Бейкер кистасини ривожланиш механизмини ўзига хослиги, учраш частотаси ва замонавий даволаш усули
Автор: Ирисметов Муроджон Эргашевич, Турсунов Кудратбек Кобулович, Худайбердиев Кобилжон Турсунович, Турсунова Мархабо Абдумажидовна
Журнал: Re-health journal.
Рубрика: Травматология и ортопедия
Статья в выпуске: 1 (13), 2022 года.
Бесплатный доступ
Тадқиқот 2015-2018 йилларда Бейкер кистаси билан кузатилган 147 нафар беморни даволаш натижаларига асосланган. Беморлар ёши 27 ёшдан 65 ёшгача бўлган. Шундан 100 нафари аёллар, 47 нафарини эркаклар ташкил қилган. Касаллик этиологиясига қараб ушбу беморлар қуйидагича тақсимланган: яллиғланиш жараёни 85 (57,8%) беморда, шикастланиш 40 (27,2%) беморда, 22 (14,9%) беморда эса менисклар патологияси аниқланган. Мазкур тадқиқот ишида клиник, артроскопик, тизза бўғимининг УТТ, МРТ текширув усулларидан фойдаланилган. Артроскопик даволашнинг самарадорлиги операциядан кейин 6 хафтадан 3 ойгача бўлган муддатларда ўрганилган. Беморлар шикоятида салбий симптомларнинг йўқлиги, беморнинг кундалик турмуш тарзига қайтиши мумкинлиги каби омиллар ижобий клиник натижалар деб ҳисобланган. Таклиф этилган протоколни қўллаш Бейкер кистаси ва унинг рецедивини учраш ҳолларининг камайишига олиб келди. Бейкер кистасини артроскопик усулда даволаш, аньанавий жаррохлик усулда даволашга нисбатан ҳасталанган бўғимнинг функциясини оптимал муддатларда тиклаш, беморларни одатий кундалик фаолиятига кайтариш, хаёт сифатини яхшилаш имконини беради.
Тизза бўғими, Бейкер кистаси, артроскопия
Короткий адрес: https://sciup.org/14124652
IDR: 14124652
Текст научной статьи Бейкер кистасини ривожланиш механизмини ўзига хослиги, учраш частотаси ва замонавий даволаш усули
Кириш кисми : Тизза бўғими хасталиклари орасида таким ости чукурлигида кузатувчи кисталар 3.4% дан 28% ташкил этади. 1829 й. Dupuytren тизза бўғимининг таким ости чукурлигида тери остида жойлашган, юмшок консистенцияли хосилма мавжудлигини изох килган. 1840 й. Инглиз жаррохи Adams кузатувида бўлган беморнинг таким чукурлигида жойлашган тери ости хосилмасини мавжудлигини баён килган. Бемордаги бу холатни Adams – таким ости чукурлигида ,,суюклик тўпланиши” деб хисоблаган. Gruber – таким ости кистасини ярим ноғорасимон мушакнинг бошчасининг чўнтакчасини кенгайган, чўзилган кўриниши деб хисобланган. Бейкер 1885й. назоратида бўлган 10 нафар беморнинг тадқиқот натижалари хулосасида – таким ости кистасини хосил бўлишида яллиғланиш жараёни мухимлигини биринчи бўлиб илгари сурган. Шундан буён таким ости кисталари адабиётларда ,,Бейкер” номи билан атала бошлади.
Бейкер кистаси учраш частотаси 3,4% дан 52% ни ташкил этади. Амбулатор кўрувга келган беморлар дастлаб - жаррох, ревматолог, кон - томир жаррохига сўнгра эса травматолог ва ортопедга мурожаат килган. Беморларни амбулатор шароитда турли мутахасиссларга мурожаат килиши ахоли орасида хасталикни бошка касалликлар никобида дастлабки белгиларини намоён бўлишидан далолат беради.
Бейкер кистасини ривожланиш патогенезида хозирги кунда мутахасисслар орасида иккита аниқ фикр шаклланган:
-
1. Тизза бўғимини дорсал сохасида бўғим капсуласини анатомик нозик худудларни мавжудлиги.
-
2. Тизза бўғими ичи хасталикларини мавжудлиги хисобига синовиал суюкликни ишлаб чикаришни ортиши ва гидродинамик босимни бўғим капсуласига салбий таьсири.
