The importance of music lessons in secondary schools

Musiqa madaniy hayotimizda keng o`rin tutgan, inson shaxsiyatini rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadigan san`at turidir. Yosh avlodni kamolot sari yetaklashda tarbiyaning ko`plab omillari qatori musiqa tarbiyasi alohida o`rin tutadi. Musiqa tarbiyasi nafosat tarbiyasining asosiy va murakkab qirralaridan biri bo`lib, insonni atrofdagi go`zal narsalarni to`g`ri idrok etishga va qadrlashga o`rgatadi.

Umumiy o`rta ta`lim maktablarida musiqa fanini o`qitishning asosiy maqsadi o`quvchilarda musiqa madaniyatini shakllantirish ularni zamon talabiga javob bera oladigan barkamol inson qilib voyaga yetkazishdir. Maktabda musiqa darslarini o`qitishning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

• -    O`quvchilarning musiqa san`atiga bo`lgan qiziqishi va mehr-muhabbatini oshirish;

• -    musiqiy faoliyatlar jarayonida o`quvchilarni musiqiy qobiliyatlari musiqiy uquvi, ovozi, diqqat-e`tibori va ijodkorlik his-tuyg`ularini o`stirish;

• - musiqiy asarlarning badiiy g`oyaviy mazmuni vositasida axloqiy estetik ruhda tarbiyalash;

• - musiqa darslarida o`quvchilarni kasb-hunarga yo`naltirish, mehnatga muhabbat, vatanga muhabbat, kattalarga hurmat tuyg`ularini shakllantirish.

Mazkur maqsad va vazifalarni amalga oshirish o`qituvchining kasbiy va pedagogik mahoratlariga bog`liq. Har qanday san`atkor ham, maktabda musiqa madaniyati darslarini olib borolmaydi. Buning uchun musiqa o`qituvchisi avvalo bolalarni sevishi, pedagogika, psixologiya, bolalar fiziologiyasi, musiqa o`qitish metodikasi hamda o`z musiqiy kasbiy fanlarini puxta o`zlashtirgan bo`lishi kerak.

Musiqa o`qituvchisi o`z kasbiga va bolalarga mehr qo`ygan, yuksak madaniyatli, keng dunyoqarashga ega bo`lgan, zamon bilan hamnafas inson bo`lishi lozim.

O`qituvchilik kasbi sharafli, lekin juda murakkab kasbdir. O`qituvchi musiqa nazariyasini egallashi bilan birga, bolalarni sevishi, pedagogik amaliyotni ham o`tgan bo`lishi kerak. Chunki maktab hayotidagi pedagogik jarayon juda xilma-xildir. Bu esa musiqa o`qituvchisidan puxta bilim, amaliy tayyorgarlikni talab etadi.

,,Biz sog`lom avlodni tarbiyalab, voyaga yetkazishimiz kerak” deb ta`kidlagan edi yurtboshimiz I.A.Karimov. Sog`lom kishi deganda, faqat jismoniy sog`lomlikni emas, balki sog`lom ruhiy hislatlarni, sharqona axloq odob va umumbashariy g`oyalar ruhida kamol topgan insonni tushunamiz.

Buyuk pedagog A.Avloniy shunday degan edi:,,Tarbiya qiluvchilar tabib kabidirlar, tabib hastani badanidagi kasallikka davo qilgani kabi, O`qituvchi ham bolani musiqa orqali, aqliy rivojiga diqqat markaziga ta`sir etib, ularda poklik, vijdon, sadoqat, mehr, kattalarga hurmat, Vatanga muhabbat kabi tuyg`ularni tarbiyalaydi”.,,Tarbiya biz uchun yo hayot-yo mamot, yo najot- yo halokat, yo saodat -yo falokat masalasidir” deb yozgan edi.

Buyuk mutafakkir shoir A.Navoiy o`z asarlarida musiqa tarbiyasining qirralarini chuqur o`rganib shunday dedi:,,Musiqa jamiyat hayotining muhim negizidir. Faqat musiqagina odamning qalbiga tiniqlik, mutanosiblik va o`z-o`zidan qanoat tuyg`usini olib kiradi va uni baxtiyor qiladi”.

Al Farobiy fikricha:,,Musiqa-nodir san`at, ezgulikka yetaklovchi kuchdir”.

-,,Kimki ilm hikmat o`rganmoqchi bo`lsa, avvalo o`zi ma`naviy barkamollikka erishmog`i lozim” -deydi -Abu Rayhon Beruniy. Shunday ekan, hozirgi davrda musiqa o`qituvchisidan mas`uliyat, fanga yangicha yondoshuv uning metodologiyasini chuqur o`rganish talab etadi.

