Ziyrak, topqir, hozirjavob tarbiyachi-bola iqtidori ko`zgusidir

KIRISH

Bir vaqtlar o`g`il-qizini bog`chaga yuborishga ko`zi qiymagan ota-ona bugungi Yangi O`zbekiston zamonida hech ikkilanmay turarjoyi atrofidagi maktabgacha ta`lim tashkilotiga yetaklaydi. Buning katta sababi bor albatta. Birinchidan yorug`, keng va eng zamonaviy rusmda ta`mirlangan xonalarda qora ko`zi eng zamonaviy o`yinchoqlar bilan mashg`ul bo`lsa, ikkinchidan ilg`or tajribaga ega malakali pedagoglar mashg`ulotlarida o`z bilimini, bolalik dunyo qarashini rivojlantiradi. Dunyo bilimlari rus tili, ingiliz tilida ham mashg`ulot olib borilayotganiga nima deysiz. Vitaminga boy oziq-ovqatlarning har kunlik ratsionining qo`lishirin oshpazlar tomonidan tansiq taomlarning tortilishi esa bola haqidagi o`rinsiz havotirlar o`rnini faxr, iftihor tuyg`ulari egallaydi.

Ayniqsa bolangizning yangi ta`lim tizimi “Ilk qadam” dasturlari asosida puxta mashg`ulotlar rejasining natijasi o`laroq biyron tilda she`r, qo`shiq ijro etishi kelajagingizga qo`yilgan ilk poydevorning mustahkam ekanligidan quvonasiz albatta.

To`g`rida, bolalarimizning bir vaqtlar devori suvog`idan nurab, boshiga chakki tomgan mashg`ulotxonalaru, kosasika sanoqli go`sh maxsuloti yo solingan yoki solinmagan yegulikni nari beri iste`mol qilib qish kunlari aqalli miriqib uxlashga ham imkoni bo`lmagan paytlari ham o`tdi. Buni o`rta yosh egalari ko`p eslashadi.

Muhtaram Prezidentimizning Yangi O`zbekistonning uchinchi ming yilligi ostonasida bugungi farzandlarimiz kelajagini oldindan ko`ra bilib ularning taqdirini o`ylab maktabgacha ta`lim sohasida yangi qarorlarni ham chiqarib ham ijrosi uchun tezkorlik bilan yeng shimarib kirishgani biz pedagoglarni ham quvontirdi.

Avvalo, ta`lim yo`nalishimiz vazirlik darajasiga ko`tarildi. Prezidentimizning 2017 yil 30 sentyabr PQ-3305 qarori asosida O`zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta`lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to`g`risidagi qarori barcha maktabgacha ta`lim tizimi xodimlarining yillar davomida kutgan natijasi bo`ldi. Shuningdek, Prezidentimizning 2017 yil 9 sentyabr ПҚ-3261-son Maktabgacha ta`lim tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risidagi hamda 2017-2021 yillarda maktabgacha ta`lim tizimini yanada takomillashtirish chora tadbirlari to`g`risidagi qarorlari barcha islohotlarning imkoniyat eshigini ochdi.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA

Oyijon uyimizning maketini yasadim, qo`lidagi to`rburchak shaklli o`yinchoqlaridan ikkilanmay dadil tanlab, uycha yasagan Zilolaxonning kashfiyoti ham meni ham onasini hayron qoldirdi. Endigina besh yoshni qarshilagan qizaloqning shakllardan tasavvuri kengligining boisini so`radim uning onasidan. Mehribon qizini uyi yaqinidagi davlat bog`chasiga berganini, o`sha yerda shunday puxta bilim va ko`nikmaga ega bo`layotganini ta`kidladi.

Darhaqiqat, maktab kabi maktabgacha ta`lim tizimida ham malakali kadrlarning soni va shu yo`nalishda oliygohlarda ochilgan mutaxassislik fakultetlar turining ko`payotganligi Zilolaxon kabi bilimli, zukko, dono bolakaylarning safi ortmoqda.

Bunda ayniqsa ham maktabgacha ta`lim tashkilotlarida ham oliy ta`lim mashg`ulot va dars turlarida “Ilk qadam” davlat dasturidan foydalanilayotgani sifatli ta`lim tizimi joriy etilganidan dalolatdir.

Darvoqe, tadqiqot maydonida ham “Ilk qadam” davlat dasturidagi maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishda kompetensiyaviy yondashuvdan biri

«Ijodiy rivojlanish» sohasi kompetensiyalari xususida keng ma`lumotlar beriladi.

Avvalo, bola kompetensiyasi bu-ma`lum bir yosh davriga mos bo`lgan vazifalarni maqsadli bajarish uchun yetarli bo`lgan bolaning bilimi ko`nikma malakalari hamda qadriyatlari anglanadi. Yana shuni qayd etish lozimki, «Bilish jarayonining rivojlanishi» sohasi quyidagi kichik sohalarga bo‘linadi:

• -    Intellektual-anglash malakalari;

• -    Elementar matematik ko‘nikmalar;

• - Tadqiqiy-bilish va samarali refleksiv faoliyatdir.

