Zakonski i statutarni zastupnici privrednih subjekata

iz osnivačkih akata, već to mogu samo preko svojih zastupnika.2 Oni nemaju pravno relevantnu volju. Zato privredni subjekt može stupati u pravne odnose samo preko fizičkih lica.3

Sva fizička lica su pravni subjekti, a neka od njih su pored toga i privredni subjekti.

Putem zastupanja privredna društva i ostali privredni subjekti preuzimaju obaveze u pravnom prometu. Zastupnik istupa u ime i za račun privrednog subjekta, te su time preuzeta prava i obaveze iz zaključenih pravnih poslova putem zastupanja prava i obaveze tog privrednog subjekta.

Privredna društva zastupa uprava društva po samom zakonu, individualno ili kolektivno, zavisno od vrste društva.4

Pojam i ovlašćena zakonskih i statutarnih zastupnika

Zakonski zastupnici društva u smislu Zakona o privrednim društvima su lica koja su tim zakonom kao takva određena za svaki pojedini oblik društva.

Zakonski zastupnik društva može biti fizičko lice ili društvo registrova-no u Republici Srbiji.

Društvo mora imati najmanje jednog zakonskog zastupnika koji je fizičko lice.

Društvo koje ima funkciju zakonskog zastupnika, tu funkciju vrši preko svog zakonskog zastupnika koji je fizičko lice ili fizičkog lica koje je za to ovlašćeno posebnim punomoćjem izdatim u pisanoj formi. I ovi zakonski zastupnici registruju se u skladu sa zakonom o registraciji.5

Ako osnivačkim ili internim aktom nije drugačije određeno i upisano u Registar privrednih subjekata, privredna društva zastupaju neposredno na osnovu zakona: ortačko društvo – svaki ortak samostalno,6 komanditno društvo – komplementari samostalno,7 društvo s ograničenom odgovornošću – direktor ili više direktora8 i akcionarsko društvo – izvršni direktori ili generalni direktor.9

Prema Zakonu o privrednim društvima društvo s ograničenom odgovornošću ima jednog ili više direktora koji su zakonski zastupnici društva. Broj direktora određuje se osnivačkim aktom ili odlukom skupštine. Ako osnivačkim aktom ili odlukom skupštine nije određen broj direktora, društvo ima jednog direktora (član 218, Zakona o privrednim društvima). Znači direktor zastupa društvo ex lege (kod ortačkog društva to mogu biti svi ortaci, kod komanditnog društva svi komplementari, a kod društva s ograničenom odgovornošću i akcionarskog društva jedan ili više direktora). Ovo zakonsko zastupničko ovlašćenje direktora proizilazi iz samog statusa direktora, koji se u zastupničkim poslovima pojavljuje kao sastavni deo tog društva, kao njegov organ, izražavajući volju tog društva (deluje ne kao alter ego tog društva nego kao njegov ego).¹⁰

Osnivačkim ili drugim aktom društva kao zastupnici se mogu odrediti i druga lica. To su statutarni zastupnici koji se u tom svojstvu obavezno regi-struju.11 Registraciji podležu i sva eventualna ograničenja na zastupanje.

Kod statutarnog zastupništva funkciju zastupnika društva, pored organa određenih zakonom, vrše i određeni drugi radnici društva.12 Zakon o privrednim društvima, po mom mišljenju, pogrešno uz zakonske zastupnike stavlja u zagradi naziv „statutarni zastupnici” pri čemu ih izjednačava. Pojmu statu-tarnog zastupnika odgovara institut „ostalih zastupnika” propisan članom 32, Zakona o privrednim društvima: Osim zakonskih zastupnika, zastupnici društva su i lica koja su aktom ili odlukom nadležnog organa društva ovlašćena da zastupaju društvo i kao takva registrovana u skladu sa zakonom o registraciji.13

Reč je o statutarnim zastupnicima društva, određenim ne ad personam , već s obzirom na radno mesto, te poslove i zadatke koji se po tom osnovu obavljaju. Određivanje statutarnih zastupnika nije nužnost, ali se često pokazuje potrebnim radi veće specijalizacije zastupničkih poslova. Ukoliko se radi o više statutarnih zastupnika, pored direktora, onda je opštim aktom potrebno razgraničiti njihova zastupnička ovlašćenja i to upisati u registar, radi eventualnog dejstva prema trećim licima. U svakom slučaju, ako se radi o više statutarnih zastupnika potrebno je odrediti koji će zakonski zastupnik vršiti njihovu koordinaciju, kao i da li će oni vršiti odvojeno ili zajedno zastupnička ovlašćenja, ukoliko u vezi toga nije ništa upisano u registar.