O`qituvchi darslarda o`quvchilarga bo`lgan talabchanlikni bolalarga hurmat, ziyraklik, pedagogik mavqe, obro`sini saqlagan holda yondoshishni namoyon etish bilan muvofiqlashtirgan holda olib borishi lozim. Musiqa madaniyati darslarining yutug`i va natijalari nafaqat o`qituvchining tayyorgarligiga, balki o`quvchilarning tayyorgarliklariga ham bog`liq bo`ladi. Afsuski, bu masalaga ko`pgina yosh o`qituvchilar o`zlarining amaliy ishlarida yetarli darajada e`tibor bermayaptilar.

Yetti yillik o`qish davrida musiqa sohasida muntazam sur`atda ish olib borilishi natijasida o`quvchilar musiqa savodiga ega bo`lib, musiqani sevadigan, yirik musiqa asarlarini, shuningdek, konsertlarni, radio va televideniye orqali beriladigan musiqali eshttirishlarni mehr qo`yib tinglaydigan, badiiy havaskorlik to`garaklarida yetarli tayyorgarlik bilan faol qatnashadigan kishilar bo`lib voyaga yetishlari kerak. Bu tadbirlarni amalga oshirishda sinf rahbarlari va ota-onalar musiqa o`qituvchisiga yaqindan yordam berishlari lozim, ya`ni ular bu borada ham hamkorlik qilishlari zarur.

Bolalarda musiqaga mehr va havas uyg`otish, maktab o`quvchilarining musiqiy saviyasini oshirish uchun ashula va musiqa sohasida olib boriladigan sinfdan tashqari ishlarni har tomonlama kuchaytirish lozim. Boshlang`ich va 9 yillik maktablarning har birida xor to`garaklari, sharoiti bor bo`lgan maktablarda cholg`u asboblari bo`lishi kerak. Ayni vaqtda o`quvchilarga yakka tartibda musiqa o`rgatish ishini uyushtirishga e`tibor berish, bu ishga ota-onalar jamoatchiligini jalb etish yaxshi samara beradi, degan fikrlar mavjud.

Ma`lumki,,Musiqa madaniyati” darslari quyidagi o`ziga hos jihatlar bilan boshqa darslardan farq qilib turadi:

Barcha fikrlarimizni umumlashtiradigan bo`lsak, musiqa darsi o`zining aktiv psixologik ta`siri bilan boshqa fanlardan farq qiladi. Shuningdek, musiqa darsi boshqa fanlar bilan chambarchas bog`liqdir. Tasviriy san`at, adabiyot, ona tili, matematika, tarix, pedagogika, psixologiya, vokal, ritmika va boshqalar musiqa darsini hayot bilan bog`lashga, mazmunli, qiziqarli qilib darsni olib borishga yordam beradi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

• 1. G.M.Sharipova,     D.F.Asamova,     Z. I.Xodjayeva,,Musiqa     o`qitish

  nazariyasimetodikasi va maktab repertuari”.Toshkent-2014.

• 2. O`zME Birinchi jild.Toshkent-2000.

• 3. Hasanov A.,,Musiqa va tarbiya”-T.O`qituvchi 1993.

• 4. Yusupova N.,,Musiqa savodi, metodika va ritmika”Toshkent 2010.Musiqanashriyoti.

• 5.    M.S. Мuxiddinova “Мактабгача таълим ташкилотларида ахборот-компьютер технологияларини мусиқа тарбияси воситаси сифатида қўллашнинг хусусиятлари” 2020 yil

• 6.    Sh.R.Мahkamova “Имконияти чекланган болалар ва хар томонлама етук авлодни тарбиялашда мусиқанинг ўрни” 2020

• 7.    Mahkamova Sh.R. Таълим жараёнида ўқувчи ва талабалар билимини баҳолаш усуллари ва методикаси // "Экономика и социум" №11(90) 2021//

• 8.    Икрамов А.И. ва бошқалар. “Таълим самарадорлигини ошириш йўллари” мавзусидаги семинар тренинг материаллари. /Тренинглар учун қўлланма. – Т.: ЎМКҲТМ, 2002. -184б.

• 9.    Нишонов А. ва бошқалар. Баҳолаш методлари. Ўқув-услубий қўлланма. – Т.: ЎМКҲТРИ, 2003. – 156 б

• 10.    Сарсенбаева Р.М. Тарбиявий ишлар методикаси. Ўқув қўлланма. – Т.:“Молия-иқтисод”, 2019. – 388 б.

• 11.    Сарсенбаева Р.М. Иқтисодий фанларни ўқитишда қўлланиладиган интерактив методлар. Ўқув-услубий қўлланма. – Т.: ТМИ, 2015. – 152 б.

• 12.    Сарсенбаева Р.М. “Касбий педагогика” ўқув фанини ўрганиш учун ишчи дафтар. Услубий қўлланма. –Т.: ТМИ, 2019. – 112 б.

"Экономика и социум" №11(90)-2 2021