Moda na sukces leksykograficzny

Я. Вавжиньчик

Od trzech lat w naszych ksi?garniach jest sprzedawany siownik — a whsciwie slowniczek, niewielka kshzeczka bez trudu mieszcz^ca si? w kieszeni m?skiej marynarki — na ktorego okhdce, jej ostatniej stronie, mozna przeczytac m. in., ze zawiera on: 1) ponad 100 tysi?cy slow i znaczen, 2) sylabiezna wymow? dla Polakow, 3) praktyczny slownik idiomdw, 4) podstawowq. terminologi? naukowq., 5) najbardziej potrzebne zwroty, 6) opcje i znaczenia rosyjskie oraz, 7) slowniczek imion rosyjskich 1. Nie wiadomo, czy te wyrazenia (ponumerowane przeze mnie dla wygody, gdyz przedstawi? tutaj swoje uwagi na temat danego opracowania w takich wlasnie punktach) wyszly sped piora Autorek, czy tez zostaly zredagowane przez wydawc?; nie mozna tez wykluczyc, ze sq one owocem wspolpracy obu stron odpowiedzialnych za opisywane dzielko. Przytoczone formuly brzmiq intryguj^co i zapewne robi^ — tak sobie wyobrazam — niemaie wrazenie na bior^cym egzemplarz stownika do r?ki. Sam si? przyznam, ze po pierwszym czytaniu nie zrozumiatem sensu zwrotu «opcje i znaczenia rosyjskie»; do dzis zreszt^ nie wiem, co si? za nim kryje. W kwestii pozostalych punktow wyrobilem sobie zdanie, poniewaz umozliwia to zawartosc analizowanej pracy. Niestety zdanie to nie jest pozytywne; pewnego wysilku wymagalo ode mnie sformulowanie go w lagodny sposob, wykluczaj^cy, by wyrazic si? po rosyjsku, знаки ужаса.

Ad 1. Nie wiadomo, co naprawd? policzono, by otrzymac okr^gl^ liczb? 100 000. Mato zorientowanemu w zagadnieniach leksykograficznych nabywey wyda si? ona niewatpliwie nader atrakcyjna, zwlaszcza gdy wezmie do r?ki w tejze ksi?garni czy supermarkecie podobny, pordwnywalnej wielkosci slowniczek i przeczyta na jego okladce, ze zawiera on na przyktad tylko 15 000 jakichs jednostek (bo na to, ze sq. to hash, a nie «stowa i znaczenia», po prostu nie zwroci uwagi). Szacuj?, ze kazda z obu cz?sci ZZ liczy nie wi?cej niz 12 000 h a s e t.

Ad 2. Odnosi si? tu nast?pujace zdanie ze strony 7 Przedmowy: «W cz?sci rosyjsko-polskiej w wyrazach rosyjskich podkreslamy sylab? akcentowana, aby unikn^c cz?stych nieporozumien zwit^zanych z niepoprawnym akcentowaniem». W oryginale wyst?puje forma nieoprawnym; poniewaz w danym kontekscie jej nie rozumiem, przyj^lem, ze jest to bhd druku. Chodzi о dhigosc kreski (w tak zwanej dolnej frakeji), ktora. zaznaczono akcent: nie znajduje si? ona tylko pod 1 iterq samogloskow^, lecz pod cah sylabq, сравни: ловушка, ломбард, лыжный спорт и т. д., zamiast oczekiwanych postaci ловушка, ломбард, лыжный спорт и т. д. Okreslenie tego novum mianem wymowy sylabieznej to raczej jakas «leksykografiezna filuteria». Тд dwucztonowq. nazw^, ktdrej element ostatni nieprzypadkowo rumuje si? z pewnym wyrazem haslowym znajduj^cym si? na stronie 1022 tomu 8 powszechnie dost?pnego Stownika j^zykapolskiego (pod red. W. Doroszewskiego), pragn? niesmiaio wyrazic swoje zaskoezenie i niewiedz?, m. in. na temat tego, jaka ma bye poprawna, sylabiezna wymowa na przyktad skladnika спорт w zacytowanym przed chwih zapisie лыжный спорт, i — co gorsza —jak mam akcentowac sylabieznie rosyjskie wyrazy, uzywaj^c cz?sci polsko-rosyjskiej ZZ, skoro na znajduj^cych si? w niej wyrazach rosyjskich w ogole nie postawiono akcentdw. Ach, przepraszam, juz wiem: po znalezieniu nie znanego mi jeszcze rosyjskiego wyrazu w cz?sci polsko-rosyjskiej zajrz? szybko do cz?sci rosyjsko-polskiej ZZ i tam dowiem si? bez problemu, jaka jest jego poprawna wymowa sylabiezna, czyli akcentuacja. To takie proste. Od czasu do czasu zdziwi? si? jednak ponownie, ale z innej juz przyczyny: pewna liezba wyrazow rosyjskich wyst?puj^ca w ZZ po stronie polsko-rosyjskiej nie zostah umieszczona w siatce hasei cz?sci rosyjsko- polskiej. Podam tylko jeden przykiad tego rodzaju, czasownik национализировать z artykuhi upanstwowic г.