Zastupnik privrednog društva dužan je prema privrednom društvu da poštuje sva ograničenja ovlašćenja na zastupanje utvrđena osnivačkim aktom, ugovorom ortaka ili članova društva, statutom ili odlukom nadležnog organa društva.

Po Zakonu o privrednim društvima zastupnik (ex lege ili na osnovu osnivačkog akta) ovlašćen je da u ime privrednog društva (ili preduzetnika) 14, a u granicama svojih ovlašćenja, zaključuje ugovore i vrši druge pravne radnje, kao i da zastupa društvo pred sudovima i drugim organima. Konstitutivnim aktima privrednog društva (ili preduzetnika) ili posebnim odlukama organa društva ovlašćenja zastupnika mogu se ograničiti na:

• 1)    zaključivanje određenih ugovora (po vrsti ili vrednosti),

• 2)    vršenje određenih pravnih radnji i

• 3)    zaključivanje ugovora i vršenje drugih pravnih radnji samo uz sagla-snost organa upravljanja.¹⁵

Postavlja se pitanje punovažnosti pravnog posla zaključenog izvan okvira ograničenja zastupnika. Zakon o obligacionim odnosima propisuje da kad zastupnik prekorači granice ovlašćenja, zastupani je u obavezi samo ukoliko odobri prekoračenje.16

Zakon o privrednim društvima propisuje potpuno suprotno pravilo: prema trećim licima ograničenja ovlašćenja zastupnika nemaju pravno dejstvo (pa iako su objavljena). Izuzetno, ograničenja ovlašćenja zastupnika u vidu obaveznog supotpisa mogu se isticati prema trećim licima ako su registrovana u skladu sa zakonom o registraciji (član 33, Zakona o privrednim društvima), dok se neregistrovana interna ograničenja ne bi ni u kom slučaju mogla isticati prema trećim licima.

Praktično postoje dva pravna režima: režim koji važi za zastupnike i prokuriste po Zakonu o privrednim društvima (sistem nedejstva ograničenja ovlašćenja iz akata društva ili preduzetnika prema trećim licima, osim delom kod ograničenja ovlašćenja u vidu obaveznog supotpisa koja su objavljena i sistem punovažnosti pravnog posla za privredno društvo i preduzetnika) i režim iz Zakona o obligacionim odnosima za zastupnike i punomoćnike, osim prokuriste (sistem dejstva prekoračenja ograničenja ovlašćenja iz akata društva ili preduzetnika i sistem nepunovažnosti pravnog posla s trećim licem, osim u slučaju ratihabicije).17 Ovakvo rešenje nije dobro za pravnu sigurnost i mišljenja sam da u tom smislu treba uskladiti zakonske propise.18

Članovi uprave moraju voditi poslove društva sa pažnjom dobrog i save-snog privrednika i čuvati poslovnu tajnu društva.19 Mera za pažnju koju mora pokazati član uprave jeste način kako bi postupao samostalni rukovodilac društva koji je svestan svojih dužnosti i koji ne upravlja svojim poslovanjem, nego tuđim sredstvima onako kako to čini lice kome je poverena briga o tuđim imovinskim interesima. Pritom se traži najmanje prosečna mera ponašanja u struci određena objektivnim merilima.20

Posebne dužnosti prema društvu

Osnovne dužnosti koje zakonski i statutarni zastupnici duguju društvu a kojima je njihovo delovanje ograničeno ili usmereno su: dužnost pažnje,21 dužnost prijavljivanja poslova i radnji u kojima postoji lični interes, dužnost izbegavanja sukoba interesa, dužnost čuvanja poslovne tajne, dužnost poštovanja zabrane konkurencije.22

