Нефт ва газ истиқболларини гидрогеологик усулда башоратлаш
Автор: Панжиев Икмат Аадиллаевич, Амедов Шовдулло Шухратович
Журнал: tecHика.
Статья в выпуске: 3, 2020 года.
Бесплатный доступ
Mақолада нефть ва газ конларини башоратлашнинг гидрогеологик ва гидрогеокимёвий методлари келтирилган. Нефть ва газ конларини башоратлиш ва аниқлашда гидрогеологик методларнинг ўрни ва аҳамияти ҳақида маълумотлар берилган. Нефть ва газ уюмларини излашда асосий гидрогеологик кўрсатгичлар ҳақида маълумотлар келтирилган.
Generalization, diagenesis, catagenesis, apostates, sedimentation, mesications
Короткий адрес: https://sciup.org/14125831
IDR: 14125831 | DOI: 10.24411/2181-0753-2020-10020
Текст научной статьи Нефт ва газ истиқболларини гидрогеологик усулда башоратлаш
Гидрогеологик тадқиқотлар–нефтгазли ва истиқболли ётқизиқлар комплексларини ер ости қатлам сувларини ўрганиш–тадқиқотларнинг алоҳида гуруҳини ташкил етади. Бунда сувларнинг қатлам босими ва уларнинг кесим ва ҳудуд бўйлаб ўзгариши, туз таркиби, газга тўйинганлиги ва бошқа характеристикалари ўрганилади.
Нефть ва газга регионал ишларда гидрогеологик тадқиқотлар органик моддаларни сақланиш шароитларини, углеводородларни генерацияси, нефтгаз тўпланиш зоналарида уларнинг миграцияланиши ва уларнинг сақланганлигини чўкинди ҳавзаларнинг гидрогеологик режимини, ер ости сувларининг кимёвий таркиби ва уларнинг гидродинамикаси ва минераллашганлиги асосида ўрганишдан иборат.[1]
Гидрогеологик ва палеогидрогеологик мезонлар нефть ва газни излаш ва башоратланган ресурсларни баҳолашда кенг қўлланилади.
Нефть ва газнинг генерацияланиш, миграцияланиш, тўпланиши гидрогеологик шароити литогенезнинг кар бир даври учун узига хос хусусиятга эга.
Седиментогенезда ер ости сувлари сув ҳавзаси тубида маълум органик ва минерал компонентларнинг тўпланишида билвосита рол ўйнайди, улар кейинчалик чукиндининг нефть генерациялаш потенциалини таъминлайди.
Диагенезда лойқа сувли эритмаларда чўкиндиларда кўмилган органик моддаларнинг нефть генерациялаш потенциалига таъсир кўрсатадиган биокимёвий қайта ишланиши бўлиб ўтади. Катагенез нефть ҳосил қилувчи жинсларнинг мавжудлигини катта даврини қоплаб олади. Протокатагенез босқичида сувли эритмалар нефтгаз ҳосил қилувчи жинсларда органик моддалар ўзгаришининг термокаталитик жараёнлари, УВларнинг максимал генерацияланиши учун бу моддаларнинг тобора етилиши учун муҳит вазифасини бажаради. Асосий нефтгаз ҳосил бўлиш фазаси билан боғлиқ бўлган мезокатагенез босқичостида гилли минераллардаги (аввало монтмориллонитдаги) кристаллгидрат ҳолатидан ажралиб чиққан дегидротацион (эллизион) сувлар ҳосил бўлади. Бу сувлар ва улар асосида ҳосил бўлган эритмалар муҳит сифатида ва ҳосил бўлиш ўчоғидан УВларни миграцияланишида транспорт сифатида муким элементларни ташкил этади.
Апокатагенез босқичостида гидрогеологик омиллар газнинг генерацияланишига маълум даражада таъсир кўрсатади. Бу босқичостининг бошланишида эллизион сувлар муҳит ва “она” жинслардан метаннинг жадал эмиграцияланишида эвакуатор ролини ўйнайди, бу асосий газ ҳосил бўлиш зонасига мос келади. Кейинчалик апокатагенез билан асосан метаннинг деструкцияланиши ва ноуглеводород газларнинг косил булиш жараёнлари боFлик. [2]
Гипергенез даврида гидрогеологик омиллар УВларнинг тўпланиши ва консервацияланишига (уюмларнинг қайта шаклланиши, УВларни қаттиқ битумларга трансформацияланиши) салбий таъсир кўрсатади. Ер ости сувлари уларда эриган моддалар билан биргаликда нефть ва газ уюмларининг механик, физик-кимёвий, кимёвий ва биокимёвий йуллар билан емирилишининг асосий омили к,исобланади.