Ad 3. ZZ reklamowany jako praktyczny slownik idiomow nie wyjasnia tego kluczowego terminu. Wedhig mnie idiomatyczne jest na przykiad wyrazenie zjesc kolacje; zwrotu takiego, jako calostki, nie znalazlem w siowniku, a tlumaczenie cz?sciami, za ротосд artykuhi zjesc i kolacja, date wyl^cznie fraz? съесть ужин (pomyslatem sobie: Их собака съела мой ужин, а я?).

Ad 4. Tu nie mam ciekawych uwag.

Ad 5. Do pewnego stopnia kwestia najpotrzebniejszych zwrotow wi^ze si? z punktu 3, a takze z odnosz^cymi si? do nich kilkoma deklaracjami zawartymi w Przedmowie. Trudno uznac, ze nie nalezy do najzb?dniejsze w praktyce j?zykowej Rosjan na przykiad wyrazenie доброе утро. Tymczasem Polak nie znaj^cy tego zwrotu, сЬсдс go «wygenerowac» za posrednictwem polsko-rosyjskiej cz?sci ZZ (artykuhi dzieri i dobry) nie uzyska poprawnego wyniku (pod nagiowkiem dzien dobry natomiast, wf^czonym do siatki hasel, znajdzie tylko odpowiedniki здравствуйте, добрый денъ\

Ad 6. Spraw? zagadkowych opcji i znaczen rosyjskich skwitowalem juz na samym poczqtku, w pierwszym akapicie swoich komentarzy do tekstu ZZ.

Ad 7. Slowniczka imion rosyjskich w tekscie ZZ nie znalazlem. A moze Autorki przez imiona rozumiej^ nazwy paristw i narodowosci oraz nazwy kontynentow? Wszak to ich, i tylko ich, niewielkie zestawienia (notabene wytqcznie w ukladzie polsko-rosyjskim) znajduj^ si?, odpowiednio, na stronie 560—578 i na stronie 578.

Powyzszy miniprzegHd nie wyczerpuje «typologii» slownikarskich porazek, jakie kryje w sobie ZZ. Lista jest znacznie dluzsza. Z grupy przemilczanych tutaj przeze mnie faktow wskaz? na zakonczenie tylko jeden: w cz?sci polsko-rosyjskiej slownika w artykule austriacki znalazl si? ekwiwalent австриацкий, w cz?sci rosyjsko-polskiej natomiast nie ma hasia австрийский; Autorki umiescity tarn jednak przymiotnik, a jakze — австриацкий. Jest to zrozumiate. Przeciez z IV strony pi?knej plastykowej oktadki ZZ dowiedzielismy si?, ze zostal on «napisany w latach 1997/98 przy wykorzystaniu komputerowej analizy najcz?sciej wyst?pujqcych w j?zyku rosyjskim slow i znaczen». I jeszcze cytat stamt^d: «Niezb?dny w domu, podrozy, szkole, biurze i biznesie». A co na to niezapomniany Aleksander Siergiejewicz? lego odpowiedz jest krotka: «Ври, да знай же меру».

Staraj^c si? dorownac wolnej, unijnej Europie i wolnej Ameryce, przej?lismy takze mod? na sukces, sukces za wszelk^ cen?. Mozna go osiqgnqc, ukladajqc na przykiad nowy slownik; to wcale nie jest trudne, nie musisz znac dobrze j?zyka, nawet jego ortografii, wystarczy ch?c. Znalezc profesora doktora habilitowanego, ktory napisze now^ wolnorynkow^ polszczyznq profesorsk^ 3 s^znist^ przedmow? do naszego dziela, tez nie jest ci?zko — wszak dzi?ki ustawie wolnosejmowej, ulatwiaj^cej kariery naukowe, profesorow w kraju mamy dostatek. Wolnorynkowy wydawca о kompetencje w zakresie leksykografii nie spyta, jemu rowniez idzie jedynie о sukces (finansowy). «Niewidzialna r?ka rynku» naszego slownika nie odrzuci, slowniki od dawna sprzedaje si? najlepiej; przeci?tny nabywca nie potrafi fachowo porownac i ocenic ich jakosci, wybrac swiadomie z oferowanego przez rynek nadmiaru. Slownik stat si? hipermarketowym towarem — to bardzo dobrze i, niestety, bardzo zle zarazem.