2014 – йили Y.Cao et al. ўзининг кузатувлари асосида Бейкер кистасини шаклланиш патогенезида тизза бўғими ичи структуралари патологиясини бир вактда бир нечтаси кузатилишини маьлум килган. Тизза бўғими ичи структураларини тандем хасталикларида синовиал суюкликни кўп ишлаб чикарилишини беморларда кузатилган. Бу хакда Азизов.М.Ж, Ирисметов.М.Э, 2018 й. тизза бўғими ичи структураларини бирламчи аниқланмаган патологиясини Бейкер кистасини шаклланишида мухим ўрин тутишини кўрсатиб берган. Муаллифлар тадкикотлар натижалари асосида бўғим ичида аниқланган касалликлар кўпрок куйидагилар бўлган: менисклар жарохати, синовитлар, тизза бўғими олдинги бутсимон боғламини кисман узилиши, синовиал бурмалар, артрозлар. Бирламчи аниқланмаган ёки инобатга олинмаган тизза бўғими ичи хасталиклари синовиал катламни доимий равишда китиклаши натижасида синовиал суюкликни кўплаб ишлаб чикаришга олиб келган. Натижада тизза бўғими ичи босими патологик ортиб унинг капсуласига салбий таьсир кўрсатувчи омилга айланган. Тизза бўғими капсула боғлов комплексида анатомик нозик худудлар мавжудлиги хакида Р.Д.Синельников кўрсатиб ўтган. Ярим ноғорасимон мушакни пай кисмини алохида толаларга ажралган жойида синовиал чўнтак хосил бўлади ( bursa m. Semimembranozi). Болдирнинг икки бошли мушагининг пай кисми ва кичик болдир коллатерал боғлами орасида соннинг икки бошли мушагини пай чўнтаги жойлашган (bursa subtendinea m. bicipitis femoris inferior).
М.Г. Привес барча тизза бўғимига мушак бошчаларини бириккан пай бошчасини остида синовиал чўнтакчалар хосил килинишини изох килган. Г.Е.Островерхов маьлумотига кўра тизза бўғимини синовиал коплами тизза бўғими ички юзасини кенгайтириш максадида синовиал бурмалар хосил килишини алохида кўрсатган.
Бурмалар тиззанинг дорзал кисмида тўртта бўлиб хар бири синовиал чўнтакчалар билан боғланган. Синовиал бурмаларни ичидаги синовиал суюклик синовиал чўнтакчаларга хам ўтиб синовиал суюклик циркуляциясида катнашади. Таким остидаги синовиал бурма ярим ноғорасимон мушак ва икрасимон мушакни пай бошчаларини синовиал чўнтакларига очилади. Юкорида келтирилган тизза бўғимини ўзига хос тузилиши анатомияси маьлумотлари Бейкер кистасини нега айнан таким остида жойлашганлигини тушунишга ёрдам беради. Бейкер кистасини шаклланишида тизза бўғими ичи гидробосимини ортишини сабабий боғликлигини инобатга олиш беморга тўғри диагноз кўйиш ва даволашнинг замонавий усулларини асосли кўллаш имконини беради.
Тадкикот максади: Тизза бўғими Бейкер кистасини патогенези, диагностикаси, клиник манзарасига аниқлик киритиш даволашнинг замонавий усулларини ишлаб чикиш ва тадбик килиш йўли оркали беморларни даволаш натижаларини яхшилаш.
Материаллар ва усуллар : Бейкер кистаси билан хасталанган беморлар сони жами 147 нафар бўлиб клиник материаллар РИТОИАМ спорт травма бўлимида ва Андижон вилояти травматология шифохонасида даволанган беморлардан иборат. 2015-2021 йил май ойига кадар диспансер текширувида тизза бўғими хасталиклари билан мурожаат килганлар сони 1437 беморни ташкил этган. Бу беморлар куйидаги мутахасисслар кўрувидан сўнг (ревматолог, флеболог, ортопед – травматолог) рентген, УТТ, МРТ текширувига юборилган. 1437 нафар бемордан Бейкер кистаси билан 147
нафари текширув ва тадкикот учун ажратиб олинди. (10.2%). Бу кўрсаткич адабиётларда келтирилган статистик кўрсаткичларга тўғри келди.
Тадкикот учун олинган 147 беморнинг 100 нафари аёллар (68%), 47 нафарини эркаклар (32%) ташкил этди. Беморларни ёшлар кесимида тақсимланиши куйидагича 20-30 ёш(35та), 31-40 ёш(23та), 41-50 ёш(25та), 51-60 ёш(50та), 61-70 ёш(14та).
