдебиеттерде аталған факторларды мынадай топтарFа белуге болады: саяси, ку-кыктык, уйымдык, экономикалык, техника-лык, элeумeттiк жэне психологиялык. Нeгi-зiндe бул факторлар бiр-бiрiмeн тыFыз байланыста эрекет eтeдi.

0згeрмeлi факторлардын тутас ката-рына тэуeлдi конак уй кeшeнiн баскару тиімділігінің деректі тұрақты емес осыған байланысты осы мәселені шешуде әдетте мекемені дамытудың негізгі тенденциялары мен оның экономикалық көрсеткіштерінің езара байланысын зeрттeйдi.

Конак уй-туриcтiк cалаcындаFы мекеме қызметінің тиімділігін бағалау мәселелері тұтас қоғам тиімділігін бағалау мәселелеріне ұқсас. Осы сұрақ мына ұсынылған қызмет тиімділігін арттыру ісінде ықпал етпейтінін керceтeдi.

Нарықтық қатынастарға тән белгілердің бiрi - катысушылардьщ прагматизмi мате-риалдық және материалды емес сипаты кез келген құндылық осы шешуші қандай да бір мақсатқа жетуге ықпал еткен жағдайда ғана қызығушылық тудырады. Алға қойылған мақсатқа жету табысты басқару белгісі деп eceптeлeдi. Конак уй кeшeнiндeгi кез келген мекеме қызметі міндетті компоненттер ретінде әрекетке жетелеуші мотивтен, кызмeттiн болашак нэтижeci туралы туciнiк-мақсаттан және мақсатқа жету құралынан турады. Конак уй кeшeнi мекеме максатын, оку баска барлык елшeмдeрiн аныктайды, оған мысал ретінде тиімділік түрлерінің ірілендірілген топтамасын келтіруге болады Конак уй кeшeнiнiн мекеме максатына тэуeлдi тиiмдiлiк турлeрiн топтастыру.

Мекеме мақсаты шешулі ресурстардың баFалык жуйeciнe сэйкес олардын жарлык-тыларымен қалыптасады. Жоғары басшылық шешімі ресурстардың бірі болып табылады, сондықтан жоғары басшылықтың құндылық жуйeci максат курылымына ыкпал eтeдi. Fы-лыми эдебиеттерде конак уй кeшeнi уйымы-ның мақсаттарының келесі жалпыланған турлeрiн керceтeдi:

• •    бэceкeлecтiк курес жаFдайында тiрiлу;

• •    банкроттык пен iрi каржы cэтciздiк-тeрiнeн кашу;

• •    бэсекелестермен курecтeгi кешбас-шылык;

• •    «баFаны» жоFарылату немесе имидж жасау;

• •    экономикалык потенциалдын еcуi;

• •    ендiру мен тарату келeмiнiн еcуi;

• •    кiрicтi жоFарылату;

• •    шыFынды азайту;

• •    рeнтабeльдiлiк жэне т.б.

Қол жеткізілген нәтижелердің қойылған мақсатқа қатынасы (мақсаттың тиімділігі) мен ресурстардың осы нәтижелерге қатынасы (шыFынданудын ресурстык тиiмдiлiгi) бас-қару үдерістерінің кез келген тиімділігін тауысады деген пікір жиі айтылады. Оның уcтiнe тиiмдiлiктi нэтижeлiлiк жэне экономикалык деп белу аз. Конак уй кeшeнiнiн мекемелері қызметінің мақсаттық негізділігін сараптау да кажет.

Бір сөзбен айтқанда, соңғы көзқарас тұрғысынан тиімділікті оның мақсаттарын нормативті идеалдар мен бағалы нормаларға сэйкес сараптау кажет.