Fiducijarne dužnosti su skup pravila ugovorne prirode koja se prime-njuju za slučaj da nema drugačijeg sporazuma a koja prati široko postavljeno ovlašćenje da se upravlja tuđom imovinom.23

Postoji više slučajeva povrede fiducijarne dužnosti koje se čestvo po-minju u zakonodavstvu i teoriji: a) ugovor sa samim sobom (Self Dealing; the No-Conflict Rule), b) sopstveno korišćenje korporacijskih šansi (the

No-Profit Rule), v) prisvajanje imovine društva, g) koristi od trećih lica iz poslova povezanih sa kompanijom, d) indirektne koristi preko povezanih u svim pomenutim situacijama, đ) nekonkurencija društvu, e) postugovorne dužnosti.24

Pored Zakona o privrednim društvima značajnu ulogu u promovisanju modernih rešenja ima Kodeks korporativnog upravljanja25 koji je donela Privredna komora Srbije.26

Dužnost pažnje se najčešće definiše kao postupanje razumne i oprezne osobe.²⁷

Dužnosti članova borda direktora predstavljaju obligaciju sredstva koristeći se apstraktnim standardom razumnog i pažljivog čoveka – dobrog privrednika.28

Najvažnije pitanje kod dužnosti pažnje jeste njena sadržina – pitanje koji se standard ponašanja zahteva da bi dužnost bila ispunjena. Da li je to standard razumne i prosečno pažljive osobe ili razumne i naročito pažljive osobe ili samo razumne osobe. Većinsko stanovište u uporednom pravu predstavlja standard prosečno oprezne osobe.29

Zakon o privrednim društvima u članu 63 koji nosi naslov „Dužnost pažnje”, propisuje obavezu lica koja imaju dužnost prema privrednom društvu da izvršavaju svoje poslove savesno, sa pažnjom dobrog privrednika, u razumnom uverenju da deluju u najboljem interesu privrednog društva. Pod pažnjom dobrog privrednika podrazumeva se stepen pažnje sa kojom bi postupalo razumno pažljivo lice koje bi posedovalo znanje, veštine i iskustvo koje bi se osnovano moglo očekivati za obavljanje te dužnosti u društvu. Ako lica koja imaju dužnost prema društvu poseduju određena specifična znanja, veštine ili iskustvo, prilikom ocene stepena pažnje uzeće se u obzir i ta znanja, veštine i iskustvo. Propisuje se i obaveza navedenih lica da svoju procenu zasnivaju na informacijama i mišljenjima lica stručnih za odgovarajuće oblasti za koje veruju da su u tom pogledu savesna i kompetentna.30 U stavu 3. istog člana se kaže da lice koje postupa u skladu sa stavom 1 i 2 nije odgovorno za štetu koja iz takve procene nastane za privredno društvo.31

Dužnost prijavljivanja poslova i radnji u kojima postoji lični interes . Lica koja imaju dužnost prema društvu dužni su da odbor direktora, odnosno nadzorni odbor ako je upravljanje društvom dvodomno obaveste o postojanju ličnog interesa (ili interesa sa njim povezanog lica) u pravnom poslu koji društvo zaključuje, odnosno pravnoj radnji koju društvo preduzima. U slučaju da društvo ima jednog direktora obaveštenje se upućuje skupštini, odnosno nadzornom odboru ako je upravljanje društvom dvodomno.

Smatraće se da postoji lični interes u slučaju:

• 1)    zaključivanja pravnog posla između društva i zastupnika (ili sa njim povezanog lica) ili

• 2)    pravne radnje (preduzimanje radnji u sudskim i drugim postupcima, odricanje od prava i slično) koju društvo preduzima prema zastupnicima društva (ili prema sa njim povezanim licem) ili

• 3)    zaključivanja pravnog posla između društva i trećeg lica, odnosno preduzimanja pravne radnje društva prema trećem licu, ako je to treće lice sa njim (ili sa njim povezanim licem) u finansijskom odnosu

i ako se može očekivati da postojanje tog odnosa utiče na njegovo postupanje ili

• 4)    zaključivanje pravnog posla, odnosno preduzimanja pravne radnje društva iz koje treće lice ima ekonomski interes, ako je to treće lice sa njim (ili sa njim povezanim licem) u finansijskom odnosu i ako se može očekivati da postojanje tog odnosa utiče na njegovo postupanje.³²

