Шошилинч тиббий ёрдамни гипертоник кризда мувофиқлаштиришнинг фармакоэпидемиологик асослари
Автор: Мамасолиев Неъматжон Солиевич, Каландаров Дилмурод Мадаминович, Мамасолиев Зохиджон Неъматович, Нурдинов Шерзод Бахромович
Журнал: Re-health journal.
Рубрика: Внутренние болезни
Статья в выпуске: 1 (13), 2022 года.
Бесплатный доступ
Бир вақтли эпидемиологик тадқиқот 725 нафар 15-70 ёшли уюшмаган ахоли орасида амалга оширилди. Гипертония кризини эпидемиологик хусусиятлари водий шароитида ўрганилди ва баҳоланди. Бундан ташқари 1800 та гипертоник криз билан беморда фармакоэпидемиологик таҳлил (ABC/VEN) ўтказилди. Исботланди ва тасдиқланди-ки, тез ёрдам илмий марказларида фармакоэпидемиологик мониторинг ва фармакоэпидемиологик назорат мунтазам йўлга қўйилиши керак, унинг натижалари бўйича даволаш сифати ва шифокор малакаси баҳоланиб борилиши керак. фармакоэпидемиологик назорат тиббий-иқтисодий фойда келтиради, ABC/VEN таҳлил ургент терапия самарасини кескин ошириб «дорили ятрогения» синдроминга барҳам беради.
Гипертоник криз, артериал гипертония, антигипертензив терапия, фармакоэпидемиология, АВС/VEN тахлил
Короткий адрес: https://sciup.org/14124637
IDR: 14124637
Текст научной статьи Шошилинч тиббий ёрдамни гипертоник кризда мувофиқлаштиришнинг фармакоэпидемиологик асослари
Гипертоник кризни (ГК) даволаш муаммолари артериал гипертония (АГ) нинг замонавий хусусиятлари билан бевосита боғлиқдир. АГ ни эса долзарблиги хамон давом этмоқда. Масалан, яқин йилларда Қозоғистонда ниҳоясига етказилган Премьер тадқиқотида АГ нинг қуйидаги муаммолари алохида кўрсатиб ва таъкидлаб ўтилди (2017): • юрак – қон томир касалликлари (ЮҚК) таркибида АГ 48 фоизни эгаллайди; • АГ билан беморларнинг 27 фоизи антигипертензив препаратларни мунтазам қабул қилишади; • препарат қабул қилиб юрувчиларда артериал босимнинг мақсадли даражасига 22,0 фоиз холатдагина эришилади; •АГ ни тўлиқ назорати ўлимни 20,0 фоизга камайтиради[1,2].
Юрак ишемик касаллиги (ЮИК) билан АГ аксарият биргалашиб беморларда келишади ва артериаль босимнинг (АБ) > 140/90 мм сим уст. га тенг даражасида стенокардиясимон характерли оғриқлар сақланиб қолишади. ЮИК нинг таркибида ёки унга қўшилишиб қуйидагилар ахоли орасида қайд этилади: эски миокард инфаркти – 43,3 фоиз, АКШ ни, “бошдан ўтказганлик” холати – 17,2 фоиз, стентлашни учраши – 37,2 фоиз, АГ – 88,2 фоиз, қандли диабет – 24,4 фоиз ва юрак етишмовчилиги – 63,5 фоиз.
Шунинг учун ҳам АГ ни даволаш бир вақтни ўзида ЮҚК ни бартарафлаш учун пойдевордир деб эътироф этилади. АГ ни даволаш бўйича охирги Европа тавсияларида (ESH/ESH, 2018) «... АБ даражасига қўшимча равишда ЮҚК келиб чиқиш умумий хавфини терапевтик ёндашув эътиборига олиниши керак....» деб кўрсатилади[3,4].
2019 ESC Guidelines for the diagnosis and management of chronic coronary syndrome да яна қуйидаги қўшимчаларни даволаш дастурларида хисобга олиш кераклиги тилга олинади: • ЮИК ни кўп омилли табиатга эга эканлигини тан олиш; • ишемик тўқима терапевтик нишон сиффатида эътироф этилган;
-
• мижозга индивидуал ёндашув зарурлиги тасдиқланган.
