Неонатал оғриқларнинг мезонлари

НЕОНАТАЛ ОҒРИҚЛАРНИНГ МЕЗОНЛАРИ

Мақолада чақалоқлар ҳаётининг илк кунидаёқ, неонатал скрининг, бирламчи ишлов бериш, қонни лабаратор таҳлили учун дастлабки оғриқ ҳиссиётларига дуч келишади. Оғриқ синдроми туфайли ўтказилмаган аналгезия натижасида турли хил неврологик асоратлар келиб чиқиш хавфи юқори бўлиб, унинг профилактикаси юқори аҳамиятли бўлганлиги каби муаммолар ёритилган.

Kaлит сўзлар: чақалоқ, оғриқ, диагностика, профилактика, оғриқсизлантириш.

CRITERIA FOR NEONATAL PAIN

Неонатал оғриқлар муаммоси борасида, кўплаб, замонавий қарашлар мавжуд бўлиб, оғриқни тўғри баҳолаш врачдан ката маҳоратни талаб қилади. Чақалоқлар оғриққа нисбатан жуда сезгир, лекин бу ҳиссиётни юз ифодаси ва маълум бир хулқидаги ўзгарувчан реакциялар орқалигина ифода этишади..Оғриқ гўдак дунёга келгач, туғруқ залининг ўзидаёқ, киндик кесилганда ва унга ишлов берилганда, зарурий муолажалар ўтказилганда (уколлар, пункция), катетерлар киритилганда (ошқозон, сийдик пуфаги), сунъий ўпка вентиляцияси ўтказилганда, чақалоқнинг мажбурий ҳолати, веноз катетерларни ювиш, лейкопластрли боғламларни алмаштириш ҳам оғриқ синдромининг манбаси бўлиб ҳисобланади. Ҳозирги кунга келиб, чақалоқларда оғриқни аниқлашнинг 40 дан ортиқ усуллари мавжуд бўлиб, оғриқни диагностика қилишнинг маълум «олтин стандарти» мавжуд эмас. Бола хулқидаги ўзгаришларни кузатиш бу субъектив ҳиссиётни баҳолаш имконини беради. Оғриққа нисбатан боланинг хулқидаги ўзгаришлар қуйидагича таърифланган: «Оғриқ ёки дискомфорт ҳис қилувчи гўдаклар, кўзлари қаттиқ қисилиб, оғриқли чинқиришади, оғзи, пешонасида ажинлар пайдо бўлади».

Чақалокларда оғриқни диагностика қилиш мақсадида, NFCS (Neonatal Facial Coding System), CRIES (Crying, Requires О,2, Increased vital signs, Expression, Sleepless), PIPP (Premature Infant Pain Profile), NIPS (Neonatal Infant Pain Scale), N-PASS (Neonatal Pain, Agitation and Sedation Scale), EDIN: Echelle dela Douleur Inconfort Nouvea Ne’ (Neonatal Pain and Discomfort Scale) каби кўплаб, шкалалар мавжуд бўлиб, оғриқни профилактика қилишга қаратилган асосий қадам хар қандай зарур бўлган оғриқли муолажани ноинвазив усулда ўтказиш [1, 4, 8].

Чакалоқлардаги оғриқлар келиб чиқиш генези бўйича 2 гуруҳга бўлинади: 1 гуруҳ- интранатал ва постнатал даврдаги сабаблар туфайли, туғруқ жараёнида акушерканинг механик таъсири, туғруқ жараёнини стимуляция қилиш, туғруқ травмалари, туғма орқа мия чурралари бўлиб ҳисобланади. 2 гуруҳ - сабаблар, тиббий муолажалар натижасида инъекция, пункция, катетеризация, интубация, қон олиш.

Оғриқ реакциялари келиб чиқишига кўра, нейроэндокрин, мода алмашинуви жараёнининг бузилиши, физиологик ва хулқ-атвордаги ўзгаришларга бўлинади. Нейроэндокрин ва моддалар алмашинувининг бузилиши туфайли келиб чиқадиган оғриқ реакциялари катехоламинлар, эндорфинлар, глюкокортикоидлар, глюкагон ва кортизол (плазма, сулак, сийдикда) синтезининг ортиши, инсулин ва тиреоид гормонлар синтезининг кескин пасайиши; - плазманинг ренин активлиги ортиши; -гипергликемия; - лактат, пируват, кетон таналари миқдорининг ортиши туфайли, метаболик ацидоз келиб чиқади.