Осы негізде тиімділіктің келесі үш турiн керceтeдi:

• •    тутанушылык (максаттын кажeттi-лiккe, идеалдар мен нормаларFа катынасы);

• •    нәтижелік (қол жеткізілген нәтиженің максатка катынасы);

• •    шыFындык (шыFыннын кол жeткiзiл-ген нэтижеге катынасы).

Тиiмдiлiктiн бул турлeрi бутiн жeлiнi ку-райды тұтынушылық тиімділік нәтижеліктің мазмуны ал ол болса шыFындыкты аныктайды.

Конак уй - туриcтiк бизнесшщ мекеме-сін басқару тиімділігін ерекше көрсету керек. Конак уй кeшeнiнiн мeкeмeciн баскару тиiм-дiлiгi-курдeлi жэне кеп кырлы категория. Бас-қару тиімділігінің көп қырлылығы бірқатар ұғымдық сызбаларды қамтамасыз етеді. Мундай сызбалардын iшiндe:

• •    басқарма жұмысшысының еңбегінің тиiмiлiгi;

• •    басқару аппаратының еңбегін, оның жекелеген органдары мен бөлімшелерінің тшмдшп;

• •    басцару Yдерiсiнiн тшмдшп;

• •    басцару жYЙесшщ тшмдшп бар.

Қазіргі кезде басқару тиімділігін анықтау келесi непзп баFыттар бойынша жYргiзiледi:

• •    басцаларды жетiлдiрудщ уйымдыц-техникалыц шараларын сараптау мен баFалау;

• •    ортац тиiмдiлiктi аныцтау;

• •    КТК мекемесшщ жалпы эффектi-сіндегі басқару жүйесі эффектісінің үлесіне аныцтау;

• •    функционалды белiмшелер цызме-тшщ нэтижесiн аныцтау;

• •    Басқару тиімділігін анықтау өзара байланысты кезеңдерден тұратын үдеріс ретiнде царастыруды усынады.

• •    бағалаудың әрбір келесі кезеңді алдыңғы кезеңді толықтыра отырып, оны нацтылайды.

Бірінші кезеңде басқару тиімділігі шарттарынын сапалыц жэне сандыц аныцты-лығы айқындалады. Мақсатқа жету қонақ үй кешешнщ мекемесiн басцару тиiмдiлiгiн шамасы-сандыц сипаттамасы болады.

Екінші кезеңде басқару шығынының тшмдшп аныцталады.

Үшінші кезеңде қолда бар потенциалды басқару тиімділігі анықталады. Көрсеткіштер ендiрiстiк жэне басцару ресурстарын пайда-ланудын тшмдшпнщ жалпылаушы керсет-кштершщ базасында цалыптасады.

Басцару YДерiстерi мен цатынастары-ньщ кеп денгейш жэне кеп аспектш сипаты-на сәйкес басқару тиімділігінің шарттары мен керсеткiштерiн цурастыру ерекше манызды.

Конац Yй туристiк саласы мекемелерiнiн шю тшмдшп (енiмдiлiгi) ресурстардын (шы-ғындардың) турлар таратудың көлемімен, сатылған номерлердің санымен арақатынасы негізінде анықталады, сыртқы тиімділік оны ҚТК мекемелерімен қанағаттандыру қажеттілігі мен деңгейін есепке алады. Фирма тиімділігін басқаруда нарықты қанағаттандыру шарасы бойынша негізгі міндеттердің бірі ресурстарды қолдану тиімділігі мен турөнімдер ерекшелігін белплеу болады [2].

Басқару өнімі аталған нұсқамен сәйкес Yнемденедi. Бiрiншiден, ол басцару объектi-лерi мен басцару жYЙесiнiн цызмет керсету нэтижесi ретiнде керiнедi. Екiншiден, аралыц-басқару жүйесі қызметінің сапасы түрленеді. Yшiншiден, ол цызмет пен басцарумен опера-цияларды атқарудың бастапқы сапасы, басқару күштері мен құралдарын пайдалану сипаты.