Уюмларнинг механик бузилишида (емирилишида) нефть ва газ к,аракатланаётган сувда муаллац колатда ва куп фазали оцимлар таркибида олиб чициб кетилади.
УВ газларнинг физик-кимёвий емирилиши уларнинг цатлам босими ва ҳарорати кўтарилганда сувда эриши билан боғлиқ. Нефть уюмлари УВларнинг сувда эриган кислород ва сульфатлар билан кимёвий реакциялари натижасида контактларда оғир нефтлар ва битумларни ҳосил бўлиши билан емирилиши мумкин. УВларнинг биокимёвий емирилиши сувда бактерияларнинг иштироки билан боFлик.
Чўкинди ҳавзада УВларнинг генерацияланиш ва тўпланиш жараёнлари аҳамиятли даражада палеогидрогеологик омиллар билан назорат қилинади. Гидрогеологик тарихнинг эллизион даври чўкинди ҳавзанинг чўкиш ва чўкиш областида чўкмаларнинг тўпланиш вақтида аҳамиятга эга бўлади. Чўкиш областлари нефтгаз ҳосил бўлишининг потенциал зоналари сифатида қаралади, флюидларнинг ҳаракати йўналган нисбатан кўтарилиш областлари эса потенциан нефтгаз тупланиш зоналари сифатида.
Хавза шаклланишининг эллизион даврларида чукиндиларнинг зичлашиши УВларни нефтгаз ишлаб чиқарувчи жинслардан коллекторларга эмиграцияланишига шароит яратади. Сувли эритмаларнинг тикланиш характери УВларнинг кимёвий деструкциясини енгиб утади.
Инфильтрацион даврда, юқорида йўналган тектоник ҳаракатларда нефтгазсувли қалинликка атмосфера сувлари кириши натижасида уларда
УВларнинг деструкцияси бўлиб ўтиши мумкин, тузилма режаси ўзгарганда эса уюмларни кайта шаклланиши юзага келиши мумкин.
Нефтгазлилик истиқболларини нисбий баҳолашда чўкинди ҳавза тараққиётининг барча босқичларида сув алмашинишининг жадаллиги ва давомийлигини ҳисобга олиш лозим. Сув алмашинишининг жадаллиги қанча юқори бўлса, ўрганиладиган регионнинг нефтгазлилик истиқболлари шунча юқори бўлади ва айниқса тутқичлар ҳосил бўлгандан кейин. Уюмлар ҳосил бўлгандан кейин эллизион канча давомий ва инфильтрацион давр киска вакт булса, нефть ва газ уюмларининг вужудга келиши ва консервацияланиши учун шунча қулай (бошқа тенг омилларда) шароит бўлади. Сувли эритмалар бир томондан миграция учун муҳит ҳисобланади, иккинчи томондан эса–миграция ва уларнинг аккумуляцияланишини белгиловчи ташувчи агент сифатида иштирок этади. Нефтли УВларнинг сувли эритмалар билан бирламчи миграцияси саноат аҳамиятидаги тўпламларни ҳосил бўлиши учун етарли миқёсга эга бўлади. Коллекторлар бўйлаб миграцияда сув муҳитининг роли аҳамиятли бўлиб қолади, айникса микроэмульсиялар куринишида. [4]
Нефть ва газ уюмларини излашда асосий гидрогеологик кўрсаткичлари куйидагилар цисобланади: гидрогеологик тадкикотлар натижасида аникланадиган газ, органо-гидрокимёвий, минерал-гидрокимёвий, гидродинамик, гидротермик ва бошка курсаткичлар.