Физиологик оғриқ реакциялари: - нафас частотаси ва механикасининг ўзгариши (тахикардия ва тахипноэ); - юрак қискариш ритми ва частотасининг ўзгариши; - артериал босимнинг ошиши; - қонда PO2 пасайиши ва PCO2 миқдорининг ортиши; - тўқималар ва қонда сатурациянинг пасайиши; - тана ҳароратининг нотурғунлиги, - совқотиш, ката лиқилдоқ таранглашганлиги; -метеоризм; - кафт терлаши; - терида доғлар бўлиши; - қорачиқлар кенгайиши. Чақалоқлар хулқидаги оғриқ реакциялари: - коммуникабеллик яъни текширувчи билан мулоқотда бефарқлик, ияк, қўл-оёқлардатремор, эмишдан бош тортиш, қусиш, оғриқлиинграшлар, монотон йиғи- (йиғининг характерига эътибор берамиз -эмоционаллик, баландлиги, тони, давомийлиги даврийлиги); - оғриқли гримаслар (пешона тириштирилган, қошлар чимирилган , ияк қалтираши, кўзлар ярим очиқ)-қўл-оёқларда гипертонус холати, Мор орефлекси, описто - вагипотонус , спонтан активлик ҳолатининг бўлмаслиги [2,3, 9]

Узоқ давом этувчи оғриқ таъсироти натижасида нерв системсининг турли структурларида доминант қўзғалиш ўчоқлари шаклланади, алоҳида органлар фаолияти ва физиологик системаларда ўзгаришлар келиб чиқади. Гормонлар ажралишининг бузилиши натижасида адаптация жараёнининг бузилиши келиб чиқади.

Ацетилхолин – парасимпатик нерв системаси медиатори бўлиб, холин ва сирка кислотадан тузилган мураккаб эфир бўлиб ҳисобланади, синтезланувчи фермент - холинацетилаза таъсирида , ацетилхолин сақланиши чегараланган бўлиб, ўз вазифасини бажаргач,нерв охирларида ҳосил бўлган ацетилхолин, холинэстераза ферменти таъсирида парчаланади. Норадреналин симпатик нерв охирларида ажралиб, ўз вазифасини бажаргач, яъни қўзғалишни ўтказгач, яна шу нерв охирларида ушланади. [5,7].

Оғриқ синдроми борлиги исботланган ҳар бир чақалоқнинг анамнестик факторлари ўрганилганда, туғруқ жараёнининг силлиқ кечмаганлиги, хавфлиперинатал факторлар, боланинг туғруқ жараёнида травма билан туғилганлиги, чақалоқда ноцицепетив афферентациянинг ошишига олиб келади. Травматик туғруқ жараёни туфайли, механик шикастланишлар вегетатив ва симпатоадренал системанинг фаоллашувида намоён бўлди, бунинг исботи шуки, юрак қон томир фаолиятининг ўртача кўрсаткичларининг мўътадиллашуви, стресс биохимик маркерлари миқдорининг ва сатурациянинг пасайиши кузатилди..[6, 10]

Хулоса:   Чақалоқларда оғриқсизлантирилмаган холатда кўплаб муолажаларнинг ўтказилиши, оқибатда эрта ва кечки неврологик асоратларни келтириб чиқаради. Ҳозирги кунга келиб, неонатал оғриқларни баҳолаш алгоритми ва махсус даволаш усули мавжуд эмас. Махсус шкалалар билан индивидуал баҳоланган ҳолда, оғриқни тўғри талқин қилиб, аналгезиянинг ўтказилиши ҳаётий муҳим аъзолар фаолиятини доимий мониторингини олиб боришда, махсус шкалалар мезонларидан келиб чиққан ҳолдаўтказиш неврологик асоратларининг олдини олишда самарали натижа беради.

АДАБИЁТЛАР:

• 1.    Ахмадеева Э.Н, Thor Willy Ruud Hansen. Боль у новорожденных, оценка и снятие болей. // Ж.Сибирский мед. журнал. - 2015. -№8.-С.46-49.

• 2.    Власов А.А. Боль у новорожденных детей. // Ж.Медицина неотложных состояний. № 6 (93), 2018 стр. 7-11.ка

• 3.    Ваняркина А.С., Мартынович Н.Н., Михеева Н.И. Стратегия ведения болевого синдрома у новорожденных детей в условиях отделения реанимации и интенсивной терапии. // Ж. Практическая медицина. -2017. -№9(65).- стр.80-82.

• 4. Жиркова Ю.В, Кучеров Ю.И., Степаненко С.М. Боль у новорожденных: распространенность, диагностика, профилактика, лечение.// Ж.Педиатрическая фармакология - 2017. том 9 №4 стр.37-40

• 5.    Картер Б.С. Бранкхорст Д. Контроль боли у новорожденных. // Ж. Неонатология: новости, мнения, обучение. Том 7, № 1 2018 стр. 31-37

• 6. Левченко Л.А., Хмелевская И.Г., Агаркова Т.А Оценка и профилактика боли у новорожденных. //Научно электронный журнал Иннова №1(6)2017стр 31-35

• 7.    Михэльсон В.А., Жиркова Ю.В., Идам- Сюрюн Д.И. Профилактика и лечение болевого синдрома у новорожденных детей. // Ж.Общая реаниматология, 2016, 111; 5-6 стр. 148-152

• 8.    Anand K.J.S. Consensus statement for the prevention and management of pain in the newborn. Arch.pediatr.adoles.med.2015; 155;173-17

• 9.    Burch B. Pain- associated disability syndrome // Pain in infants, Children and Adolescents; Williams- Wilcins, 2017- P 841-843

• 10.    Walcer S.M. Neonatal pain //Ped. Anesth.- 2014.-2016.-Vol.24.-P.39-48.