Қонақүй секілді, туристік қызметтердің өндірістік және басқару факторларын таңдау жэне топтастыру Yшiн статистикалыц эдiстер-дi, заманауи кибернетика басцару тшмдш-пн аныцтау Yшiн ендiрiстiк цызметтер аппа-ратын пайдаланFан жен. Сондай-ац, кластерiн сараптама-онын тандау Yшiн де, факторларды топтастыру үшін де қолданылу мүмкін жетістігі. Бұл жерде факторларды сандық бір атаулы бағаларда беру міндетті емес, оның үстіне бір мезгілде сандық және сапалық сипаттамаларды пайдалануга болады. Алын-Fан топтама тYрi зерттеушi берген топтама-ның тиімділігін шартына, немесе мақсатты қызметіне тәуелді. Мұндай шарт ретінде ауытцу шаршыларынын iшкi топтыц цосын-дысын темендетудi атауFа болады.

Тиімділіктің заманауи стратегиялары ресурстармен басқаруды қызмет масштабын кеңейтуге ұмтылумен ұштастырады. Ресурс пен нәтиже арасында күрделі өзара әрекет тиімділік құрылымында статистикалық және динамикалыц аспектiлердiн белiнiп шыFуын талап етеді. Тиімділіктің мұндай топтамасын алFаш рет американдыц экономист Йозеф Шумпер кәсіпкерлік қызметін зерттегенде цолданды. Егер статистикалыц тшмдшк ца-лыптасқан экономикалық жағдайға қосымша өсуге есептелмеген компанияларды қолдану Yдерiсiн сипаттаса онда динамикалыц тиiмдi-лік дамуға тенденцияны сипаттайды. Динамикалық тиімділік ұғымы стратегиялық басқаруға қажет. Кейінірек топтастырудың бұл идеясын көптеген экономисттер мен басцарушылар устанды.

Статистикалық тиімділік пен оны бақылау тәсілдері қысқа уақыт ішінде ҚТК мекемелерiнiн кьIЗметiн аFымдыц YДерiстерi-нен басқаруда негізгі болып табылады. Ол кезде тиімділіктің динамикалық аспектілерін зерттемей стратегиялық басқару мүмкін емес. Динамикалыц тшмдшк - бул узац уацыт кезенiнде КТК мекемелерiнiн жоFары бэсеке-лестікке қабілеттілігін қолдаудың негізгі тәсілі. Тиімділіктің бұл екі аспектісінің мекемелер үшін бірдей құндылығын айту қажет. Тек статистикалыц тиiмдiлiктi басцару тэсiлдерiн ғана пайдалану ҚТК мекемелерінің болашақта дамуына кері әсерін тигізуі мүмкін. Ол кезеңде үлкен тәуекелмен байланысты тиімділіктің динамикалық аспектілерін арттыру ақталмаған шығынға, оның тиімділіктің жаза сапасына өту цорцынын жоFалтуына экелуi мYмкiн.

Тиiмдiлiк кepceткiштepi жуйесшщ ка-растырылған нұсқаларының барлығы жабық емес, олардын мазмуны бipдeй.

Тиімділік көрсеткіштерінің жүйесі сараптау мақсатына, бөлектеу деңгейі мен тереңдігіне байланысты басқа да сипаттармен толыFады. Акционepлiк коFамдаpда акциялар-дың кірістілігі қосымша бақыланады, бұл акционерлер мен болашақ инвесторлар муддeciн кepceтeдi. АFымдык жэне стратегия-лық тиімділікті сараптағанда ресурстардың ішкі құрылымын бейнелейтін және мекеме тиімділігі туралы қосымша ақпарат беретін кepceткiштep колданылады. ^ТК уйымы жо-ғары кірісті қамтамасыз етуі тиіс деген кеңес кең таралған. Мұндай қадамның бастапқы шарты: кез келген фирма кірісті арттыру үшін эрекет етедр бipак практикада мундай макси-мумға жету мүмкін болғандықтан қалыпты кipic уFымы колданылады. Туpлi кызмет тур-лерінің кірістігі тікелей ерекшелігіне алады, бұл барлық бизнесмендердің бір мезгілде өз бизнесін одан да пайдалыға ауыстыруға ұмталдырмайды. Мұндай қадамның негізінде eндipiлгeн eнiмгe баFа тузу жуйeci - eзiндiк кун косу устеме жуйeci жатыр.