Тадкикот учун олинган беморларни ёши бўйича таснифи жахон соғликни саклаш ташкилотининг ахолини ўрганиш ва тадкикот учун ёшлар фарки 10 йил бўлишини тавсия этади.
Жадвал №1
Беморларни ёши буйича таксимланиши (n-147)
Ёши |
20-30 |
31-40 |
41-50 |
51-60 |
61-70 |
жами |
|||||
жинси |
абс |
% |
абс |
% |
абс |
абс |
% |
абс |
% |
||
Эркак |
13 |
8.8 |
9 |
6.1 |
3 |
2 |
14 |
9.5 |
8 |
5.4 |
47 (31,9%) |
Аёл |
22 |
15.0 |
14 |
9.5 |
22 |
5.0 |
36 |
24.4 |
6 |
4.0 |
100 (68.1%) |
жами |
5 |
23.8 |
23 |
15.6 |
25 |
17.0 |
50 |
3.9 |
14 |
9.4 |
147 (100%) |
Жадвалдан маьлум бўлдики Бейкер кистасини эркакларда учраши кўпрок 30 ёш билан 60 ёш орасида бўлган. 20-30 ёш оралиғида эса 13(8.8%) бемор кузатилган, 31-60 ёш оралиғида эса 26 нафар беморда аниқланган. Жадвални эркак жинсига мансуб кисмида 30 ёшдан сўнг Бейкер кистаси ривожланишида куйидаги холатлар асосий ўрин тутган: жисмоний юкламаларни давомий бажарилиши, тизза бўғимини шикастлари ( спорт ўйинларида шикастланиши, нокулай холатда тизза бўғимига юклама бериш). 4 нафар беморда эса касалликни белгилари пайдо бўлишини баландликга кўтарилиш билан боғлайди. Аёллар жинсига мансуб гурухда (умумий сони 100 нафар) Бейкер кистаси барча ёшлар гурухи кесимида учради. 30-60 ёш оралиғида беморлар кўпчиликни ташкил этди. Аёллар касалликни белгиларини пайдо бўлишини махаллий ва умумий гипотермия, жисмоний зўрикиш, енгил жарохатланиш билан боғлайди. Аёл ва эркакларда Бейкер кистасини пайдо бўлишини сабабий боғликлиги орасида ўхшашликлар кузатилди булар: жисмоний зўрикиш, гипотермия факторини салбий тасири хамда жарохат омилини мавжудлиги. Патогенез занжирини касаллик пайдо бўлишидаги ўрнини ўрганилганда – асосан тизза бўғими ичида кузатилувчи оғрик синдроми, унинг юкламалари ортган сари зўрайиб бориши, хамда эркин харакатларни оғрик синдроми туфайли чегараланиши доимий равишда кузатилган. Умумий кузатувга жалб этилган 147 нафар бемордан 20-60 ёшдагилар сони 133 нафарни ташкил этди. 133 (90.4%) нафар бемор мехнатга лаёкатли бўлган. Оилада, турмушда, ижтимоий сохада бажараётган вазифасини нечоғлик мухимлигини инобатга олсак Бейкер кистаси билан хасталанган беморларни мехнат кобилиятини чегараланиши ва маьлум муддатга йўкотиши ўрганаётган илмий тадкикот ишимизни нечоғли долзарблигидан далолат беради. 147 нафар беморни касби ва яшаш манзили ўрганилганда 110 нафар кишлок ахолиси, 37 нафари эса шахар ахолиси эканлиги маьлум бўлди.
Жадвал №2
Беморларни касби буйича гурухларга таксимланиши (n-147)
1. |
Спорт ўйинчилари |
16 (10,8%) |
2. |
Машина хайдовчиси |
23 (15,6%) |
3. |
Фаррошлар |
21 (14,2%) |
4. |
Савдо ходими |
37(25,1%) |
5. |
Маориф ходими |
23 (15,6%) |
6. |
Пайвандчи |
10 (6,8%) |
7. |
Уй бекаси |
17(11,5%) |
Жадвални тахлили шуни кўрсатадики 20 нафардан кўпрок учраган беморлар таркиби касблар бўйича Бейкер кистасини учраш частотаси куйидагича: савдо ходими -37(25,1%), спорт ўйинчилари - 16 (10,8%), машина хайдовчиси - 23 (15,6%), фаррошлар - 21 (14,2%) маориф ходими - 23 (15,6%), пайвандчи - 10 (6,8%), уй бекаси - 17(11,5%). Беморлар касблар бўйича ўрганиб чикилганда энг кўп сон савдо ходимларига тўғри келди. Бу гурух беморларини касалликни келиб чикиши сабабларини тахлил килинганда икки факторга эьтиборимизни каратдик: 1 - кам харакатлик (гиподинамия, вазнни юкорилиги. Семизликни 2- даражаси). Спортчилар Бейкер кистаси пайдо бўлишини сабабини, спорт машклари давомида олган микротравмалар билан боғлайди.
