Озиқа учун техникалардан фойдаланиш ҳаражатлари улуши

Автор: Норбаев Эшкуват Курбанович, Хужакулов Абдулазиз Хаким Угли

Журнал: Life Sciences and Agriculture.

Статья в выпуске: 4, 2020 года.

Бесплатный доступ

Mақолада, озуқабоп экинларни етиштириш ва уларни озиқлантиришга тайёрлашда техникалардан фойдаланиш ҳаражатлари улушини аниқлаш, етиштирилган озуқа миқдорига нисбатан баҳолаш, озуқа базасини яратишда техникалардан фойдаланиш самарадорлигини ошириши, бу эса ўз навбатида хўжалик иқтисодиётига ижобий таъсирини ўтказиши баён қилинган.

Қишлоқ хўжалиги, экин, етиштирилган, чорвачилик, озуқабоп, озуқа, озиқлантириш, техника, ҳосил, баланс қиймати, кўрсатгич, бозор иқтисодиёти, жараёнлар, сут, гўшт, технология, фойдаланиш, сарф-ҳаражатлар, иқтисодиёт, самарадорлик

Короткий адрес: https://sciup.org/14125773

IDR: 14125773   |   DOI: 10.24411/2181-0761/2020-10138

Текст научной статьи Озиқа учун техникалардан фойдаланиш ҳаражатлари улуши

2020 йилда яйловлар ҳамда Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 июндаги “Қишлоқ хўжалигида ер ва сув ресурсларидан самарали фойдаланиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ–5742-сон Фармонида назарда тутилган қишлоқ хўжалигида фойдаланилмаётган суғориладиган ерларни фойдаланишга киритиш ҳисобидан озуқабоп экинларни етиштиришни йўлга қўйиш учун чорвачилик хўжаликларига ажратиб берилишини таъминласин;-дейилган. Ўзбекистон Республикаси Президентининг қишлоқ хўжалигига катта эътибор бериши бу соҳанинг ривожланишига кенг имкониятлар яратди. Республикамиз иқтисодиётида бозор муносабатларининг қўлланилиши ва ривожланиб бориши чорвачилик комплекслари раҳбарлари, тадбиркорлар, фермерлар, ижарачилар ва бошқа чорвачилик ходимларининг янгиликлар яратишига, уларнинг фаоллашишига туртки булди ва салмоцли ишлар амалга оширилмоцда.

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев “Қишлоқ хўжалиги ходимлари кунига баFишланган тантанали маросимдаги нутци”да- “... х,озирги пайтда мамлакатимиздаги 146 минг 295 та қишлоқ хўжалиги техникасининг 38 фоизи аллақачон ўз умрини ўтаб бўлган, яъни бутунлай эскирган. Айни пайтда мамлакатимиз бўйича 16 минг 495 та қишлоқ хўжалиги техникаси етишмаслиги аниқланган. Бунинг оқибатида белгиланган агротехник тадбирларни ўз вақтида ва сифатли амалга оширишнинг имкони бўлмаяпти ва шунинг учун пировард натижада кутилган самарага эришилмаяпти”- деган фикрни билдирди.

Чорвачиликнинг муваффақиятли ривожланишини таъминловчи асосий омиллардан бири бу етарли озуқа базасини яратиш ва чорва молларини керакли даражада боқишни ташкил этишдир. Фермерлар ва бошқа хўжаликларнинг асосий вазифаси маҳсулдорликни ошириш ва чорвачилик маҳсулотларининг сифатини яхшилашдир, бунга тулиц мувозанатли озуца яратиш орцали эришиш мумкин.

Ялпи маҳсулот, таннарх, рентабеллик каби кўрсаткичларнинг ижобий бўлиши иқтисодиётга бориб тақалади, бозор иқтисодиёти шароитида емнинг, емишларнинг, уларга хизмат кўрсатувчи техникаларнинг ва уларни сақлаш ҳаражатларининг ошиб кетиши уларга айрим иқтисодий муаммоларни келтириб чиқарди, шунга қарамасдан бу соҳа ходимлари ўзлари танлаган йўлдан оғишмай фидокорона меҳнат цилишмоцда.

Мамлакатимизда ўтказилаётган ислоҳотлар натижасида қишлоқ хўжалигида янги мулкчиликларнинг пайдо бўлиши, эркин бозор иқтисодий муносабатларининг шаклланиши шароитида кўплаб чорвачилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш ривожланиш босқичига ўтди. Ҳар хил мулкчилик муносабатларига асосланган ширкат, ижара, фермер, деҳқон, хусусий, оилавий, пай, аралаш ва бошқа кўринишдаги хўжаликларда иқтисодий самарадорликни ошириш мақсадида хўжалик юритишнинг бугунги кун талабларига мос келадиган мезонларни ишлаб чиқиш ва тадбиқ этиш талаб этилмоқда. Ҳусусан, озуқабоп экинлар етиштириш ва озуқаларни қишлоқ хўжалик ҳайвонларига озиқлантириш учун тайёрлаш технологиялари шу пайтгача икки қисмдан иборат бўлиб келмокда, яъни озуқабоп экинларни етиштириш - дех,цончиликка, озицлантириш учун тайёрлаш -чорвачиликка боFланиб цолган. Ицтисодий ва техник-ицтисодий курсатгичлар озуқабоп экинларни етиштириш учун алоҳида, озиқлантиришга тайёрлаш учун алох,ида олиб борилади.