Фирма мен басшылық қызметінің келесі бағытына өндіріс көлемі мен қызмет тұтынысын дамытуға ұмтылу жатады. Бұл үлкен деңгейдегі фирма көлемі менеджердің лауазымы мен жағдайын анықтайтынына негізделеді. Аталған теорема шеңберлерінде басқа да формальда шарттар қолданылады, атап айтканда, тутас фирма тиiмдiлiгiн баFа-лау ушiн акцияFа кipic кepceткiштepi тарал-ған, инвестиция тиімділігін бағалау үшін инвестицияланған капитал рентабельділігін кepceткiшi колданыла алады.

Қорытынды және талдау

Ашык жуйелер модeлiмeн сэйкес меке-мелер гомостатикалык болады, яFни стацио-нарлық жағдайы (тұрақтылықты) қолдауда уздiкciз кызметке умтылады. Турактылык -бұл жүйелердің өзгеріссіз қалуға, заттар ретін қайталауға үнемі жаңғыруға ұмтылуы. Даму, кepiciншe - езгеруге умтылу. Турактылык пен даму бip-бipiнe карама-карсы, бipак олар шeктeулi, импонeнтi козFаушы куштер бол-Fандыктан бip жуйеде тipшiлiк етуге мэжбур.

Тұрақтылықты қолдау керек, арттыруға және төмендетуге болады. Егер қолдау негізінен ағымдық шығынды талап етсе, онда арттыру кeбiнe ipi шыFынды кажет eтeдi.

Даму - бул конак Yй—туpиcтiк бизнес мекемелерінің мүлдем басқа мақсаты, және оған жасалатын қадам басқа болуы тиіс. Дамуды да, тұрақтылықты да қамтамасыз ету Yшiн бipдeй курамдастар: адамдар, тYpлi кор-лар қажет болғанымен, олар жүйеде түрліше жасалады. Даму аталған жүйенің ішімен және сыртымен баFытталуы мYмкiн, OFан эволюция-лық және революциялық белгілер тән болуы мүмкін, ал деңгей бойынша ол элементтен жүйеге дейін дами алады. Оның объективті кeзi-iшкi жэне сырткы факторлар.

Іштей бағытталған турфирманы дамыту тур жасау технологиясымен берілген. Оны жетілдіру фирма қызметінің тиімділігін арттыруда жэне ¥CынылFан туpлаpFа шыFын-ды азайтуды кажет eтeдi. Сырттай баFыт-талған дамыту бұл бәрінен бұрын ұсынылған маршруттарды жетілдіру. Оның нәтижесі клиент сұранысын қанағаттандыру деңгейін арттыру болуы тиic.

Кepceткiштep сапасы eкi нeгiзгi фактор-мен аныкталады. Бipiншici - кepceткiштepдiн теориялык нeгiзiнe, eкiншici - фактiлiк базаFа жатады. Бірінші фактор көрсеткіштер тереңнен сараптау нeгiзiндe, eкiншici - фактiлiк базаFа жатады. Бірінші фактор көрсеткіштер тереңнен сараптау нeгiзiндe тYзiлуiнe суйенедт Ол кepceткiштepдiн мэнiмeн, сапалык epeкшeлiк-терімен байланысты. Екінші фактор олар толық, сенімді, салыстырмалы және заманауі ақпарат базасында түзілуін қамтамасыз етеді. Фирма мен басшылык кызмeтiнiн кeлeci баFы-тына өндіріс көлемі мен қызмет тұтынысын дамытуға ұмтылу жатады. Бұл үлкен деңгейдегі фирма көлемі менеджердің лауазымы мен жағдайын анықтайтынына негізделеді. Аталған теорема шеңберлерінде басқа да формальда шарттар қолданылады, атап айтқанда, тұтас фирма тиімділігін бағалау үшін акцияға кіріс көрсеткіштері таралған, инвестиция тиімділігін баFалау ушiн инвecтицияланFан капитал рен-табeльдiлiгiн кepceткiшi колданыла алады [3].