Бейкер кистаси ва тизза бўғими хасталикларини алохида ва биргаликда клиник кечиши бизнинг кузатувимизда бўлган барча 147 беморда тахлил килинди. Бейкер кистасини алохида клиник белгиси бу таким сохасида тери остидан бўртиб чикувчи ва терини тизза бўғими сохасида сагитал кесимда суриб турувчи хосилмани мавжудлигидир. (расм 1)

Расм 1. Тақим остидаги Бейкер кистаси
Пайпаслаганда юмшок эластик, флюктуация белгисини мавжудлиги. Бу белгилар мутахасис томонидан Бейкер кистаси диагнозини кўйишга ва шу хасталик хакида гумон килишига йўналтирувчи клиник белгилар хисобланади.
Кузатувимизда бўлган барча беморлар рентгенологик текширувдан ўтказилди. Рентгенологик текширувдан кўзланган максад: 1) тизза бўғими хосилмаларини травматик жарохатига хос ўзгаришларни аниқлаш. 2) тизза бўғимида патологик хажми хосилмага хос ўзгаришларни аниқлаш. 3) Тизза бўғимини артрозини боскичларини аниқлаш. Ўтказилган рентген текшируви натижалари – куйидагича:
-
1) Тизза бўғими хосилмаларини травматик (суяк синиклари) ўзгаришлари
аниқланмади.
-
2) Тизза бўғими сохасида онкологик хасталикка хос ўзгаришлар
аниқланмади.
-
3) Барча кузатувдаги беморларда остеоартритга хос бўлган белгилар
мавжудлиги аниқланди.
Кузатув гурухига кирган 147 нафар беморни тизза бўғими остеоартрозига (ОА) хос рентгенологик бегиларини Kellgren – Lawrence классификацияси буйича бахоланди.
Жадвал №3
Беморларни Kellgren - Lawrence классификацияси буйича (1961й) тацсимланиши(п-147)
Клиник даражаси |
Кузатувдаги беморлар сони |
%- даги ифодаси |
1- даража артрози |
54 |
36,7% |
2- даража артрози |
65 |
44,2% |
3- даража артрози |
28 |
19% |
Беморларда ”ОА” ни рентгенологик белгилари Бейкер кистаси билан биргаликда аниқланганда сабаб - окибат кетма кетлигида кузатилувчи асоратларни негизини ташкил этади.. Остео - артрит, остеоартроз этиологик жихатдан турли генезда бўлишига карамасдан тизза бўғими ички структураларни синовиал копламини яллигланиши доимий китикловчи омил хисобланади. Аниқланган рентгенологик белгиларни янада аниқрок ва мукаммалрок бахолаш учун тизза бўғими ультратовуш текширувини ўтказдик.
Кузатувимизда бўлган 147 нафар беморнинг 85 нафарига рентгенологик текширувларни топилмаларини характерлаш ва УТТ манзарасини таснифлаш учун ультрасонография текшируви ўтказилди. Бу умумий беморлар сонини 57,8% ташкил этади. Ультратовуш сонографияси Бейкер кистасини визуализацияси, тизза бўғими бўшлиғи билан туташган бўйинчасини, кистанинг ўлчамлари ва хажмини аниқлаш учун кўлланилди. Бундан ташкари Бейкер кистаси шакли ва тизза бўғими дорзал кисмида топографик жойлашган худудни аниқ изох килиш мумкин бўлди. ( расм 2)

Расм 2. Тизза бўғими Бейкер кистасини УТТ тасвири
Ультрасонография текширувида 85 нафар беморнинг 57 нафарида (67%) таким ости кистаси дорсо медиал жойлашган. 16 нафар беморда дорсолатериал жойлашган, 13 нафар беморда дорсоцентрал жойлашган, Бейкер кистаси куйидаги шаклда эканлиги маълум булди: 85 нафар бемордан 69 нафарида киста думалок чўзинчок шаклда, 9 нафар беморда – думалок шаклда, 7 нафар беморда эса ярим ойсимон шаклда эканлиги аниқланди. 85 нафар беморнинг 68 нафарида Бейкер кистаси бир камерали, колганида эса 2-3 камерали киста мавжудлиги аниқланди. Бейкер кистаси 33 нафар беморда чап оёгида. 52 нафар беморда ўнг оёғида юзага келган.
