Апарартты жйелерді модельдеу дістері жне растыру модельдері

Модель (лат. "modulus" - влшем)- жYЙeнi талдау жэне болжау, сондай-ақ дұрыс басқару шешімін қабылдау үшін қажетті сапалық және сандық нэтижeлeрдi алу Yшiн оны оцайлатылFан тYPДe усыну.

Модельдеу - модельмен эксперимент ЖYргiзу арцылы ол туралы ацпарат алу Yшiн объeктiнi модель рeтiндe усыну. "Модельдеу" термин эдетте жYЙeнiц нацты сипаттамасын куру процеся бiлдiрeдi. Модельдеу объeктiнi құру, одан әрі қайта құру және дамыту мақсатында зерттеуді жеңілдетеді. Ол қолданыстағы жүйені зерттеу үшін, егер нақты эксперимент айтарлықтай царжылыц жэне ецбек шыFындарына байланысты мYмкiн болмаFан жагдайда, сондай-ац жобаланган ЖYЙeгe талдау ЖYргiзу кажет болган жаFдайда цолданылады.

Барлыц модeльдeрдi ек1 Yлкeн классца белуге болады: заттыц (материалдыц) жэне бело (ацпараттыц).

Ацпараттыц жYЙeлeрдi (АЖ) жобалау Yшiн суреттер, схемалар, сызбалар, кестелер, формулалар, мәтіндер және т. б. түрінде объектілер мен процестерд! бiлдiрeтiн ацпараттыц модельдер цолданылады.

Ацпараттыц модель - бул модельденген объектшщ, процестщ немесе құбылыстың ақпараттық аспектілерін көрсететін объектінің, процестің немесе цубылыстьщ модель Бул АЖ модeльдeрiн эзiрлeудiц нeгiзi болып табылады.

Сипаттамалық мәтіндік ақпараттық модельдерді құру үшін әдетте ma6uFu тiлдер цолданылады. ТабиFи тiлдeрмeн цатар (орыс, аFылшын жэне т. б.) формальды т1лдер эз1рленд1 жэне цолданылды: Сандыц жYЙeлeр, бағдарламалау тілдері және т. б. Модельдеу әдістерін жіктеудің үзіндісі 3.1 суретте көрсетілген.

Сурет 1- Модельдеу әдістерін жіктеу.

Әдетте нақты (материалдық, пәндік) және ақыл-ой (идеализацияланған, тұжырымдамалық және әдіснамалық) модельдеу ажыратылады.

Тұжырымдамалық модельдеу - бұл келесі кезеңдерден тұратын жүйелерді құрудың құрылымдық процесі:

• 1.    Талдау,

• 2.    Жобалау,

• 3.    Бағдарламалау,

• 4.    Тестілеу,

• 5.    Енгізу.

Ақпараттық жүйелерді (автоматтандырылған АЖ) құрудың бірнеше әдістері мен принциптері бар, олардың ішінде мыналарды бөліп көрсетуге болады: "төменнен жоғары" және "жоғарыдан төмен" әдістері, "дуализм" және көпкомпоненттілік және т. б. принциптері.

Көпкомпонентті жүйе автоматтандырылған АЖ құрудың негіз қалаушы қағидатын – бастапқы деректерді енгізуді қайталамауды қамтамасыз етеді.

Жүйе құрауыштарының бірін қолдану арқылы жүргізілген операциялар жөніндегі ақпаратты оның кез келген басқа құрауышы пайдалана алады. Жаңа буын автоматтандырылған АЖ құрудың модульділігі және бір реттік енгізу принципі осы жүйелердің конфигурациясымен икемді түрде өзгеруге мүмкіндік береді.

Модельдерді құру процестері кезеңді сипатқа ие. "Каскад" ("сарқырама"), "водоворот" және "спираль" сияқты модельдердің негізгі түрлері төменде сипатталған.

АЖ каскадты моделі бірінен соң бірі орындалатын кезеңдерден тұрады. Әр кезең келесі кезең басталғанға дейін толығымен аяқталады. Алдыңғы кезеңдерге оралу қарастырылмаған немесе барлық жағынан шектелген. Қателерді түзету тек тестілеу сатысында болады. Нәтиже АЖ-ны әзірлеу соңында ғана пайда болады. Нәтиженің пайда болу критерийіне қателіктердің болмауы және алынған АЖ-ны оның бастапқы сипаттамасына дәл сәйкестендіруі жатады.

Аралық бақылаумен кезеңделген (итерациялық) модель

Бұл модель итерациялық модель немесе "водоворот" деп аталады. Онда, сондай-ақ "сарқырама" моделінде АЖ құру кезеңдерінің реттілігі қолданылады. Бірақ әрбір келесі кезеңде алдыңғы кезеңдермен кері байланыс бар. Қателерді түзету әр кезеңде жүреді. Келесі кезең алдыңғы кезең аяқталғанға дейін басталмайды. Модель бойынша жоғарыдан төменге бірінші өту кезінде, қате анықталғаннан кейін, қатені тудырған алдыңғы кезеңдерге (төменнен жоғары) оралу жүзеге асырылады. Нәтижесінде "сарқырама" моделіндегідей АЖ-ны әзірлеу соңында ғана пайда болады.

Спиральды модель

Бұл модельде нәтиже спиральдың әр айналымында пайда болады. Бұл аралық нәтиже талданады және АЖ-ның анықталған кемшіліктері спиральдың келесі бұрылысын жүргізуге итермелейді. Осылайша, жобаның егжей-тегжейлері дәйекті түрде нақтыланады және соңында негізделген нұсқа таңдалады және іске асырылады. Клиент пен әзірлеуші алынған нәтижеге қатысты келіскен кезде Спираль аяқталады.

Модель спиральдың бір орамындағы дәйекті сатылардан ("сарқырама" сияқты) тұрады. Спираль орамының ішінде сатылардың кері байланысы жоқ. Нәтижені талдау бұрылыстың соңында жүзеге асырылады және спиральдың жаңа айналымын бастайды. Қателерді түзету спиральдың әр айналымында сыналған кезде пайда болады. Түзетілмейтін және терең құрылымдық өзгерістерді қажет ететін қателер спиральдың жаңа айналымын бастайды. Кезеңдер спиральдың бір орамында уақыт өте келе қабаттасуы мүмкін. Айналымнан айналымға ауысқан кезде бағдарламалық құралдарды, модельдер мен прототиптерді жинақтау және қайта пайдалану орын алады.

Модельдеу процестері көбінесе осы қызметті автоматтандыруға мүмкіндік беретін арнайы компьютерлік бағдарламалық құралдарды қолдану арқылы жүзеге асырылады.

Қолданылған әдебиеттер:

• 1.    Лебедев, В. Б. Анализ ассоциаций данных методом комбинаторноупорядоченного моделирования // Известия высших учебных заведений. Поволжский регион. Сер. Технические науки. - 2005. -106 с.

• 2.    Дацун Н. Н. Моделирование информационных систем. Указания к выполнению лабораторных работ и проведению практических занятий. Ч. 1 [Электронный ресурс]: учеб. пособие / Н. Н. Дацун; Перм. гос. нац. исслед. ун-т. – Электрон. дан. – Пермь, -2019. –105 с.

• 3.    Шаврин С.М., Лядова Л.Н., Чуприна С.И. Моделирование и проектирование информационных систем: учеб.-метод. пособие. Пермь: Изд-во Перм. гос. ун-та,- 2007. -152 с.