Соңғы жылдары қосымша құнды арттыру теориясы каркынды турде жасалуда.

Кез келген деңгейдегі фирмаға иелені қызметі мен басқару және бақылау қызметі аpаcындаFы узiлic тэн, бул бipкатаp жана бас-қару теорияларының пайда болуына әкеледі. Негізінде фирма иелері мен басқарушы тұлға мүддесінің қайшылығы жататын өкіметіліктің беру теориясы өте танымал. Мұнда фирмаға тікелей қатысы бар жеке тұлғалардың екі улкен тобыньщ-иеленушшер (акционерлер, катысушылар) мен баскару тулFаcынын она-малануы жуpeдi. Олардын муддeci барлык уа-қытта сәйкес келе бермеуі мүмкін бұл әсіресе болашақтық шешімдерді сараптаумен байла-нысты, олардың кейбірі ағымдық кірісті қамтамасыз етеді, ал келесілері-келешекке есептелген.

Қызығушы топтар теориясы аталған теорияның бір түрі болып табылады. Кез келген фирманың қызмет көрсетудегі мақсаты фирмаға тікелей не жанама қатысы бар заңды және жеке тұлғаларды шиеленісті мақсатын үйлестіру. Сондықтан турфирма кірісті арттыруға ұмтылып қана қоймай, өз жұмысшыларының әлеуметтік жағдаймен, қоршаған ортаны қорғаумен және т.б. айналасуы керек. Ұйымды өте тиімді ету үшін көптеген қатысушылардың бір-біріне қайшы мүдделерін есепке алу керек. Сондықтан ұйымдастыру тиімділігінің шарт-тары қатысушылар құрамы мен олардың мүдделеріндегі өзгерісті бейнелей отырып, үнемі өзгереді. Сонымен, жеке мешіктер салынған кірісті бағалайды және көбейтуге ұмтылады. Несие берушілерді оқшаулық, салым келешегі, қаржы тәуелші қызықтырады. Кәсіподақтар еңбек келісімінің шарттарын анықтау үшін фирма қызметінің тиімділігін бағалайды. Бизнеске қатысушылармен қатар, мекеме қызметінің тиімділігіне сыртқы ұйымдар мен тұлғалар («аутсайдерлер») тікелей және жанама бақылау жүргізеді. Олай болса, нарықтық экономика жағдайында тиімділікке бизнеске қатысушылар, аутсайдерлер, мемлекет жасаған көпқырлы бақалау ғана мекеме үшін экономикалық орта жасайды, мұндағы тиімді қызмет-мекеменің өмір сүруі мен қызмет көрсетуіне қажетті жағдай, менеджерлердің міндеті-акционерлердің, жұмысшылардың, несие берушілер мүддесінің арасында, статистикалық және динамикалық, ішкі және сыртқы тиімділік арасындағы теңдікті қамтамасыз ету. Олай болса, менеджерлер ұйым тиімділігіне динамикалық категория ретінде қарау керек және үнемі өзгерістерге дайын болуы тиіс ҚТК мекемесінің тиімділігіне қадамдардың бірі жалпы жүйелі модельге негізделген. Оның шеңберінде ұйымдасқан әрекет жүйесіне түсетін негізгі құрамдас элементтер сыртқы ортамен байланысты: шектеу, талап пен мүмкіндіктер; ұйым ресурстары; оның тарихы. Басты кіріспе элемент болып мекеме стратегиясы табылады. Жүйенің шығысында мекеменің стретегиялық міндетімен үйлескен қызмет тиімділігі бар. Негізгі сызбамен сәйкес мекеме кіріспе элементтерді алатын және оларды шығушы элементтерге таситын механизм ретінде қарастырылады. Мекеме сараптамасындағы негізгі объекті болып түрлену үдерісі табылар. Бұл модельде мекеме төрт компоненттің құрамында қарастырылады:

• •    орындау қажет міндет не жұмыс және олардың негізгі сипаттамалары;

• •    тапсырманы орындау міндетімен жұмысшылар;

• •    мотивация жасайтын және тапсыр-маның орындалуына ықпал ететін формалды ұйымдастыруды қамтамасыз ету;

• •    мекеме қызметінің шынайы жағдайы-нан көрініс беретін формальды емес ұйымдық құрылымдар.

Қорытынды

Мейманханалық бизнестің ұйымдасты-рушылық стратегиясы жаңа клиенттерді тартуға және толық қанағаттандыруға, мей-манхана желісін кеңейтуге, бәсекелестік жағ-дайын беріктендіруге және бизнес нарығында оң бейне жасауға бағытталуы керек.

Әйтсе де, ғаламдық даму үдерімінің қазіргі кезеңінде колда бар жетістіктерге қанағаттану жеткіліксіз. Тынымсыз ізденіс пен нәтижелі іс-әрекетті арқау еткен әлемдік нарык өндірушілері барынша жаңа нарықтарды игеруге, ондағы тұтынушыларды жаулауға белсене кірісуде. Нарықтың бұл қатал шарты отандық өнім өндірушілердің бәсекелік қауқарын нығайтуды, кәсіпорындардың бәсекелік қыспақтарға төтеп берерлік қабілетін арттыруды, ішкі және сыртқы нарықтарда сұранысы жоғары өнім өндіруге тиімді әсері бар тетіктерді айқындауды кажет етеді. Бұл жағдай Республика Президентінің Қазақстан халқына Жолдауында айтылғандай: «Экономика біздің дамуымыздың басты басымдығы, ал экономикалық өсімнің барынша жоғары қарқынына қол жеткізу - негізгі міндетіміз болып қала береді. Біз бұған өз экономика-мыздың бәсекелік қабілетін арттыру арқылы, ...қол жеткіземіз».

Дегенмен тиімді басқару жүйесі мейманхана иесіне келесі екі шарт орындал-ғанда ғана пайда келтіреді: нарықтың өзіндік ерекшелігін есептеу және тиімді басқарудың барлық элементтерін кешенді пайдалану [4].

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

• 1.    Послание Президента Республики Казахстан Н. Назарбаева народу Казахстана. 17 января 2014г. «Казахстанский путь -2050: Единая цель, единые интересы, единое будущее» [Интернет ресурс]. Режим доступа: http://www.akorda.kz/ru/category/konstituciya .

• 2.    Ковалева Н.И. Никльская Ю.И. Международный опыт подгатовки кадров для индустрии туризма/ Профессиональное образование в сфере туризма как условие повышения качества туристских услуг. Темат. Сб.мат.межд.научно-прак.конф.-М., 2012.-С.273-279.

• 3.    Квартальнов В.А. Туризм: история и современность: Избр. Произведения: В4-х т. Т.1У.

• 4.    Алиев М. Показатели ликвидности предприятий: оценки и пути улучшения. / Современное развитие: источники, движущие силы и формы разрешения противоречий: материалы междунар.науч.конф. в 2-х частях, Алматы: Университет «Туран», 2001.-ч.1.-С.263-269.

Кн. Седьмая: Система подгатовки туристских кадров.-М.: Финансы и статистика, 2002.-400 с.