U navedenim slučajevima preduzimanje pravnih radnji odobrava se, ako drugačija većina nije određena osnivačkim aktom, odnosno statutom:

• 1)    u slučaju ortačkog društva, odnosno komanditnog društva, većinom glasova svih ortaka, odnosno komplementara koji nemaju lični interes,

• 2)    u slučaju društva s ograničenom odgovornošću, ako postoji lični interes direktora, običnom većinom glasova svih članova društva, odnosno od strane nadzornog odbora ako je upravljanje društvom dvodomno, a ako postoji lični interes člana nadzornog odbora, odnosno člana društva, običnom većinom glasova svih članova društva koji nemaju lični interes, odnosno običnom većinom glasova svih članova nadzornog odbora koji nemaju lični interes,

• 3)    u slučaju akcionarskog društva, ako postoji lični interes direktora, običnom većinom glasova svih direktora koji nemaju lični interes, odnosno od strane nadzornog odbora ako je upravljanje društvom dvodomno, a ako postoji lični interes člana nadzornog odbora, običnom većinom glasova svih članova nadzornog odbora koji nemaju lični interes. Ako u ovom slučaju usled broja članova odbora direktora koji nemaju lični interes u predmetnom poslu ne postoji kvorum za glasanje, ili ako se zbog jednake podele glasova članova odbora direktora, odnosno nadzornog odbora odluka ne može done-ti, predmetni posao odobrava skupština običnom većinom glasova prisutnih akcionara koji nemaju lični interes u tom poslu. Osnivačkim aktom, odnosno statutom se može odrediti da odobrenje daje skupština. Ako odbor direktora, odnosno nadzorni odbor odobri pravni posao u kome postoji lični interes, o tome se obaveštava skupština na prvoj narednoj sednici. U obaveštenju skupštini mora se navesti detaljan opis pravnog posla, kao i priroda i obim ličnog interesa.

Odobrenje pravnih radnji nije potrebno u slučaju:

• 1)    postojanja ličnog interesa jedinog člana društva,

• 2)    postojanja ličnog interesa svih članova društva,

• 3)    upisa, odnosno kupovine udela, odnosno akcija po osnovu prava prečeg upisa, odnosno prava preče kupovine članova društva,

• 4)    pribavljanja sopstvenih udela, odnosno akcija od strane društva, ako se to pribavljanje vrši u skladu sa odredbama ovog zakona koje se odnose na sopstvene udele, odnosno akcije ili zakona kojim se uređuje tržište kapitala.³³

Dužnost izbegavanja sukoba interesa . Lica iz člana 61. Zakona ne mogu da u svom interesu ili u interesu sa njima povezanih lica:

• 1)    koriste imovinu društva,

• 2)    koriste informacije do kojih su došli u tom svojstvu, a koje inače nisu javno dostupne,

• 3)    zloupotrebe svoj položaj u društvu,

• 4)    koriste mogućnosti za zaključenje poslova koje se ukaže društvu.

Dužnost izbegavanja sukoba interesa postoji nezavisno od toga da li je društvo bilo u mogućnosti da iskoristi imovinu, informacije ili zaključi navedene poslove.34

Izuzetno od navedenog lica koja imaju dužnost prema društvu mogu postupiti suprotno zabranama (osim zloupotrebe položaja) ako pribave prethodno ili naknadno odobrenje lica ili organa u skladu sa članom 66, Zakona.35

Dužnost čuvanja poslovne tajne . Lica iz člana 61, Zakona, kao i lica zaposlena u društvu, dužna su da čuvaju poslovnu tajnu društva i to i nakon prestanka tog svojstva, u periodu od dve godine od dana prestanka tog svojstva.

Osnivačkim aktom, statutom, odlukom društva ili ugovorom zaključenim sa tim licem može se predvideti da taj period bude duži, ali ne duži od pet godina.

Poslovna tajna je podatak čije bi saopštavanje trećem licu moglo naneti štetu društvu, kao i podatak koji ima ili može imati ekonomsku vrednost zato što nije opšte poznat, niti je lako dostupan trećim licima koja bi njegovim ko-rišćenjem ili saopštavanjem mogla ostvariti ekonomsku korist i koji je od strane društva zaštićen odgovaraujućim merama u cilju čuvanja njegove tajnosti.

