Андижон вилояти шароитида бодринг етиштиришда Учқун биостимуляторининг афзалликлари
Автор: Баратова Мохидил Рахимовна, Косимова Шоира Мирзахамитовна, Хидирова Назира Кудратовна
Журнал: Life Sciences and Agriculture.
Рубрика: Агротехника
Статья в выпуске: 1 (5), 2021 года.
Бесплатный доступ
Mақолада Андижон вилояти шароитида бодрингнинг “Орзу” навига «Учкун», «Госсипрен» ва «Вэрва» биостимуляторларининг таъсири натижалари ёритилган. Тажрибаларнинг кўрсатишича, экишдан аввал бодринг уруғларига биостимулаторлар таъсир эттирилганда уруғларнинг унувчанлиги ва ўсиш жараёнларига ижобий таъсир этади. Бодрингнинг “Орзу” навига энг эффектив таъсир «Учкун» биостимуляторида кузатилди. Бодринг уруғлари биостимуляторлар билан ишлов берилганда ўртача хосилдорлик 9,85%; 24,27%; ва 14,02%ни, қўшимча хосилдорлик эса 2,0; 6,2; 2,7 т/га ташкил қилди.
Ўсимлик, биостимулятор, бодринг, унувчанлик, хосилдорлик
Короткий адрес: https://sciup.org/14125787
IDR: 14125787 | DOI: 10.24411/2181-0761/2021-10014
Текст научной статьи Андижон вилояти шароитида бодринг етиштиришда Учқун биостимуляторининг афзалликлари
Тадци^от усуллари.
Тадкикотлар 2018-2020 йилларда Сабзавот-полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадкикот институти Андижон филиали ва Тошкент давлат аграр университети Андижон филиалининг тажриба майдонларида ўтказилди.
Экспериментал схема бодринг уруғларини экишдан олдин ва гуллаш фазасидаГоссиприн, Учқун ва
Вервабиостимуляторлари 200 мл / га, 0,1 %ли сувли эритмасибилан ишлов беришга асосланган.Бунда назорат вариантига сув билан ишлов берилди.
Дала тажрибаларини ўтказишда дала тажрибалари методологиясининг асосий коидаларига асосланилди [3]. Биостимуляторларнинг уруғуниб чиқиши ва кўчатлар сифатига таъсириўрганилди.Бодрингуруғларини экишдан олдин биостимулятор эритмаларида 24 соат давомида намлантирилди. Ўсиш даврида фенологик кузатувлар олиб борилди.
Гуллаш даврида бодринг гулларига Учкун биостимуляторининг ишчи эритмаси билан пуркаш тавсия этилади. Даволаш оралиFи 7-10 кун. Биологик маҳсулотлар патогенларга туFридан-туFри таъсир цилишдан ташқари, ўсимликларнинг ўсиши ва ривожланишини тезлаштиради, тупрок таркибини яхшилайди, натижада хосилдорликни оширади. [6].
Бодринг (Cucumis sativus L.) ^овокдошлар оиласига
(Cucurbitacea)мансуб ўсимликдир.
^овокдошлар оиласи 2 та синф, 118 туркум ва 825 турни ўз ичига олади. Бодрингнинг Узбекистондаэнг куп етиштириладиган навлари - Орзу,
Номер, Кураж, Отелла ва Галантхисобланади. [1].
Бодринг уруFи униб чикканида, попук илдиз ҳосил бўлади. Илдиз тизими тупроқнинг сирт қатламларида жойлашган қисқа илдизпоядан ва кўп сонли латерал илдизлардан иборат. Асосий ва индивидуал латерал илдизлар 1 м чуқурликка кириши мумкин.Илдизларнинг ён томонларга тарқалиш радиуси тахминан 1,5 метрни ташкил қилади. Бодрингнинг асосий поясида 4-5 барг хосил булиб, атроф бўйлаб тарқалади ёки кўтарилади, атрофдаги нарсаларга илашиб ўсади. Поянинг хилма-хиллиги ва усиш шароитига караб, у 50-80 см дан 2 метргача ёки ундан кўпроқ узунликка етади. 7-10 барг хосил булгандан сунг, пояда гажаклар пайдо бўлади. Онтогенез пайтида бодринг барглари хажми ва шакли узгаради. Ёш баргларда марказий новда фаолроқ ривожланади ва ўткир қиррали бўлиб, бу барг ўсишида мухим ахамиятга эга.