Зикр этилган талқин, қараш ва тавсияларни хисобга олиб мазкур АГ ва ЮИК га тегишли бўлган масалалар гипертоник криз мисолида махсус тадқиқот ташкил қилиниб биз томонимиздан ўрганилди.
Ушбу тадқиқотимизнинг мақсади – шошилинч тиббий ёрдамни ГК да мувофиқлаштиришнинг фармакоэпидемиологик асосларини Андижон шароитида ўрганишдан иборат бўлди.
Ушбу мақсадни бажариш учун Андижон шахрида бир вақтли эпидемиологик тадқиқот 725 нафар 15 – 70 ёшли уюшмаган ахоли орасида ташкил этилди ва амалга ошилди. Бундан ташқари РШТЁИМ Андижон филиали бўлимларига ва шаҳар тез тиббий ёрдамига ГК билан мурожаат қилган мижозларда скринингли ретроспектив фармакоэпидемиологик тадқиқот 1800 та беморларда ўтказилди. ГК ни умумқабул қилинган ташхисий мезонларидан фойдаланилди ва текширув натижаларини статистик тахлили Microsoft Excel ва 97 Windovs учун мўлжалланган 6.0 версияли Statistica дастуридан фойдаланиб ўтказилади.
Тадқиқотда ГК гача бўлган даврдаги антигипертензив фаолият тавсифи махсус тахлил қилинди. Бунда аниқланди-ки, ГК ни асосий сабаби, старт антигипертензив терапияга беморларни тўлиқ жалб этилмаганлиги бўлиб хисобланади. Беморларни 52,6 фоизи антигипертензив препаратлар (АГП) билан номунтазам даволаниб юришган, 32,3 фоиз беморда АГП мунтазам қабул қилинмаган ва фақат 15,1 фоиз мижозларда самарали даволаш ўтказилган. АГП нисбатан кўпроқ 60 ёшдан ошган беморларда (55,8 фоиз) ва кам даражада (44,2 фоиз) 60 ёшгача бўлган мижозларда буюрилган (Р < 0,05).
Хулоса қилиш мумкин бўлдики, деярли 85 фоиз ГК билан беморлар илгари самарасиз даволаш дастурларини ўташган. Бугун комбинацияланган АГТ – “1 та 2 та таблетка” кўринишда АГ ни даволашнинг медикаментозли стратегиясини асосини ташкил этади [ESH, 2018]. Бизнинг натижаларимизда бундай фаолиятни 13,6 фоиздан ошмаслиги маълум бўлди ва бундан ташқари, 86,4 фоиз беморлар илгария монотерапия билан чегараланганлиги хам тасдиқланади.
Фармакоэпидемиологик мониторингда аниқланган номувофиқлар яна шунда кўринадики, шифокорлар томонидан ГК да 86,4 фоизга етиб монотерапия буюрилади, асосан иккикомпонентли антигипертензив терапия билан чегаралади ва уни буюрилиш даражаси хам 13,6 фоиздан ошмайди, бунинг устига 47,2 фоизга етиб «эски» препаратларга мурожаат холатлари кузатилади.
Стандарт АГТ га мувофиқлиқ тез ёрдамида анча юқори частоталарда (96,7 фоиз) тасдиқланади, бунга солиштирилганда шошилинч кардиология ва терапия бўлимларида стандартларга (халқаро миқёсда қабул қилинган тавсиялар назарда тутилмоқда) амал қилиш даражаси 68,6 фоиздан ошмаганлиги эътиборни жалб этади (Р < 0,05).
Яна таъкидлаш лозим - ки, ГК 35,7 фоиз беморларда полипатия негизида ўтади ва шунининг натижасида тез ёрдам шароитида 19,8 фоиз беморларда ва шифохонада эса 24,8 фоиз мижозларда полипрагмазияга сабаб бўлади. Демак, шунча фоизга етиб “дорили ятрогения” хавфи туғилади ва ушбуни олдини олувчи медикаментозли стратегия хам, ГК да, кўзда тутилиши керак бўлади.
Шошилинч тиббий ёрдам марказларида “эскича антигипертензив ёндашув” деб стандартлардан чиқарилган холатлар (масалан, адельфан, клофелин, рибоксин, раунатин мисолларида) 1,4 фоизгача етиб қайд этилади.
