Универсал–комбинациялашган культиватор- ўғитлагичнинг янги конструкцияси

Автор: Худойбердиев Толиб Солиевич, Нурматов Ш.Н., Болтабоев Баходир Рзиевич, Холдаров Муаммаджон Шохрухбек Ли, Абдуманнопов Абдулло Махаммадсоли

Журнал: Life Sciences and Agriculture.

Рубрика: Механизация сельского хозяйства

Статья в выпуске: 1 (5), 2021 года.

Бесплатный доступ

Pахтадан юқори хосил етиштиришда агротехник тадбирларнинг ва уларнинг орасида ғўза қатор ораларига муддатида сифатли ишлов бериш хамда чуқур юмшатишнинг ўрни ўта мухимдир. Лекин, хозирги кунда қўлланилаётган култиваторлар секцияли бўлмагани учун уни трактор билан агрегатлаш ва керакли ишчи органларини ўрнатиш учун кўп мехнат ва вақт сарф қилиниши билан бирга тупроқни чуқур юмшатиш кўзда тутилмаган. Мақолада, муаммони ечиш мақсадида, ғўза қатор ораларига ишлов берувчи осма культиваторнинг янги универсал-комбинациялашган конструкциясини ишлаб чиқиш бўйича ўтказилган илмий-тадқиқотларнинг натижалари келтирилган. Таклиф этилаётган осма универсал-комбинациялашган секцияли култиватор-озиқлантиргичнинг конструкцияси нисбатан содда бўлиб, ғўза қатор ораларига ишлов беради ва ўғитлайди хамда керакли бўлганда чуқур юмшатади.

Еще

Агротехник тадбирлар, ғўза қатор ораларига ишлов бериш, культиватор, ишчи орган, чуқур юмшатгич, комбинациялашган агрегат, ўғитлагич, биринчи культивация, ўқёйсимон панжа, айланма панжа, универсал культиватор

Короткий адрес: https://sciup.org/14125793

IDR: 14125793   |   DOI: 10.24411/2181-0761/2021-10020

Текст научной статьи Универсал–комбинациялашган культиватор- ўғитлагичнинг янги конструкцияси

Маълумки, пахтадан юқори ва сифатли хосил етиштиришда агротехник тадбирларнинг ахамияти жуда катта. Айниқса, агротехник тадбирларнинг орасида ғўза қатор ораларига муддатида сифатли ишлов бериш хамда чуқур юмшатишнинг ўрни ўта мухимдир. Чунки ғўза қатор ораларига ишлов бериш орқали бегона ўтларни йўқотилишини, туроқнинг юза қатламини ғовак, майда донадор холда сақланиб туришини таъминлайди, намнинг ортиқча буғланишига, шўрланган ерларни қуйи қатламларидаги тузларнинг юқорига кўтарилишига йўл қўймайди, иссиқлик ва хаво алмашувини яхшилайди. Натижада, тупроқдаги микроорганизмлар фаолияти жадаллашади, илдиз чириш ва гоммоз касалликларини қўзғатувчи патогенлар йўқолади, ўсимлик илдизининг нафас олиши мақбуллашади [1].

Шунингдек, ғўза қатор ораларининг юмшатилиши тупроқнинг структурасини яхшилайди, сув ўтказувчанлигини ва ғоваклигини оширади, хажм массасини камайтиради хамда сувдан самарали фойдаланишни таъминлайди.

Тупроқнинг механик таркиби, шўрланганлик даражаси, сизот сувларнинг сатхи хамда парвариш қилинаётган ғўза навларининг биологик хусусиятларига кўра культивация чуқурликлари ва сонини аниқлаш бўйича куплаб олимлар томонидан илмий-тадқиқот ишлари амалга оширилган ва ғўза қатор ораси кенглиги 60 см бўлганда культивация чуқурлиги 10-12 см, қатор ораси 90 см бўлганда культивация чуқурлиги 12-14 см бўлиши лозимлиги тўғрисида ишлаб чиқаришга тавсиялар берилган [2.3].

Бир қатор тадқиқотчилар бўз тупроқлар минтақасида ғўза қатор ораларига бериладиган ишловларнинг табақалаштириб (биринчи культивацияни 6...8 см, кейингиларини 12...14 см; биринчи культивацияни 10...12 см, кейингиларини 15...16 см ва биринчисини - 17...18 см, кейингиларини - 12...14 см чуқурликда) ўтказиш кераклигини таъкидлашган [4,5]. Кенглик-сахро минтақасининг ўтлоқлашиб бораётган тақирсимон тупроқларида эса ғўза қатор орасига 12...14 см чуқурликда ишлов берилганга нисбатан 26...28 см чуқурликда юмшатилганда тупроқнинг физик, сув-физик ва микробиологик хоссалари ижобий томонга ўзгарган [6,7].