Бодринг айрим жинсли ўсимлик хисобланиб, гул шоналари ниҳолда дастлабки учта барг қўлтиғида,тўртинчи саккизинчи кунларда хосил бўлади. Дастлаб гуллар гермафродитизм хусусиятларига эга бўлиб, кейинчалик чангчи ва уруғчи гулларга ажралади. Уруғчигуллари одатда бирдан учтагача, чангчи гуллари эса бешдан еттитагача ва саватча гулқўрғонда тўпланади. Бодринг уруғчи гулларининг чангланишга сезгирлиги хатто куртакда - гуллаш бошланишидан икки кун олдин бошланади. Чангчи ёрқин қуёш нурига ва юқори ҳароратга (+27 ... + 30 ° С дан юқори) бардош бермайди. Бодринг гулларининг очилиши эрталаб - об-хавога караб, соат 6 дан 10 гача давом этади. Чангчи гуллари очилгандан бир-икки, уруFчилар эса очилгандан уч-турт кун ўтгач қурийди. Чангланиш ва уруFланишга уруFчи ва чангчи ёши
ҳамда атроф-муҳит омиллари таъсир қилади. [2].
Бодринг меваси - уч ёки бешта уруғкамерали ёлғон мева. Мева шакли шарсимондан тухумсимонгача ўзгариб туради, лекин кўпинча у овал ёки цилиндрсимон бўлади. Турли хил бодринг навлари турли шакллар, ўлчамлар, ранглар, нақшлар ва бошқа хусусиятларга эга бўлган меваларга эга. Мевалар таркибида 100-400 тагача уруғ бор. Партенокарпик мевалар деб аталадиган уруғсиз мевалар ҳам мавжуд.
Уруғлар узун-эллиптик, оқ ёки озгина сарғиш, 1000 дона уруғ вазни 1635 г. Уруғлар унувчанлиги 5-6 йилгача сақланади. Бодринг - ёруғсевар маданийлашган, қисқа кун ўсимликдир. Қуёш нурларининг етишмаслиги ассимиляцияни пасайтиради ва гуллашни 1-2 хафтага кечиктиради. Ёруғлик етишмаслиги оқибатида меваларда камроқ шакар ва бошқа озиқ моддалар тўпланади.
Бодринг уруғини униб чиқиши учун минимал ҳарорат +10 ... + 12 ° С, оптимал ҳарорат +25 ... + 30 ° С. Бодринг ўсимликларининг вегетатив ўсиши учун 15 ° C дан юқори ҳарорат талаб қилинади. Бодринг намликни яхши кўрадиган сабзавот экинларидан биридир. Унинг меваларида 96% гача сув бор. Ўсимликлар биринчи вегетация даврида - гуллашдан олдин тупроқнинг юқори намлигига муҳтож. Ўсимлик интенсив мева бериш даврида энг кўп сув сарфлайди.
Калий етишмовчилиги билан ўсимликда аммиак тўпланиб қолади, бу баргларга захарли таъсир кўрсатади. Улар рангини йўқотади, асосий томирлар ўртасида марказга тарқаладиган оч сариқ доғлар пайдо бўлади. Биостимуляторлар бодринг касалликларини олдини олиш, уруғларнинг униб чиқишига ва илдиз ҳосил бўлишигаижобий таъсир кўрсатади.
Тадқиқот натижаларига асосланган ҳолда, ўсимликларнинг ўсиш-ривожланишини яхшилаш ва касалликларини камайтириш мақсадида бодринг уруғларини "Учқун" биостимулятори ёрдамида ишлов беришни тавсия этамиз.
Бодринг меваларининг биологик қиймати уларнинг хавфсизлиги билан уйғунлашиши зарур, шунинг учун сўнгги йилларда бодрингни етиштириш ва ҳимоя қилишнинг экологик тоза технологияларига кўпроқ эътибор қаратилмоқда. Шу мақсадда бодрингни етиштиришда ўсимликларга ўсишни рағбатлантирувчи таъсир кўрсатадиган ва стрессга қарши фаоллик кўрсатадиган биостимуляторлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ деб ўйлаймиз.Фикримизни далили сифатида тажриба натижаларини келтириб ўтамиз.
