Study of methods of description in the work "Buura dokhsun"

Саха норуота былыр-былыргыттан кYн бYГYHYгэp дылы айбыт, илдьэ сылдьар баай фольклордаах омуктартан биирдэстэрэ. Норуот мировозрениета, историята, материальнай уонна духовнай культурата барыта кини фольклоругар иҥэ сылдьар. Саха фольклорун саамай муҥутуур чыпчаалынан, саамай улуу поэтическай айымньытынан олонхо буолар. Олоҥхоҕо сырдык күүс хаһан баҕара кыайар. Олоҥхо түмүгэр айыы бухатыыра eстeeхтepYн ehepeн, саастаахтарын самнаран, кыайыы-хотуу көтөллөнөн дойдутугар эргиллэн кэлэр. Айыы аймаҕар улуу үөрүү буолар. Дьэ, ол кэннэ дьоллоох, эйэлээх олох туругурара туойуллар.

Олонхо Yйэлэp тухары сырдык идеята итиннэ сытар.

Олоҥхо – бэрт былыргы айымньы. Ол олоҥхоҕо ис хоһоонугар уонна архаичнай матыыптар билиннэ диэри ыллана сылдьалларыгар кeстep.

Аан дойду эпостарын фондугар Саха норуотун чулуу сүдү айымньыта, атын норуоттар киэн туттар айымньыларын сэргэ: киргиз “Манаһын”, нуучча былинатын, узбек “алпамыһын”, бурят “гэсэрин”, бэйэтинэн “якутское олонхо” диэн ааттана сылдьар уонна историческай, этнографическай, лингвистическай материал быһыытынан учуонайдар, фольклористар, эпосоведтар, көннөрү да үөрэхтээх дьон болҕомтолорун тардар күүһэ сылтан сыл аайы улаатан иhэp.

Онтон, дьигинэн, олоҥхо үөрэхтээх эйгэҕэ 19 үйэ иккис аҥарыттан биллибитэ. Ол аата олоҥхону научнай үөрэтии сүүстэн тасха сыл устата ыытыллыбыт. Үөрэппит дьон истэригэр политссыльнайдар, нуучча академиятын бастын представителльэрэ, нуучча уонна саха үөрэхтээхтэрэ бааллар. Саха үөрэхтээхтэриттэн олоҥхону үөрэппит дьоннортон биирдэстэрэ П.А.Ойуунускай буолар. Кини олоҥхонон тыктаран сахалар хайдах ханна үөскээбиттэрин, общественнай тутулларын, итэҕэллэрин уонна мифологияларын туhунан олус уустук боппуруостарга тохтообута.

Олоҥхоҕо баар географическэй ааттарга олоҕуран, кини сахалар билигин олохсуйа олорор сирдэрэ – үһүс дойдулара буолар диэн эппитэ. Адьас тepYттэpэ Орто Азия^а Араал муора илин eттYгэp этэ диэбитэ.

Саха биллиилээх фольклорист-учуонайа Г.У. Эргис олоҥхоһуттарга үрдүк сыанабылы биэрбитэ: «Олонхосуты – это талантливые и яркие личности, имеющие свои индивидуальные исполнительские особенности, своебразную творчекую манеру».

Саха норуотун уһун үйэтигэр элбэх араас улуу, улахан, орто олоҥхоһуттар үөскээн ааспыттара. Хомойуох иһин, инники көлүөнэ олоҥхоһуттар ааттара-суоллара биллибэт, арай кэнники көлүөнэ ураҕырбыт суруйаччыта этэ диир тутах. Кини дьиэҕэ-уокка сөп буола буола олоҥхолуур идэлээх эбит. Суруйааччы архыыбыгар түөрт олоҥхо баар: “Буура Дохсун”, “Айыы Дьөһүөл”, “Талыы-талба бухатыыр” уонна “Хаалбат-сүппэт хараһыктаах хааннаах Харалаах Мохсоҕол”.

“Буура Дохсун” олонхо

Эрилик Эристиин олоҥхонон олус дьаһынан, сөбүлээн туран дьарыктаммыт эбит. Ону кинини тыыннааҕар көрбүт, истибит да дьоннор бигэргэтэллэрэ.

Бу олоҥхону Эрилик Эристиин олоҥхотун букатын көрбөт буолан баран, араас дьоҥҥо этэн-биэрэн суруйтарбыт быһыылаах. Ону кэлин биир киһи латыынныы алпабыытынан устан биир кэлим текст оҥорбутун 1993 с.филологическай наука доктора Н.Н. Тобуруокап, саха суруйааччыта И.Е. Федосеев Саха сиринээҕи научнай архивыгар баарыттан ылан туспа кинигэ гынан бэчээттээн таһаардылар.