Poslovna tajna je i podatak koji je zakonom, drugim propisom ili aktom društva određen kao poslovna tajna.36

Podaci koji se smatraju poslovnom tajnom mogu biti proizvodni, tehnički, tehnološki, finansijski ili komercijalni, studija, rezultat istraživanja, kao i dokument, formula, crtež, objekat, metod, postupak, obaveštenje ili uputstvo internog karaktera i slično.37

Neće se smatrati povredom dužnosti čuvanja poslovne tajne saopštava-nje podataka koji predstavljaju poslovnu tajnu ako je to saopštavanje:

• 1)    obaveza propisana zakonom,

• 2)    neophodno radi obavljanja poslova ili zaštite interesa društva,

• 3)    učinjeno nadležnim organima ili javnosti isključivo u cilju ukazivanja na postojanje dela kažnjivog zakonom.³⁸

Društvo može podneti tužbu protiv lica koje povredi dužnost čuvanja poslovne tajne, kojom može tražiti:

• 1)    naknadu štete,

• 2)    isključenje tog lica kao člana društva, ako je to lice član društva,

• 3)    raskid radnog odnosa za to lice, ako je to lice zaposleno u društvu.

Podnošenje tužbe ne isključuje i ne uslovljava mogućnost otkaza radnog odnosa u skladu sa zakonom kojim se uređuju radni odnosi.

Društvo je dužno da pruži potpunu zaštitu licu koje postupajući savesno u dobroj veri ukazuje nadležnim organima na postojanje informacije u cilju ukazivanja na postojanje dela kažnjivog zakonom.

Dužnost poštovanja zabrane konkurencije . Direktori, članovi nadzornog odbora, zastupnici i prokuristi ne mogu bez pribavljenog odobrenja:

• 1)    imati svojstvo ortaka i komplementara, člana društva s ograničenom odgovornošću koje poseduje značajno učešće u osnovnom kapitalu društva ili član društva s ograničenom odgovornošću koji je kontrolni član društva, akcionara koji poseduje značajno učešće u osnovnom kapitalu društva ili akcionar koji je kontrolni akcionar društva, direktora, člana nadzornog odbora, zastupnika i prokuriste u drugom društvu koje ima isti ili sličan predmet poslovanja (u daljem tekstu: konkurentsko društvo),

• 2)    biti preduzetnik koji ima isti ili sličan predmet poslovanja,

• 3)    biti zaposlen u konkurentskom društvu,

• 4)    biti na drugi način angažovan u konkurentskom društvu,

• 5)    biti član ili osnivač u drugom pravnom licu koje ima isti ili sličan predmet poslovanja.

Navedena zabrana se može osnivačkim aktom ili statutom proširiti i na druga lica, čime se ne može dirati u stečena prava tih lica.39

Statutom Evropskog akcionarskog društva (SE) usvojenim 2001. godine predviđeno je za članove organa da su odgovorni za gubitak ili štetu koju je pretrpelo SE na osnovu njihove povrede zakonskih, statutarnih ili drugih obaveza koje su svojstvene njihovim dužnostima prema odredbama za akcionarska društva prava zemlje-članice u kojoj se nalazi registrovano sedište SE. Pravila o dužnostima i obavezama značajno detaljnije su predviđena u Statutu Evropskog zatvorenog društva (SPE) čiji je predlog objavljen tokom 2009. godine i očekuje se da uskoro bude usvojen. Bez obzira na izvor prava koji se primenjuje, predviđena su značajna pravila u odnosu na dužnosti i odgovornosti direktora. Pre svega, predviđena je dužnost postupanja u interesu društva i dužnost pažnje. Osim toga, izričita je obaveza direktora da izbegava situaciju u kojoj se osnovano može smatrati da je verovatan stvarni ili potencijalni konflikt između njegovih ličnih interesa i interesa SPE ili njegovih obaveza prema SPE i obaveza prema nekom drugom pravnom ili fizičkom licu (lični interes i sukob interesa).40

Odgovornost i prava zakonskih i statutarnih zastupnika

Zastupnik privrednog društva koji prekorači ovlašćenja odgovoran je za štetu koja se time prouzrokuje privrednom društvu ili trećem licu sa kojim je posao zaključen. Pored toga, povreda dužnosti zastupnika da postupa u skladu sa ograničenjima ovlašćenja za zastupanje Zakonom je propisano kao krivično delo tako da ako zastupnik društva povredi dužnost postupanja u skladu sa ograničenjima svojih ovlašćenja, koja su utvrđena aktima društva ili odlukama nadležnih organa društva iz člana 33, stav 1, Zakona, kazniće se novčanom kaznom ili zatvorom do jedne godine.