Бейкер кистасини тизза бўғими бўшлиғи билан туташган бўйинчаси 43 нафар беморда аниқ бириккан жойи ва траекториясини кўриш имкони бўлди. 42 нафар беморда эса киста буйинчасини траекторияси уни бириккан жойини ЭХО сигнали аниқ равшан бўлмади. Бунга сабаб атроф тўкима билан уйғунлашган ноаниқ ЭХО сигнал сифатида мониторда кузатилди. Фикримизча – киста бўйинчасини троекторияси ва уни туташган жойи аниқ кўринмаганлигини сабаби бир нечта бўлиши мумкин: 1) УТТ апаратини имкониятларини чегараланганлиги. 2) Киста бўйинчасини тўлик шаклланмаганлиги туфайли атроф тўкималарни калинлиги, зичлиги сабабли ЭХО сигнални тўлик кайтара олмаганлигидир.
Жадвал №4
УТТ текширувида аниқланган Бейкер кистасини ўлчамлари хакида маълумот (n-85)
Ўлчам параметри |
Аёллар- (38) |
Эркак (47) |
Жами |
||
Сони |
Ўлчови – мм да |
Сони |
Ўлчови – мм да |
||
Эни |
21 |
10,8 |
23 |
11,3 |
44 (12мм) |
Узунлиги |
19 |
23,1 |
24 |
16,3 |
43 (20,1 мм) |
Баландлиги |
16 |
24,3 |
29 |
27,3 |
45 (25,8мм) |
85 нафар бемор жинсидан каътий назар Бейкер кистасини ўлчамлари яхлит жамланган холда тахлил килинганда куйидагилар маълум бўлди: 44 беморда – кистани эни бўйича ўлчами 12мм тенг, узунлиги 43 беморда 20,1 мм, баландлиги 45 беморда – 25,8мм га тенг. УТТ натижалари бўйича хар бир кистани уч ўлчамини кўпайтириб кубини чикариш мумкин. УТТ да кистанинг барча ўлчамларида аниқ якуний сони бўлмаганлиги сабабли, беморларни МРТ текширувидан ўтказиш белгиланди.
Кузатув гурухига кирган 85 нафар беморнинг тизза бўғими хасталиклари Бейкер кистаси билан биргаликда мавжудлиги аниқланди. Беморларнинг 44(51.7%) нафарида артроз белгилари, менископатия, 73 (85%), синовитга хос белги 94% беморда кузатилди. Бир беморда тизза бўғими структуралари ўзгаришларини бир нечтаси бирга келиши мумкин.
МРТ текшируви 85 нафар беморда ўтказилди (аёллар 38-нафар эркаклар 47 нафар). МРТ текшируви 1,5 тесла магнит майдони кучланишига эга булган Phillips аппаратида амалга оширилди. Текширувда иккала тизза бўғимини (сагитал, фронтал, аксиал) стандарт протокол тавсияси буйича МРТ текшируви 3 –кесимда, 2 –сериада Т1, Т2 – режимда ўрганилди. Тизза бўғими ичи ёг тўкимасидан узатилаётган сигналларни (аксиал кесимда) сўндирилган холда (pdspa.r), МРТ текширувининг кузатиш обзори 18х18 см, тўкималарни кесиш калинлигини 3 мм, МРТ сканерлаш давомийлиги 30 минутга тенг. Юкорида тавсия этилган протоколга биноан 85 нафар беморни тизза бўғими дорсал кисмида жойлашган Бейкер кистаси ва тизза бўғимини ташкил этувчи суяк тизимида аниқланган ўзгаришлар, бўғим ички структураларида аниқланган патологик топилмалар биргаликда тахлил килинди. (расм 3)

Расм 3. Бейкер кистасини сагитал ва аксиал кесимда МРТ тасвири.
Бейкер кистасини куйидаги параметрларига эътиборни каратдик:
-
1. Кистанинг уч ўлчами: узунлиги, баландлиги, эни ва хажми (мм.мм3).