Спазмолитиклардан ГК ни бартарафлашда 26,0 фоиз (шифохонада) ва 31,5 фоизга (тез ёрдамда) етиб қўлланилаётганлиги хам, бу борада доимий фармакоэпидемиологик мониторингни ўргатиш хам эҳтиёж, ва хам зарурият бўлиб қолмаганлигини, бизнинг хулосамиз бўйича, англатади.
ГК да таблеткалардан фойдаланиш шифохона шароитида 57,1 фоизни ва тез ёрдамда эса – 13,7 фоизни ташкил этади. Бу йўналишда хам янги фикрлар ва клиник тавсияларни жорий этиш тез тиббий ёрдам шароитида долзарблашган деб фикр билдирамиз.
Умуман, фармакологик мувофиқликни ГК да такомиллаштириб бориш учун, бизнинг натижаларимиздан келиб чиқиб, қуйидаги хулосаларга келиш мумкин: 1) Шошилинч тез тиббий ёрдам марказларида фармакоэпидемиологик мониторинг мунтазам йўлга қуйилиши керак ва унинг йиллик натижаларига қараб ГК ни даволаш сифати ва бу борадаги шифокор малакаси (замонавийлиги) баҳоланиб бориши керак. 2) Фармаконазорат тизимини ушбу марказларда катта тиббий – иқтисодий фойда келтириши инобатга олиниши лозим. 3) Фармакоиқтисодий таҳлил мунтазам шошилинч тиббий тез ёрдам марказларида, яъни айниқса унинг худудий билимларида йўлга қўйилса мақсадга мувофиқ бўлади. Бизнинг тахлилларимизга энг маъқули ва натижавийлиги юқори фармакоиқтисодий тахлил тури бўлиб ABC/VEN – таҳлил хисобланади ва бундан келиб чиқиб Vital (ҳаётий муҳим), Essential (зарур) ва Non – essential (иккинчи даражали ахамиятга эга препаратлар) стандартларга киритилиб борилса ургенттерапия самараси кескин ошади ва иккинчидан, «дорили ятрогения» синдроми муаммоси ГК да деярли хал этилади.
АДАБТЁТЛАР
-
1. Кобалова Ж.Д. ва б.қ. Артериальная гипертензия у взрослых. Клиническая рекомендации – 2020.
-
2. Невзорова В.А. и др. Методы машинного обучения в прогнозировании исходов и рисков сердечно – сосудистых заболеваний у пациентов с артериальной гипертензией (по материалам ЭССЕ – РФ в Приморском крае) // Российский кардиологический журнал. – 2020. – 25 (3): С. 10.
-
3. Научно – организационный комитет проекта ЭССЕ – РФ. Эпидемиология сердечно – сосудистых заболеваний в различных регионах России (ЭССЕ - РФ). Обоснование и дизайн исследования // Профилактическая медицина. – 2013: 6: 25 – 34.
-
4. Mancia G. et al. Рекомендации по лечению артериальной гипертонии ЕSH/ ESC 2013// Российский кардиологический журнал. – 2014: (1): 7 – 94.
Список литературы Шошилинч тиббий ёрдамни гипертоник кризда мувофиқлаштиришнинг фармакоэпидемиологик асослари
- Кобалова Ж.Д. ва б.қ. Артериальная гипертензия у взрослых. Клиническая рекомендации – 2020.
- Невзорова В.А. и др. Методы машинного обучения в прогнозировании исходов и рисков сердечно – сосудистых заболеваний у пациентов с артериальной гипертензией (по материалам ЭССЕ – РФ в Приморском крае) // Российский кардиологический журнал. – 2020. – 25 (3): С. 10.
- Научно – организационный комитет проекта ЭССЕ – РФ. Эпидемиология сердечно – сосудистых заболеваний в различных регионах России (ЭССЕ - РФ). Обоснование и дизайн исследования // Профилактическая медицина. – 2013: 6: 25 – 34.
- Mancia G. et al. Рекомендации по лечению артериальной гипертонии ЕSH/ ESC 2013// Российский кардиологический журнал. – 2014: (1): 7 – 94.