Ako je usled izvršenja dela društvo pretrpelo štetu koja prelazi iznos od deset miliona dinara, učinilac će se kazniti zatvorom od šest meseci do pet godina i novčanom kaznom.

Uz kaznu zatvora sud može učiniocu izreći zabranu obavljanja funkcije, odnosno poziva u skladu sa Krivičnim zakonikom.41

Izuzetno ne odgovara za štetu ako je postupao u skladu sa odlukom nadležnog organa društva, odnosno ako su njihove radnje naknadno odobrene od strane tog organa.42

Zastupnik društva, punomoćnik po zaposlenju i prokurista ne može bez posebnog ovlašćenja nastupati kao druga ugovorna strana i sa društvom zaključivati ugovore u svoje ime i za svoj račun, u svoje ime a za račun drugog lica, niti u ime i za račun drugog lica. Navedeno ovlašćenje daje se odlukom ortaka, komplementara, odnosno skupštine, osim ako je osnivačkim aktom, odnosno statutom drugačije određeno.

Ovo ograničenje ne primenjuje se na zakonskog zastupnika koji je istovremeno i jedini član društva.43

Dužnost lojalnosti (fiducijarna dužnost) direktora postoji ne samo prema društvu, već i prema poveriocima.44

Kako članovi uprave vode poslove društva na sopstvenu odgovornost i za štetu odgovaraju ličnom imovinom pojavila se potreba da se taj finansijski rizik gubitka njihove lične imovine osigura.

Osiguranje od odgovornosti uprave se može definisati kao osiguranje koje ima za predmet odgovornost direktora i članova uprave kompanije (akcionarskog društva) za štetu koju prouzrokuju trećim licima u vršenju svojih funkcija.45

Kroz institut osiguranja od profesionalne odgovornosti ogleda se u velikoj meri javni interes, koji se sastoji u osiguranju od rizika koje nose sa sobom određene delatnosti i koje po svojoj prirodi predstavljaju opasnost većih razme-ra. Pored toga, javni interes se ogleda i u nastojanju da se spreči nastajanje štetnih događaja, prvenstveno kroz povećanu profesionalizaciju kao logičnu posle-dicu širenja objektivne odgovornosti za naknadu štete. S druge strane institut osiguranja od profesionalne odgovornosti štiti i ekonomsku sferu odgovornog lica koji je u položaju osiguranika pošto štetu ne nadoknađuje odgovorno lice, već to za njega, u okviru osigurane sume, čini osiguravajuće društvo.46

U slučaju spora članovi uprave moraju dokazati da su u obavljanju svojih dužnosti postupali uredno i savesno. Oni nemaju obavezu naknade štete ako su delovali u skladu sa zakonitom odlukom skupštine. Bitno je da je odluka skupštine postojala pre nego što je preduzeta sporna radnja.47 Članovi uprave se mogu osloboditi odgovornosti na osnovu i naknadno donesene odluke skupštine društva. Ako više članova uprave povredi svoje obaveze, njihova odgovornost je solidarna. Pitanje stepena krivice može biti relevantno jedino za eventualni regres među njima, koji se rešava po pravilima Zakona o obli-gacionim odnosima.48