-
2. Кистанинг тизза бўғими билан туташган бўйинчаси, уни траекторияси ва
-
3. Киста ичидаги хосилмалар ва уларни тавсифи.
-
4. Кистани бир ёки кўп камералийлиги.
-
5. Тизза бўғими ичи патологиясини мавжудлиги.
-
6. Тизза бўғими дегенератив дистрофик жараёнини ривожланиш боскичини
-
7. Аникланган тизза бўғими дегенератив - дистрофик жараёни Kellgren-lawrence
ўлчами.
бахолаш.
классификацияси бўйича бахоланди.
Жадвал №5
Кузатувимизда бўлган 85 беморни Бейкер кистаси хажми хакида маълумот(п-85)
№ |
Ўлчам параметри |
Аёл (38) |
Эркак (47) |
Жами ўртача хажми |
|||
Сони |
Ўлчов -мм |
Сони |
Ўлчов -мм |
сони |
ўлчов -мм |
||
1 |
Эни |
21 |
11.8 |
23 |
13.3 |
44 |
12,55 |
2 |
Узунлиги |
15 |
242 |
24 |
27,4 |
43 |
25,8 |
3 |
Баландлиги |
16 |
25,6 |
23 |
28,3 |
45 |
22,5 |
Бейкер кистаси ўлчамлари УТТ – га нисбатан олинганда МРТ текширувида бир икки мм га фарк килди. МРТ текширувида Бейкер кистасини шаклини, хажмини, киста ичи хосилмаларини аниқ кўриш ва характерлаш мумкин бўлади. Кузатувдаги 85 нафар беморда Бейкер кистаси хажми 5,56 мм3 дан 123, 3 мм3 га тенг бўлди. Ўртача киста хажми 44,5- 47,3 мм3 тенг бўлди. Кистанинг шакли ўзгарувчанлиги уни топографик жойлашувига хам боғликдир. Дорсо-централ, дорсо-латерал кисталар кўпрок думалок шаклда. Дорсомедиал кисталар – чўзик ноксимон, ярим ёйсимон шаклда бўлса унинг узунлигини хисобига кистани ўлчамлари катталашиши, хажми эса 128,0 мм3 гача ўзгариши мумкин. Бир камерали кисталар сони 68 нафар беморда, 17 нафарида 2-3 камерали кисталар аниқланди. Бир камерали Бейкер кистаси мавжуд беморларни 38 нафарида хондроид таначалар турли шаклда бўлиб, кистанинг тубида жойлашган. (расм 4).

А В
Расм 4. Бейкер кистасини МРТ тасвири
А – Кўп камерали Бейкер кистаси
В – Бейкер кистаси ичида мавжуд хондроид таначалар
Кўп камерали кисталар 17 нафар бўлиб, МРТ суратида кистанинг ичида аниқ визуализация бўлувчи 2-3 та дан иборат тўсиклар мавжуд. Киста деворининг максимал калинлиги 2 мм атрофида, минимал ўлчамида эса 0,2-0,3 мм га тенг. Камералар бир-бири билан туташган холда бўлиб нафис тўсиклар киста деворини янада кенгайиб кетишини мухофаза килиб туриш учун хосил бўлган морфологик тузилма деб хисоблаймиз, адабиётларда тўсиклар узок давом этувчи жараён деб изохлаган.
Алохида МРТ – текширувида – киста бўйинчасини тизза бўғими ичи билан туташган жойини визуализациясига эътибор бердик. 85 нафар бемордан 83 тасида кистанинг бўйинчаси аниқланди. Киста бўйинчасини калинлиги 0,5-0,6 мм, узунлиги 0.6-1.2мм ни ташкил килди.
Кузатувимиздаги 85 беморни барчасини тизза бўғими ичи струтураларини патологияси мавжудлигига максадлик текширилди. Беморларнинг 53 (62.3%) нафарида артроз, 80 нафарида (94%) эса синовит мавжудлигини аниқланди. Синовитни белгиси тизза бўғими бурмаларида, тизза бўғими бўшлиғида синовиал суюкликни кўплаб тўпланишидир. Натижада тизза бўғимида шиш, оғрик ва харакат амплитудасини чегараланганлиги кузатилади. Бўғим ичи структураларини МРТ текшируви натижалари куйидаги жадвалда берилган.