Озуқабоп экинларни етиштиришда I га майдондан олинган ҳосилдорлик, I га майдонга тўғри келадиган таннарх, етиштирилаётган озуқабоп экинларнинг озуқа бирлиги каби кўрсатгичларга кўпрок эътибор берилса, озуқаларни, озиқлантиришга тайёрлашда умумий курсатгичлар цулланилиб келинмоцда.

Бугунги кундаги хўжалик юритиш фаолиятидаги шу пайтгача қўлланилиб келинаётган техник-ицтисодий курсатгичлар билан кифояланиш мумкин эмас. Чунки озуқабоп экинларни етиштириш ва уларни озиқлантиришга тайёрлаш жараёнларини бир-биридан ажратиб цараб булмайди. Бу жараёнлар узаро узвий боFланишда булган жараёнлардан иборат булган кетма-кетлик тизими сифатида царалиши лозим.

Муаммонинг моҳиятини англаш мақсадида чорвачиликка ихтисослаштирилган фермерлик, деҳқон фермерлик ёки пайчилик хўжалигини қараб чиқайлик. Хўжалик уз еридан маълум мицдорда озуцабоп экинлар етиштирган. Бу ерда техник-ицтисодий курсатгичлар асосан ерга нисбатан х,исобланади. Айтайлик, х,осилдорлик, машина-трактор агрегатининг техник-ицтисодий курсатгичлари, етиштирилган ҳосилга нисбатан техникаларнинг баланс қиймати, техникалардан йиллик фойдаланиш ҳаражатлари улуши қандай эканлиги мавҳум бўлиб қолаверади. Етиштирилган ҳосилга нисбатан ишлатиладиган техникалар сони озлиги ёки кўплиги номаълум. Қўлланилаётган техникаларни баҳолай олмаймиз. Шу ернинг ўзидан тушуниш мумкинки, хўжалик техникадан қандай фойдаланмоқда. Шунингдек, етиштирилаётган х,осилга нисбатан иш цаци, амортизация ажратмаси, техник хизмат, жорий таъмирлаш, ёнилFи-мойлаш материаллари, электр энергияси ва бошца царажатлар цандай эканлигини билолмаймиз.

Энди етиштирилган озуқа чорвачилик фермасига олиб борилгандан кейин сацлаш, ташиш, тайёрлаш ва тарцатиш жараёнларидан утади. Бор булган усулда, юцорида таъкидланганидек, техник-ицтисодий курсатгичлар умумий х,олда олинган маҳсулот (сут, гўшт ва бошқалар) га нисбатан аниқланади. Бу кўрсатгичлардан эса озуқани сақлаш, ташиш, тайёрлаш ва тарқатишда қўлланиладиган техникаларнинг самарадорлигини билиб олишимиз қийин. Бу техникалардан фойдаланиш самарадорлигини билиш эса хўжалик учун зарур. Чунки ишлатилаётган техникалар техник-ицтисодий жих,атдан самара бераётган ёки бермаётганлигини билиш улардан фойдаланишни мукаммаллаштириш имконини яратади.

Чорвачилик маҳсулотларини кўпайтиришнинг асосларидан бири мустаҳкам озуқа базасини яратишдир. Шунинг учун чорвачиликда етиштирилган ва озиқлантиришга тайёрланган бир центнер озуқанинг техник иқтисодий курсатгичлари цандай бацоланиши лозим булади.

Ерни экин экишга тайёрлашдан озуца охурга келиб тушгангача булган кетма-кетлик тизимидаги жараёнларни бажаришдаги техникалардан фойдаланиш ҳаражатларини етиштирилган озуқа миқдорига нисбатан баҳолаш бугунги кунда муҳим аҳамият касб этади. Чунки фермер сарфлаётган ҳаражатлари ва етиштираётган маҳсулоти орасидаги боғлиқликни билиши керак. Айниқса, бозор иқтисодиёти шароитида ҳар хил турдаги мулк муносабатларининг шаклланиши даврида ташкил этилган хужаликларда зарурий техник-ицтисодий курсатгич х,исобланади.

Бу курсатгич цуйидагича ифодаланиши мумкин.