Pravni poslovi zastupnika privrednog društva izvan delatnosti društva navedenih u osnivačkom aktu, obavezuju društvo, osim ako ne dokaže da je treće lice znalo ili je prema okolnostima slučaja moglo znati da su ti poslovi izvan te delatnosti, s tim da objavljivanje samo po sebi nije dovoljan dokaz za to. Zakon o obligacionim odnosima propisuje da pravno lice može zaključivati ugovore u pravnom prometu u okviru svoje pravne sposobnosti.49 Ovakvo rešenje znači da naše pravo prihvata stav o postojanju opšte pravne sposobnosti pravnog lica u skladu s prirodom privrednog subjekta, shodno kom i delat-nost pravnog lica nije element njegove pravne sposobnosti. Za poslove izvan delatnosti privrednog subjekta sankcija je administrativnopravna (privredni prestup) a ne građanskopravna (ništavost ugovora).50

Objavljeni podaci u vezi sa licima koja su ovlašćena da zastupaju društvo, obavezuju društvo i kada postoje nepravilnosti u njihovom izboru, a na to se mogu pozivati i treća lica ako društvo ne dokaže da su treća lica znala ili mogla znati za te nepravilnosti (član 6. Zakona o privrednim društvima).51 Tumačenjem te odredbe proizilazi da zaključeni obligacioni ugovori od strane u registar upisanog statutarnog zastupnika obavezuju društvo i u slučaju da se naknadno utvrdi ništavost upisa statutarnog zastupnika društva, osim u slučaju kad društvo dokaže nesavesnost trećeg lica.52

Zakonski i staututarni zastupnici privrednih društava stiču to svojstvo donošenjem odluke nadležnog organa o imenovanju. Samo prvi upis lica ovlašćenog za zastupanje privrednog subjekta ima konstitutivni karakter, dok svi naredni upisi promene navedenog lica imaju samo deklaratoran karakter. Zato, od trenutka kada je imenovan novi zastupnik, odnosno novo lice ovlašćeno za zastupanje privrednog subjekta, prestaju sva ovlašćenja ranijem zastupniku bez obzira što još nije izvršen upis promene lica ovlašćenog za zastupanje u registru privrednih društava.53

U praksi se pojavljuju problemi oko imenovanja zastupnika (da li je zakonito sproveden postupak ili ne) i registracije. Napomenuću neke definisane stavove po tom pitanju.

Prvo, za podnošenje prijave za upis promene lica ovlašćenog za zastupanje subjekta upisa ovlašćeno je lice koje je imenovano odlukom legalnog organa upravljanja za zastupnika ili njegov punomoćnik, jer ovlašćenje za podnošenje prijave proizilazi iz odluke o imenovanju.54

Pravosnažno rešenje o promeni lica ovlašćenog za zastupanje, u situaciji kada lice čiji je upis brisan iz sudskog registra neće dobrovoljno da izvrši primopredaju dužnosti, može se prinudno sprovesti po propisima Zakona o izvršenju i obezbeđenju, jer se rešenje o brisanju i upisu može upodobiti pra-vosnažnom rešenju o određivanju izvršenja.55

Novi Zakon o privrednim društvima, za razliku od prethodnog, reguliše posebno potpisivanje privrednog društva kao što je to ranije činio i Zakon o preduzećima.56 Svaki zastupnik društva i prokurista prilikom potpisivanja dokumenata u ime društva dužan je da uz svoj potpis navede svoju funkciju u društvu. Navođenje funkcije nije formalni uslov za validnost potpisanog dokumenta.57

Zakonski i statutarni zastupnici su samim svojstvom zastupnika ovlašće-ni i da potpisuju privredna društva. Lica ovlašćena za zastupanje ovlašćena su i za raspolaganje novčanim sredstvima, a ako se radi o drugim licima onda se deponovanje njihovih potpisa u bankama ima shvatiti kao davanje punomoćja tim licima za raspolaganje novčanim sredstvima, za šta se primenjuju pravila o punomoćju.58

U teoriji ima stavova da interesi pravne sigurnosti nalažu da privredno društvo obavezuju i potpisi od neovlašćenog lica učinjeni na njegovim poslovnim papirima (memorandum), ako je treće lice savesno.59 Međutim, to ne možemo prihvatiti jer je direktno suprotno odredbama člana 88, Zakona o obligacionim odnosima koji propisuje da ugovor koji neko lice zaključi kao punomoćnik u ime drugoga bez njegovog ovlašćenja obavezuje neovlašćeno zastupanog samo ako on ugovor naknadno odobri.