Жадвал №6
Бейкер кистаси билан кузатилган беморларда тизза бўғими ичи струтураларида аникланган патологик узгаришлар (n-85)
Аниқланган патологик ўзгариш |
Аёллар (38) |
Эркаклар (47) |
Жами(85) |
Синовиал кобикни яллиғланиши |
17 (44,7 %) |
14 (29,7 %) |
31 (36,4 %) |
Медиал мениск жарохати |
18 (47,3%) |
13 (27,6%) |
31 (36,4%) |
Латериал мениск жарохати |
3 (7%) |
11 (23%) |
14 (16,4%) |
Бўғим тоғайини жарохати |
- |
6 (12,7 %) |
6 (7%) |
Олдинги бутсимон боғлам жарохати |
- |
3(6,3%) |
3 (3,5%) |
МРТ текширувида 38 нафар аёл ва 47 нафар эркакларда алохида ва жамланган холда бўғим ичи струтуралари ўрганилганда, бўғим синовиал кобиғини турли кўринишда яллиғланиши 31 (36,4 %), менисклар жарохати 31 (36,4%), бўғим юзаси тоғайини ва олдинги бутсимон боғлам жарохатини 9 (10.5%) нафар бемор алохида сабаб сифатида кўрсатмокда, Бейкер кистаси тизза бўғим ичи хасталиклари билан боғликлиги текширувлар натижасига биноан ташхисланди.
Шу ўринда Бейкер кистасини клиник кечиши, топографик жойлашуви ва турларига бағишланган таснифларни ўрганиб чикдик. Классификациялар – илмий жихатдан патоморфологик ўзгаришларни ифода этувчи, унинг турларига бағишланган бўлиб мавжуд хар бир классификациялар бир биридан аниқланган камчиликларини тўлдириш билан фарк килади. Илмий нуктаи назардан бахоланганда бу жуда ўринли бўлиб, Бейкер кистасини мохиятини тушунтиришга бағишланган. Баьзи таьснифлар маьлум бир ғояни ифодалашга каратилган. Аммо амалиётга содда, тушунарли, кискарок тасниф ишлаб чикишни зарурати мавжудлиги аён бўлди. Ўтказилган тадкикот натижаларини инобатга олиб ( УТТ, МРТ асосида) Бейкер кистасини ишчи таьснифини ишлаб чикдик ва амалиётга кўлладик.
Бейкер кистасини УТТ, МРТ текширув натижаси асосида тузилган ишчи таснифи:
Операция усули ва унинг натижалари: Бейкер кистасини артроскопик усулда декомпрессияси, тизза бўғимидаги ҳозирги кунда жаррохлик муолажалари туркимида замонавий ва камжарохатли усуллардан бири саналади. Бейкер кистасида артроскопияси бўғим тоғай қаватидаги ўзгаришлар, менисклар жарохати, синовиал қават жарохатларини, шунингдек боғлов аппаратларининг ўзгаришларини аниклаш мумкин. Бейкер кистаси бўғим бўшлиғи билан алоқаси борлигини аниқлаш учун орқа медиал ва орқа латерал чўнтаклар кўздан кечирилади. Артроскопиядан олдин киста контурларини терида белгилаб олиш мақсадга мувофиқдир. Желесимон массанинг бўғим ичига ажралиши киста бўшлиғини бўғим бўшлиғи билан алоқадорлигини белгиси хисобланади. Орқа медиал чўнтакдаги бурмалар киста бўғизини яшириши, аниклашни кийинлаштириши мумкин.
Бундай холатларда ушбу сохадаги визуализацияни осонлаштириш учун орқа медиал зонага игна киритиш мумкин. Клиник симптомлари яққол намоён бўлган беморларда тизза бўғими синовиал қаватининг сезиларли гипертрофияси аниқланди. Нозология бўйича беморлар қуйидаги тартибда бўлинди: Кузатувдаги 85 нафар бемордан Бейкер кистаси медиал мениск жарохати билан 31(36.4%) нафарида биргаликда учраганлиги ташхисланди, латерал мениск жарохати билан 14(16,4%) нафар беморда биргаликда учраганлиги ташхисланди, тизза бўғими синовити билан 31(36.4%) та беморда келганлиги ташхисланди.
Операциядан сўнг беморларни тақим остига ёстиқча қўйиб ётқизилади, тизза бўғимининг синовитини олдини олиш мақсадида хар соатда 15-20 дақиқага муз қўйилади, бу холатни 2 хафтагача давом эттириш максадга мувофик.