Тадқиқот натижалари .
Андижон вилояти шароитида бодринг уруғини экишдан олдин "Учқун" биостимулятори билан 100 мл / литр концентрацияда 30 минут давомида ивитиш уруғларнинг униб чиқиш динамикасини 31,8 фоизга тезлаштирди, кўчатларнинг ўсиши ва илдиз ҳосил бўлиш жараёнларини яхшилади. Бодринг фенофазаларининг вақти 2-3 кунга тезлашиб, меванинг оммавий пишиб етиш босқичига назоратдан 3 кун олдин эришилди. Гуллаш даврида кўчатлар ва ўсимликларни пуркаш учун 100 млконцентрациясида "Учкун" биостимуляторидан фойдаланиш ўсимликларнинг биометрик параметрларига, ҳосилдорлигига ва бодринг меваларининг шаклланиш динамикасига ижобий таъсир кўрсатди, фузариумга қаршилик кучайиб, меваларнинг биокимёвий кўрсаткичлари яхшиланди. "Учқун" биостимулятори билан ишланган вариантларда фузариум ривожланиш даражасининг пасайиши 45-78%,
ҳосилнинг ошиши 27-40% ни ташкил этди. Бодринг меваларини биокимёвий таҳлилида "Учқун" дан фойдаланиш билан вариантларда қуруқ моддалар ва С витамини миқдори кўпайганлиги аниқланди. [7]
Экишдан олдин биостимуляторларда ивитиш кўчатларнинг униш вақтини камайтиришга, ўсиш жараёнларини кучайтиришга ёрдам берди. Уруғларнинг униб чиқиши уларнинг сифатининг энг муҳим кўрсаткичидир. Уруғларнинг униб чиқиши тўғрисида маълумотларнинг етишмаслиги ҳақиқий кўрсаткич бўлиб, катта йўқотишларга олиб келиши мумкин [3, 178; 4, 256-бет]. "Учқун" биостимулятори билан даволашда уруғ униб чиқиши назоратдан 4 кун олдин кузатилди (жадвал-1). Госсипрен ва "Верва" биостимулятори ишлатилган вариантларда ниҳол назоратдан 2 кун олдин униб чиқди (жадвал-1).
1-жадвал
"Орзу" бодринг навининг униб чиқиши ва ўсиш динамикасига ўсимлик ўсиши стимуляторларининг таъсири (2019)
Ривожланиш босқичлари |
Назорат |
Госсипрен |
Учқун |
Верва |
Униб чиқиши |
30.04 |
28.04 |
26.04 |
28.04 |
Шоналаши |
20.05 |
18.05 |
16.05 |
18.05 |
Гуллаши |
06.01 |
29.09 |
26.05 |
28.05 |
Мева солиши |
11.06 |
09.06 |
05.06 |
07.07 |
1-жадвалда келтирилган маълумотлар шуни кўрсатадики, ўсимликларнинг биостимуляторлар билан ишлов берилганда барча вариантларда ривожланишнинг барча босқичлари: шоналаш, гуллаш ва мева бериш назорат вариантига қараганда 46 кун олдин кузатилди. Учкун биостимулятори билан ишлов берилганда шоналаш фазаси 2 кун олдин бошланган, Госсипрен ва Верва таъсирида эса ўсимликларда мос кўрсаткичларкузатилди. Шунга кўра, гуллашнинг бошланиши Учқун вариантида Госсипрендан 3 кун ва Вервадан 2 кун олдинроқ амалга ошди. Бинобарин, ушбу вариантларда шоналаш олдинроқ бошланди.
2-жадвал.