Гидрогеологик усуллар гидрогеологик тасвирга олиш натижалари бўйича аномалияларни аниқлаш ва сувларнинг кимёвий таркиби ва хоссалари, уларда эриган органик ва бошқа бирикмаларни таҳлилига асосланади. Аномалиялар миграция ва кимёвий элементларни УВ уюмларидан қатлам сувларига ўтиши билан боFлик.
Нефтгазлиликни гидрокимёвий кўрсаткичлари бевосита ва билвосита турларга булинади.
Нефть ва газ тўплами мавжудлигининг бевосита кўрсаткичлари қуйидагилар цисобланади:
-
-ер ости сувларида метан ва унинг гомологларининг мавжудлиги, бу ер ости сувларига УВ уюмларининг таъсиридан далолат беради;
-
-сувларда битумоидлар, нафтен кислоталари, бензол, толуол, ксилол, фенол, аммоний, фосфор, бром ва йоднинг юкори микдори.
Газконденсат уюмларининг суви метан гомологлари, учувчан феноллар, паст молекулали (мойли) кислоталарнинг юқори миқдори, бензол, толуол ва аренларнинг юкори концентрацияси билан ажралиб туради.
Ер қаърининг нефтгазлилигини билвосита кўрсаткичларига сувнинг умумий минераллашганлиги ва туз таркиби киради. Маълумки, нефть ва газ уюмлари юқори минераллашган хлор-кальцийли сувлар билан тупланади (ассоцацияланади). Грунт сувларида ушбу туз таркибли сувларнинг пайдо бўлиши УВ уюмларини сақланиши учун кулай шароитлар хдкида далолат беради.
Нефтгазлиликнинг салбий курсаткичларига уларнинг оксидланиш-тикланиш жараёнлари таъсири остида емирилиш шароитларини акс эттирувчи, нефть ва газ уюмларининг катлам сувлари билан биокимёвий ва физик-кимёвий таъсири курсаткичлари киради. Бу жараённинг натижаси сувлардаги H 2 S, CO 2 , сульфатлар микдори ва оксидловчи бактерияларнинг мавжудлиги цисобланади. [5]
Гидрогеологик кўрсаткичларни характерловчи турли хариталар, схемалар, гидрогеологик кесимлар ва профиллар, нефтгазлиликни башоратлаш, УВларни қатлам сувлари билан миграция йўлларини аниқлаш, излов бурғилашга қарор қабул қилиш учун нефтгаз тўпланиши мумкин бўлган зоналар ва объектларни аниқлаш учун корреляцион графиклар ва схемалар ҳисобланади. Гидрогеологик тадқиқотлар чуқур қудуқларда ҳам ўтказилади.
Адабиётлар:
-
1. Бурцев М.И. , Поиски и разведка месторождений нефти и газа.- М: Изд-во РУДН, 2006.
-
2. Ермолкин В.И., Бакиров Э.А., Сорокова Е,И., и др. Критерии прогноза фазовой зональности углеводородов в осадочный толщах земной коры. - М.: Недра, 1998.
-
3. Габриэлянц Г.А. Геология, поиски и разведка нефтяных и газовых месторождений. - М , Недра, 2002.
-
4. Карцев А.А., Вагин СБ., Шугрин В.П.. Брагин ЮЛ. Нефтегазовая гидрогеология. - М , Высшая школа, 2001.
-
5 Yarboboyev T.N. Neftgazli komplekslar: litologiya va tabiiy saqlagichlar. Qarshi.: 2017 - 340 b.
Список литературы Нефт ва газ истиқболларини гидрогеологик усулда башоратлаш
- Бурцев М.И., Поиски и разведка месторождений нефти и газа.- М: Изд-во РУДН, 2006.
- Ермолкин В.И., Бакиров Э.А., Сорокова Е,И., и др. Критерии прогноза фазовой зональности углеводородов в осадочный толщах земной коры. - М.: Недра, 1998.
- Габриэлянц Г.А. Геология, поиски и разведка нефтяных и газовых месторождений. - М, Недра, 2002.
- Карцев А.А., Вагин СБ., Шугрин В.П.. Брагин ЮЛ. Нефтегазовая гидрогеология. - М, Высшая школа, 2001.
- Yarboboyev T.N. Neftgazli komplekslar: litologiya va tabiiy saqlagichlar. Qarshi.: 2017 – 340 b.