Smatram da i potpis na poslovnim papirima (memorandumu) neovlašće-no zastupanog privrednog društva koji je overen pečatom ne proizvodi pravno dejstvo. Takav stav je zauzela i sudska praksa.60

Komercijalna pravna lica poseduju opštu pravnu sposobnost. Privredno društvo, kao i svako pravno lice, može zaključivati ugovore u pravnom prometu u okviru svoje pravne sposobnosti (član 54, Zakona o obligacionim odnosima). Ugovori zaključeni izvan okvira registrovane delatnosti su punovažni.61 Sankcija za ovakve poslove je administrativnopravna a ne građanskopravna. Društvo ima pretežnu delatnost, a može obavljati i sve druge delatnosti koje nisu zakonom zabranjene nezavisno od toga da li su određene osnivačkim aktom, odnosno statutom. Posebnim zakonom može se usloviti registracija ili obavljanje određene delatnosti izdavanjem prethodnog odobrenja, saglasnosti ili drugog akta nadležnog organa. A članom 585, stav 1, tačka 1, Zakona o privrednim društvima je propisano da će se kazniti novčanom kaznom privredno društvo ako obavlja delatnost bez prethodnog odobrenja, saglasnosti ili drugog akta nadležnog organa, ako je isto kao uslov za obavljanje te delat-nosti propisano posebnim zakonom (član 4, stav 2, ovog zakona).

Proizilazi da se u osnivačkom aktu privrednog društva ne moraju navesti sve delatnosti kojima će se društvo baviti već samo jedna pretežna delatnost. Zakon o registraciji privrednih subjekata propisuje da Registar sadrži podatke o šifri i pretežnoj delatnosti (član 6, Zakona). Tako i obrasci Agencije za privredne registre za osnivanje privrednih društava i promene podataka sadrže samo mesto za upis pretežne delatnosti a ne svih delatnosti predviđenih osnivačkim aktom. Iz ovog Zakona se zaključuje da privredno društvo ima najširu opštu pravnu sposobnost odnosno da može obavljati sve zakonom dozvoljene delatnosti62 bez posebnog navođenja svih delatnosti u osnivačkom aktu i da je dovoljno i u osnivačkom aktu navesti samo pretežnu delatnost.

Zakonski i statutarni zastupnici privrednih subjekata imaju pravo na naknadu za svoj rad koja se ugovora ugovorom o radu. Na primer, direktor ima pravo na naknadu za svoj rad, a može imati i pravo na stimulaciju putem dodele akcija.

Statutom, odlukom skupštine ili odlukom nadzornog odbora ako je upravljanje društvom dvodomno određuju se naknada i stimulacija ili način njenog određivanja. Visina naknade i stimulacije može zavisiti od poslovnih rezultata društva, ali ta naknada ne može biti određena kao učešće u raspodeli dobiti društva. Stimulacija može biti određena i u akcijama, odnosno varanti-ma društva ili drugog društva koje je povezano sa društvom.

U javnom akcionarskom društvu naknada i stimulacija posebno se iskazuju u okviru godišnjih finansijskih izveštaja društva, a u delu u kojem je stimulacija bila određena u akcijama uz naznaku o vrsti, klasi, broju i nominalnoj vrednosti akcija, odnosno računovodstvenoj vrednosti kod akcija bez nominalne vrednosti, koje je direktor stekao, odnosno na čije sticanje ima pravo po tom osnovu.63 Zakon predviđa mogućnost osnivanja komisije za naknade od odbora direktora javnog akcionarskog društva koja:

• 1)    priprema nacrt odluke o politici naknada izvršnim direktorima;

• 2)    daje predlog o iznosu i strukturi naknade za svakog pojedinog izvršnog direktora, kao i predlog naknade revizoru društva;

• 3)    najmanje jednom godišnje sastavlja izveštaj za skupštinu društva o oceni iznosa i strukture naknada za svakog direktora;

• 4)    daje preporuke izvršnim direktorima o iznosu i strukturi naknada licima na rukovodećim mestima u društvu i obavlja druge poslove u vezi sa politikom naknada društva koje joj poveri odbor direktora.⁶⁴

Velisav Marković

Assistant professor, The Faculty of Business in Valjevo, The „Singidunum” University in Belgrade

Proxy of company attorney (based on law and company statute)