Артроскопиядан кейинги комплекс функционал терапияда асосий эътиборни даволовчи жисмоний тарбияга қаратилди. Даволовчи жисмоний тарбиянинг асосий мақсади тизза бўғимини зўриқишдан химоя қилиш орқали, юмшоқ тўқималарнинг битишини яхшилаш, бўғимдаги ҳаракат амплитудасини ва мушакларнинг тўлиқ кучини тиклашдир. Операциядан кейинги даврда беморларнинг аввалги иш фаолиятига қайтиш муддати операциядан кейинги реабилитация ва яллиғланишга қарши воситалар ва бўғим ичи инъекциялари билан ўтказилган терапияни ҳисобга олган ҳолда ўртача 2 ойни ташкил қилди.
Операциядан кейинги даврда артроскопик давонинг эффективлик даражаси операциядан кейинги 8 хафта ва 6 ойлик муддатда баҳоланди. Ижобий натижаларга тақим остидаги шишни йўқ бўлиши, оғрик симптомини бартараф бўлганлиги, тизза бўғими фаолиятининг тикланганлиги ва олдинги доимий иш фаолиятига қайта олган беморлар киритилди.
Хулосалар:
-
1. Тизза бўғими кистасини даволашда бўғим ичи хасталикларини инобатга олиш ва бирга даволаш кистанинг рецидивини олдини олади, даволаш самарадорлигини орттиради, эрта реабилитация муолажаларини ўтказиш имконини беради.
-
2. Бейкер кистасини ташхислашда УТТ ва МРТ текширувининг натижалари
-
3. Бейкер кистаси аниқланган беморларни даволашда минимал инвазив
асосида даволаш тактикасини белгилаш, тизза бўғими ичи структуралари патологиясини аниқлашда мухим ахамиятга эга.
замонавий эндоскопик усул самарали ҳисобланади. Бейкер кистасини артроскопик даволаш натижалари жарохатланган бўғим фаолиятини оптимал муддатда тикланиши, шунингдек беморларнинг одатий ҳаёт тарзига қайтиши ва унинг сифатини яхшиланиш имконини беради.
АДАБИЁТЛАР
-
1. Островерхов Г.Е. и др – Курс оперативной хирургии и топографической анатомии. М.Медицина.1964. с. 743
-
2. Привес М.П. Учебник анатомия человека. 6-е. изд. М. Медицина. 1968. с. 815
-
3. Синельников Р.Д. Атлас анатомии человека .Т.1. 2-е. изд. М.Медицина 1996. с. 344
-
4. Миронов С.П. Орлетский А.К. - Современные подходи к диагностике и лечению кист подколенной области. Ж. Кремлёвская медицина, клинический вестник. 2005. 2. с. 44-47
-
5. Хитров.Н.А. Киста Бейкера: Варианты течения, сонографический контроль и лечение. Ж. Современная ревматология. 2009. 1. с. 44-48
-
6. Антипова О.В. Колягин. А.Н. - Особенности диагностики и лечения кист Бейкера. Ж. Современные проблемы ревматологии. 2012. 4. с. 60-63.
-
7. Азизов М. Ж., Ирисметов М.Э., Турсунов.К.К., Холматов Б.У. Хирургическое лечение кисти Бейкера коленного сустава. Ж. Хирургия Узбекистана. 2018. 4. с. 60-64.
Список литературы Бейкер кистасини ривожланиш механизмини ўзига хослиги, учраш частотаси ва замонавий даволаш усули
- Островерхов Г.Е. и др – Курс оперативной хирургии и топографической анатомии. М.Медицина.1964. с. 743
- Привес М.П. Учебник анатомия человека. 6-е. изд. М. Медицина. 1968. с. 815
- Синельников Р.Д. Атлас анатомии человека .Т.1. 2-е. изд. М.Медицина 1996. с. 344
- Миронов С.П. Орлетский А.К. - Современные подходи к диагностике и лечению кист подколенной области. Ж. Кремлёвская медицина, клинический вестник. 2005. 2. с. 44-47
- Хитров.Н.А. Киста Бейкера: Варианты течения, сонографический контроль и лечение. Ж. Современная ревматология. 2009. 1. с. 44-48
- Антипова О.В. Колягин. А.Н. - Особенности диагностики и лечения кист Бейкера. Ж. Современные проблемы ревматологии. 2012. 4. с. 60-63.
- Азизов М. Ж., Ирисметов М.Э., Турсунов.К.К., Холматов Б.У. Хирургическое лечение кисти Бейкера коленного сустава. Ж. Хирургия Узбекистана. 2018. 4. с. 60-64.