”Bilish jarayonining rivojlanishi” sohasi kompetensiyalari

Bilish jarayonining rivojlanishi sohasidagi o‘quv-tarbiyaviy faoliyat yakuniga etganidan so‘ng 6-7 yoshli bola:

bilim olishga faol qiziqishni namoyon etadi;

o‘quv va hayotiy faoliyat uchun axborotni mustaqil ravishda topadi va undan foydalanadi;

predmetlar, voqealar va ko‘rinishlar o‘rtasidagi oddiy aloqalarni tushunadi va ularni yaxlit bir butunlik sifatida idrok qiladi;

raqamlar, hisob-kitobni biladi va ularni hayotda qo‘llaydi;

makon, shakl va vaqtga mos ravishda ish tutadi;

elementar matematikhisoblashlarni amalga oshiradi;

atrof-muhitdagi voqea-hodisalar va ko‘rinishlarni kuzatadi hamda tadqiq qiladi;

atrof-muhitga nisbatan ehtiyotkorona va g‘amxo‘r munosabatni namoyon etadi.

MUHOKAMA VA NATIJALAR

Bola ilk yoshlarida predmetlarni katta kichikk ajratadi. Ikki-uch yoshda esa predmetlarni ranggi va shakliga qarab farqlaydi. Bunda esa pedagogning mahorati sinovdan o`tkaziladi. Jumladan bu farqlarni anglatish uchun mashg`ulotlarda tarbiyachida ijodkorlik talab etiladi. Oddiygina kardon qog`ozidan shallar qirqib olininib keyingi kardon qutisiga ham huddi shunday shakllar nusxasi tushiriladi. Bola qirqilgan shakllarni turiga qarab kardon qutisidagi nusxasiga qo`yishi lozim. Agar nushalar ranglarga bo`yalsa nur

ustiga a`lo nur bo`ladi. Bola ham shaklni ham ranglarni farqiga boradi. Bunda tarbiyachi ham vaqtdan ham, an`anaviy mashg`ulotdan farqli o`laroq, innovatsioh mashg`ulot turidan foydalanish imkoniyatiga ega bo`ladi. Ma`lumki barja mashg`ulotlarning asosi o`yin metodir. Axir yosh bola ham o`yinga maktab bolasiga nismbatan moyilroq bo`ladida. Shuning uchun mashg`ulotlarda bilish jarayonini rivojlantirish sohasida ham bolalar uchun ko`prom homashyolar, kardon. Har xil shakldagi tayyor o`yinchoqlardan foydalanish samara beradi. Jumladan kubiklar, yasama g`ishtlar, plastmassa hamda shishirilgan sharlar yordamida bola shakllarning nomini to`g`ri aytishga, shakllar bo`yicha ajratishga qodir bo`ladilar.

Xulosa

Bolalarda bilish jarayonini rivojlantirish uchun ularni tabiat qo`ynida sayohatlarga olib chiqish ham katta natija beradi. Shunday sayr mashg`ulotlarida bolaga elemintar matematik savollar berish lozim. Biz qancha masofani bosib o`tdik? Quyoshning shakli qanaqa? Daraxtga nechta qush qo`ndi? Kabi savollar tabiat bilan jonli muloqot qilishga erishilsa, bolaga atrof olamni amaliy o`zlashtirish tajribasi oshishiga ko`mak bergan bo`lamiz. Bolaga raqamlar yozilgan kartochkalarni dambadam- u ovqatlanishi, uyquga yotishi, dam olishi oldidan berish lozim. Qo`lini ushlab turli shakllar ustidan yurgizish kerak. Bundan tashqari quyidagi mashg`ulotlar ham uning bilish jarayoni rivojlanishi sohasini kengaytiradi:

• 10    гача бўлган сонларни тўғри тескари санаш малакаларини мустаҳкамлаш.

  

  ва

  
  

• 2.    10 гача бўлган сонларда олдин ва кейин келадиган сонни топиш.

• 3.    Ёнма-ён турган сонлар орасидаги муносабатларни тушунишга ўргатиш.

• 4.    Иккита кичик сонлардан катта сонни ҳосил қилишни ўргатиш.

• 5.    Мисолларни рақамлар ёзилган қоғозлар ёрдамида ифодалаб ечишга ўргатиш.

• 6.    10 гача бўлган сонларни ёзувда фарқлашни ўргатиш.

• 7.  1 дан 10 гача бўлган рақамларнинг

• 8.    15 гача тартиб билан санашга ўргатиш.

• 9.    Арифметик масала тузилиши билан

  
  
  

• 10.    Нарсаларни 15 тагача санашга ўргатиш.

ёзилишини ўргатиш.

таништириш.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:

• 1. O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari.– T.:2018

• 2.    “Ilk qadam” maktabgacha ta’lim muassasasining Davlat o‘quv dasturi.– T.:2018

• 3.    Qodirova F.R. va boshq.“Maktabgacha pedagogika”, Toshkent, “Ma’naviyat”, 2013, 159 bet (O‘quv qo‘llanma).

• 4.    Qodirova F.R. va boshq. O‘zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’lim

  konsepsiyasi. T.: “Fan va texnologiya” nashriyoti, 2011, 38 b

  Ishmuxamedov R.J., Yuldashev M. Ta’lim va tarbiyada innovatsion pedagogik texnologiyalar.T.: “Nihol” nashriyoti, 2016, 279 b.

Qo‘shimcha adabiyotlar

"Экономика и социум" №11(90) 2021