Ширин алампир уруининг унувчанлик хусусиятига фунгицидлар таъсирини ўрганиш

Кириш. Қалампир томатдошлар ( Solanaceae ) оиласига мансуб бўлиб, маданий ҳолда Capsicum annuum L. тури экилади. Ширин қалампирнинг ватани Жанубий Американинг Боливия ҳудуди ҳисобланади. У ерда тахминан милоддан аввалги 6000 йилларда ўстирилган энг қадимги маданий турлардан бири ҳисобланади (Мамедов, Пышная, 2005). Фунгицидлар билан ишлов берилган уруғларнинг тупроқдаги ва уруғ юзасидаги замбуруғлардан ҳимоя қилиш, соғлом ўсимлик кўчатларини олиш мақсадида фузариоз билан кўп касалланадиган ўсимликлардан: ширин қалампир уруғига қўллаш миқдори ва усулини яратиш мақсадида лабораториялар ўтказилди.

Ҳозирги вақтда қалампир дунёда 1,7 млн. гектар майдонда экилиб, 25 млн. тонна ялпи ҳосил олинади. Асосан, Хитой, Мексика, Туркия, АҚШ, Испанияда 70% дан зиёд ҳосил етиштирилади.

Қалампирни етиштиришда уларни зараркунанда ва касалликлардан ҳимоя қилиш энг асосий вазифалардан бири ҳисобланади. Уларни замбуруғ касалликлардан ҳимоя қилишда уруғ дорилагич препаратлардан фойдаланамиз. Уруғ дорилагичларни фузариоз касаллигига таъсирини ўрганиш мақсадида ширин қалампирнинг уруғларидан 100 донадан олиб уларни алоҳида уруғ дорилагичлар билан дориланди ҳамда дориланмаган назорат вариантлари махсус идишларга экилиб уларнинг таъсири ўрганилди.

1-жадвалда келтирилган маълумотлардан кўриниб турибдики, назорат вариантидаширин қалампируруғларининг унувчанлиги 80,5 % ни ташкил этган бўлса, фунгицидлар билан ишлов берилган уруғларда унинг миқдорига боғлиқ равишда унувчанлик хусусияти Витавакс 200 75% н.кук. фунгицидида 85,5% дан 96,7 % гача ҳамда Фундазол фунгицидида бу кўрсаткич 92,2% дан 97,9% гачани ташкил қилган.

1-жадвал

Ширин қалампир уруғининг унувчанлик хусусиятига фунгицидлар миқдорининг таъсири

Ширин қалампир уруғининг бир килограммига 1-2 гр миқдорда фунгицидни қўллаш,унинг тўлиқ дезинфекция бўлишига имконият бермайди. Бу миқдорларда уруғларнинг унувчанлиги 90-94,0 % ни ташкил қилади, холос, 3 гр миқдорда қўлланилганда эса бу кўрсаткич энг юқори яъни 96,7-97,9% ни ташкил этди.Уруғдан унган кўчатларни кейинги муддатларда кузатиш натижасида аста-секин ўсимликларни сарғайиб сўлиши ва натижада ўсимликни бутунлай нобуд бўлишига олиб келади.

Шунингдек, уруғларни уруғ дорилагичлар билан дорилашда вақт ҳам муҳим аҳамият касб этади. Кейинги тажрибамизда замбуруғлар билан зарарланган уруғларни Максим 2,5% сус.к. (1,5 л/т) фунгициди билан ишлов берилиб 7, 14, 21 соатдан кейин сусло-агарли озуқа солинган Петри идишчаларига микологик тахшис учун ва унинг юзасида мавжуд замбуруFларнинг турларини ани^лаш ма^садида термостатдаги 27 ° С ҳароратга ундириш учун қўйилди.

2-жадвал

Ширин қалапируруғларига фунгицидлар билан ишлов бериш муддатларининг таъсири

Келтирилган маълумотлардан кўриниб турибдики, ҳар қандай уруғни тупроққа экишдан олдин камида 21 соат давомида фунгицид билан ишлов беришни тақозо қилади. Ўтказилган тажрибаларнинг кўрсатишича, 5 соат ва 10 соат муддат ичида ишлов берилган уруғларда замбуруғлар қолганлиги ҳамда 21 соат фунгицид билан дорилангандан сўнг экилган уруғларда замбуруғлар кузатилмаганлиги қайд этилган (2-жадвал).

Ширин қалампирнинг фузариозига қарши курашни уруғлик материалларни экишга тайёрлашдан олдин бошлаш мақсадга мувофиқ

ҳисобланади. Препаратларни экишдан олдин қўллаш нафақат фузариоз сўлиш балки илдиз чириш ва бошқа касалликлардан ҳам химоя қилиш имконини беради.

Хулосалар . Ўтказилган тажрибаларнинг кўрсатишича, 5 соат ва 10 соат муддат ичида ишлов берилган уруғларда замбуруғлар қолганлиги ҳамда 21 соат фунгицид билан дорилангандан сўнг экилган уруғларда замбуруғлар кузатилмаганлиги қайд этилган.

Фойдаланилган адабиётлар:

• 1 .Наумов Н.А. Методы микологических и фитопатологических исследований. – Л.: Сельхозгиз, 1937. –

• 2 .Методы экспериментальной микологии./Билай Е.А.и др под ред.Билай В.И.-Киев: Наук Думка 1973.

• 3 .Роскии Г.И Микроскопическая техника.-М.:Сов.наука.

• 4 .Пидопличко Н.М.Грибная флора грубих кормов. Киев: Изд-во АН УкрССР. 1953. 486 с.

• 5 .Пидопличко Н.П. Грибы паразиты культурных растений определитель. В 3-х т.. – Киев, «Наукова Думка», 1977. Т.2. С. 102-233.

"Экономика и социум" №5(96)-1 2022