Биостимуляторларнинг бодринг ҳосилдорлигига таъсири
Вариантлар |
Мева сони / ўсимлик |
Мева ўртача оғирлиги, г |
Хосилдорлик (т/га) |
Назорат |
4 |
110 |
15,0 |
Госсипрен0,1% (200 мл/га) |
7 |
110 |
16,9 |
Учкун 0,1% (200 мл/га) |
10 |
120 |
21,2 |
Вэрва0,1%(200мл/га) |
8 |
120 |
17,7 |
*НСР 0,5 =7,25 **S х =0,7 |
Изоҳ: *- Энг кам фарқ;** - ўртача хато
Хулоса. Ўртача бодринг ўсди ва "Учқун" биостимуляторидан
ҳосилдорлиги 10,58% дан 41,27% гача фойдаланганда ҳосилнинг ўсиши назорат вариантига нисбатан 6,2 т / га ва стандартга нисбатан 5,1 т / га ча ортиши кузатилди. Андижон вилояти шароитида етиштирилган "Орзу" навли бодринг экинларида "Учқун" биостимуляторидан фойдаланиш Госсипрен ва Верва билан таққослаганда энг самарали бўлди. Шундай қилиб,
Учкун биостимулятори бодрингнинг Орзу нави вегетация даврини қисқартириш учун энг самарали биостимулятордир. Экиш олдидан Учқун биостимулятори ёрдамида уруғларга ишлов бериш пайтида ўртачабодринг ҳосилдорлигининг ўсиши 6,2 т / га ни ташкил қилади.
АДАБИЁТЛАР:
-
1. Гуляева, Г. В. Оценка качества овощной и бахчевой продукции – актуальная задача /Г.
-
2. И.А. Кязимова, И.Ю. Хусаинова, А.А. Набиев. Исследование технологии производства соков из огурца, плодов хурмы и шиповника. Пищевая промышленность. - 2018. -№ 6. -С. 53-55
-
3. Белик, В. Ф. Методика полевого опыта в овощеводстве и бахчеводстве / В. Ф.Белик,Г.Л.Бондаренко.–М.,1979.–209с.
-
4. Б.А. Доспехов. Методика полевого опыта.- М.:Колос, 1985. -352с.
-
5. Комарова, М.С. Сравнительная патогенность отдельных видов рода Fusarium, вызывающих корневую гниль огурца в защищенном грунте / М.С. Комарова // Защита растений. - М.- 1980. - Вып. 5. - С. 156-160.
-
6. Кононенко, А.Н. Эффективность совместного действия регуляторов роста и биопрепаратов при тепличной культуре огурца: автореф. дис. к.с.-х.н. / А.Н. Кононенко. -С.-Пб. - 2005. - 24 с.
-
7. Baratova M., Khidirova N., Kosimova S.Kh. An environmentally friendly way of growing pumpkin varieties Spanish-73, XIII International Symposium on the Chemistry of Natural Compounds, Shanghai, China, October 16-19, 2019, 73 p.
В. Гуляева, В. В. Коринец, В. А. Шляхов // Картофель и овощи. – 2012. – № 1. – С. 8-9.
Список литературы Андижон вилояти шароитида бодринг етиштиришда Учқун биостимуляторининг афзалликлари
- Гуляева, Г. В. Оценка качества овощной и бахчевой продукции - актуальная задача /Г. В. Гуляева, В. В. Коринец, В. А. Шляхов // Картофель и овощи. - 2012. - № 1. - С. 8-9.
- И.А. Кязимова, И.Ю. Хусаинова, А.А. Набиев. Исследование технологии производства соков из огурца, плодов хурмы и шиповника. Пищевая промышленность. - 2018. -№ 6. -С. 53-55.
- Белик, В. Ф. Методика полевого опыта в овощеводстве и бахчеводстве / В. Ф.Белик,Г.Л.Бондаренко.-М.,1979.-209с.
- Б.А. Доспехов. Методика полевого опыта.- М.:Колос, 1985. -352с.
- Комарова, М.С. Сравнительная патогенность отдельных видов рода Fusarium, вызывающих корневую гниль огурца в защищенном грунте / М.С. Комарова // Защита растений. - М.- 1980. - Вып. 5. - С. 156-160.
- Кононенко, А.Н. Эффективность совместного действия регуляторов роста и биопрепаратов при тепличной культуре огурца: автореф. дис. к.с.-х.н. / А.Н. Кононенко. - С.-Пб. - 2005. - 24 с.
- Baratova M., Khidirova N., Kosimova S.Kh. An environmentally friendly way of growing pumpkin varieties Spanish-73, XIII International Symposium on the Chemistry of Natural Compounds, Shanghai, China, October 16-19, 2019, 73 p.