Ғўза қатор ораларига ишлов бериш хозирги кунда КРХ-4, КРХ-3,6 русумли культиваторлар ва КХУ-4 култиватор озиқлантиргичларидан фойдаланган холда амалга оширилмоқда. Ушбу культиваторларда асосий тупроқ юмшатувчи ишчи органи сифатида ётиқ қирқувчи панжа, ётиқ қирқувчи ўқёйсимон панжа, универсал ўқёйсимон панжа ва айланма панжа кабилар, тупроқнинг шароитидан келиб чиқиб қўлланилмоқда. Бундай ишчи органларнинг мажмуи ўрнатилган культиваторлар куп йиллардан бери ишлатилиб келинмоқда.

Охирги йилларда пахтачиликда юқорида келтирилган технология бўйича ғўза қатор ораларига ишлов берилгандан сўнг 1- ва 2- ёки 2- ва 3-чи культивациялар оралигида қатор ораларини чуқур юмшатиш тадбири амалга оширилмоқда. Лекин, бунда чуқур юмшатгич ишчи органи амалда фойданилаётган култиваторга ўрнатилиб, ғўза қатор ораларига ишлов бериш трактор агрегатининг далага алохида кириш орқали бажарилмоқда ва харажатларни ортишига олиб келмоқда. Бундан ташқари, қўлланилаётган култиваторнинг рамасига ва грядилларига керакли ишчи органлари алмаштириб, ўрнатилиши кўп мехнат хамда вақт талаб қилади, шунингдек, хозирда амалиётга кириб келаётган

қишлоқ хўжалик машиналарини модулли ёки секцияли вариантларини яратиш тизимига хам мос келмайди.

Юқоридагиларни хисобга олиб, Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялар институтида ғўза қатор ораларига ишлов берувчи осма культиваторнинг янги универсал-комбинациялашган конструкцияси ишлаб чи^илди ( 1-расм ).

Культиватор асосан икки қисмдан иборат бўлиб, унинг осма қурилмасига (13) рама (1) ва грядиллар секцияси (7) ўрнатилган. Грядиллар секцияси хар бир қатор ораси учун алахида ясалган бўлиб, улар рамага устунлар (9) билан йўналтиргичлар (8) орқали ўрнатилган. Культиватор рамасининг баландлиги ғўзаларнинг бўйига қараб, пастга ёки юқорига, йўналтиргич ва устунлардаги тешиклар орқали бармоқ ёрдамида ўрнатилади.

Асосий грядилга таянч ғилдирак (2) ва қатор ораси марказини юмшатувчи ўқёйли панжалар (4) хамда чуқур юмшатгич (5) ўрнатилган. Бу ишчи органларга таъсир этувчи қаршилик кучларини камайтириш мақсадида улар хар хил чуқурликка ўрнатилган ва қатор орасини поғонали равишда юмшатади. Бундан ташқари, поғонали юмшатишнинг яна бир сабаби шундаки, қатор орасини қандай чуқурликда юмшатиш керак бўлса, шу чуқурликда ишловчи панжалар ўрнатилади. Шунингдек, тупроқни юмшатиш билан биргаликда, ишчи орган (6) орқали белгиланган чуқурликда суғориш ариқчаси хам очилади.

1-расм

Универсал-комбинациялашган культиватор-yFитлагичнинг умумий схемаси.

а-култиваторнинг ёнидан куриниши, б-культиваторнинг олдидан куриниши.

1-рама, 2-грядиллар секциясининг      таянч

Fилдираги, 3-юмшатувчи айланма панжалар, 4-ўқёйли       юмшатувчи панжалар,     5-     чу^ур юмшатгич,      6-суFориш ари^часи     очгичи,     7- грядиллар секцияси, 8-йуналтиручи, 9-грядилнинг устунлари,        10-уFит утказгич, 11-угит бункери,

12-культиваторнинг етакчи-таянч Fидираги, 13- осма ^урилмаси, 14-^ит ми^долагич, 15-юмшатгич-уFитлагич.

Тупроққа ишлов бериш билан бирга ғўза қаторидан белгиланган масофада ўғит ташлаб кетиш жараёни бажарилиши хам мумкин. Бунинг учун рамага ўғит бункерлари (11), харакатни таянч ғилдирак (12) дан олувчи ўғит миқдорлагич (14), ўғит туширгич (10) ва юмшатгич-ўғитлагич (15) ўрнатилган.