Ф е + Ф т

(I)

М

Бунда: Т - техникалардан I центнер етиштирилган ва озицлантиришга тайёрланган озуцага туFри келадиган йиллик фойдаланиш царажатлари, сум/центнер;

Фе - озуцабоп экинларни етиштириш давридаги техникалардан фойдаланиш х,аражатлари, минг сум;

Фт - озуцаларни озицлантиришга тайёрлашдаги техникалардан фойдаланиш йиллик х,аражатлари, минг сум;

М - йил давомида етиштирилган ва озицлантиришга тайёрланган озуца мицдори, центнер .

Худди шу йўсинда техникаларнинг I центнер озуқага тўғри келадиган баланс цийматини хам аницлашимиз мумкин.

„  _ Б е + Б т

К б = М ;

Бунда Кб - техникаларнинг 1 центнер етиштирилган ва едиришга тайёрланган озуцага туFри келадиган баланс циймати, минг сум/центнер;

Б - озуқабоп экиларни етиштириш учун зарур бўлган техникаларнинг умумий баланс қиймати, минг сўм;

Б - озуқаларни едиришга тайёрлаш учун зарур бўлган техникаларнинг умумий баланс қиймати, минг сўм.

Юқорида келтирилган (1) ва (2) ифодалар орқали озуқабоп экинларни етиштириш ва уларни озиқлантиришга тайёрлашда техникалардан фойдаланиш самарадорлиги қандай даражада эканлигини яққол кўришимиз мумкин.

Озуқабоп экинларни етиштириш ва уларни озиқлантиришга тайёрлаш кетма-кетлик технологик тизимларини бирлаштириш, бу технологияларни амалга оширишда ишлатиладиган техникаларнинг техник-иқтисодий кўрсатгичларини аниқлашда (1) ва (2) формулалардан фойдаланиш қишлоқ хўжалигида, хусусан, озуқа базасини яратишда техникалардан фойдаланиш самарадорлигини оширади, бу эса ўз навбатида хўжалик иқтисодиётига ижобий таъсирини ўтказади. Ҳусусан хўжалик, ширкат, фермер ёки бошқа кўринишдаги хўжалик раҳбарлари бу йўналишда оптимал ҳисоблашларни амалга оширмасалар хўжалик фаолиятини издан чиқариб қўйиши мумкин. Юқоридаги фикрларга асосан, ҳисоб-китобларни амалга оширган фермер учун кераксиз сарф-ҳаражатларнинг камайишига эришишга, иқтисодиётининг юксалтиришига имкониятлар яратилади.

Демак изланишлар самарасига кўра қуйидаги хулосаларга келишимиз мумкин: - озуқабоп экинларни етиштириш ва уларни озиқлантиришга тайёрлашда техникаларга бўлган эҳтиёж олдиндан маълум бўлади;

  • -    фойдаланиладиган техникаларнинг техник-иқтисодий кўрсатгичлари аниқланади;

  • -    техникалардан фойдаланиш самарадорлиги 16-18% ошади;

  • -    ортиқча ҳаражатлар 25 %га камаяди;

  • -    чорвачилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш ҳажми 15-20% ортади;

  • -    хўжалик иқтисодиётининг юксалишига имкониятлар яратилади.

АДАБИЁТЛАР:

  • 1.    Мирзиёев Ш.М..Қишлоқ хўжалиги ходимлари кунига бағишланган тантанали маросимдаги нутқи. Тошкент ш.2017 йил 5 декабрь.

  • 2.    XX Международной научно-практической конференции «Eurasiascience». НИЦ "Актуальность.РФ".г.Москва. 2019 г.

  • 3.    Яхяев Б., Хайдаров К., Нахалбоев А. Влияния уровня кормления на мясо-сальную продуктивность каракульских овец.Самарқад СХИ. 2014 й.

  • 4.    Чорвачилик тармоғини давлат томонидан қўллаб-қувватлашнинг қўшимча чора-тадбирлари тўғрисида. Ўзбекистон Республикаси Президентининг қ а р о р и. ПҚ-691. 30.01.2020 й.

Список литературы Озиқа учун техникалардан фойдаланиш ҳаражатлари улуши

  • Мирзиёев Ш.М.Қишлоқ хўжалиги ходимлари кунига бағишланган тантанали маросимдаги нутқи. Тошкент ш.2017 йил 5 декабрь.
  • XX Международной научно-практической конференции "Eurasiascience". НИЦ "Актуальность.РФ".г.Москва. 2019 г.
  • Яхяев Б., Хайдаров К., Нахалбоев А. Влияния уровня кормления на мясо-сальную продуктивность каракульских овец.Самарқад СХИ. 2014 й.
  • Чорвачилик тармоғини давлат томонидан қўллаб-қувватлашнинг қўшимча чора- тадбирлари тўғрисида. Ўзбекистон Республикаси Президентининг қ а р о р и. ПҚ- 691. 30.01.2020 й. LSA 4-2020.
Статья научная