Грядиллар секциясини юқоридан кўриниш схемаси 2-расмда келтирилган. Бунда, марказий грядилга (2) асосий ишчи органлари бўлган ўқёй панжали юмшатгичлар (5) ва чуқур юмшатгич (7), ёндаги грядилларга (3) эса айланма панжалар (4) қулфлар ёрдамида ўрнатилган. Ғўзани ривожланиш даври, тупроқни холати ва бошқа омилларни хисобга олиб, культиваторнинг грядиллар секциясига керак бўлган ишчи органларни белгиланган чуқурликка созлаб ўрнатилиши хамда иш жараёнида пахта кўчатларига ишчи органлар зарар етказмаслиги учун химоя планкалари (6) қўйилиши кўзда тутилган.

2-расм

Грядиллар секциясининг схемаси.

1-секциянинг таянч Fилдираги, 2-марказий грядил, 3-ёндаги грядиллар, 4- айланма панжалар, 5-у^ёйли панжалар, 6-химоя планкаси (обтекатель), 7-чу^ур юмшатгич, 8-суFориш ари^ча очгичи.

Фойдаланилмайдиган ишчи органлар кўтариб қўйилади. Культивация жараёнлари тугаши билан трактордан культиваторни осма қурилмасининг учта нуқтаси тиркалган жойидан қисқа вақтда ажратиб, махсус таянчларга ўрнатиб кўйилади.

Хулосалар.

АДАБИЁТЛАР:

  • 1.    Хасанова Ф.М. Ғўза қатор ораларига ишлов бериш. // Пахтачилик маълумотномаси. Тошкент, 2016, 232...239 б.

  • 2.    Кондратюк В.П. Междурядная обработка хлопчатника. // Ж. Хлоководство, №7, 1968, с. 20...22.

  • 3.    Кондратюк В.П., Саидумаров С.С., Кашкаров А.К. Междурядным обработкам внимание. // Ж. Сельское хозяйство Узбекистана, 1981, №4, с. 23...24.

  • 4.   Мирзажанов К. Лик Центральной Ферганы в прежнее и в настоящее время. //

    Ташкент, 2014, 249 с.

  • 5.   Нурматов Ш.Н., Абдалова Г.Н., Рахимов А.Х., Рахмонов Р.У. Тупроқни эрозиядан

    мухофазалаш ва унумдорлигини ошириш омиллари. // Тошкент, 2018, 264 б.

  • 6.    Негматова С.Т. Алмашлаб экиш тизимларида ғўза қатор ораларига чуқур ишлов беришнинг тупроқ структурасига таъсири. // Ўзбекистон қишлоқ ва сув хўжалиги журналининг “Агро илм” илмий иловаси. Тошкент, 2017, №5 (49), 82...83 б.

  • 7.    Негматова С.Т., Холиков Б.М. Ғўза қатор ораларига ишлов беришнинг самарали имкониятлари. // Тошкент, Наврўз, 188 б.

Список литературы Универсал–комбинациялашган культиватор- ўғитлагичнинг янги конструкцияси

  • Хасанова Ф.М. Ғўза қатор ораларига ишлов бериш. // Пахтачилик маълумотномаси. Тошкент, 2016, 232..239 б.
  • Кондратюк В.П. Междурядная обработка хлопчатника. // Ж. Хлоководство, №7, 1968, с. 20..22.
  • Кондратюк В.П., Саидумаров С.С., Кашкаров А.К. Междурядным обработкам внимание. // Ж. Сельское хозяйство Узбекистана, 1981, №4, с. 23..24.
  • Мирзажанов К. Лик Центральной Ферганы в прежнее и в настоящее время. // Ташкент, 2014, 249 с.
  • Нурматов Ш.Н., Абдалова Г.Н., Рахимов А.Х., Рахмонов Р.У. Тупроқни эрозиядан мухофазалаш ва унумдорлигини ошириш омиллари. // Тошкент, 2018, 264 б.
  • Негматова С.Т. Алмашлаб экиш тизимларида ғўза қатор ораларига чуқур ишлов беришнинг тупроқ структурасига таъсири. // Ўзбекистон қишлоқ ва сув хўжалиги журналининг "Агро илм" илмий иловаси. Тошкент, 2017, №5 (49), 82..83 б.
  • Негматова С.Т., Холиков Б.М. Ғўза қатор ораларига ишлов беришнинг самарали имкониятлари. // Тошкент, Наврўз, 188 б.
Статья научная