Гл тозаы осылан стышылды сусын ндіруді технологиялы ерекшеліктерін зерттеу
Автор: Жакупова Г.Н., Бегдлдаева Н.Ж.
Журнал: Вестник Алматинского технологического университета @vestnik-atu
Рубрика: Техника и технологии
Статья в выпуске: 3 (104), 2014 года.
Бесплатный доступ
Бұл мақалада биологиялық қоспа - гүл тозаңын қолдану негізінде сүтқышқылды өнімдердің технологиясын арттыру жолы қарастырылған. Зерттеу тәжірибелерін жүргізу нәтижесі есептелінген гүл тозаңының мөлшері дәмдік құндылығын арттыратынын көрсетеді. Сондай-ақ, гүл тозаңын ашыту кезінде қосу өнімнің органолептикалық және химиялық көрсеткіштерін, сүтті ашытудан кейін қосқанға қарағанда жақсы көрсеткіштер берген. Гүл тозаңын сүтқышқылды сусынға биологиялық қоспа ретінде қолдану пайдалы қасиеттерге ие, дәмдік қасиеттері және биологиялық құндылығы жоғары өнім алуға көмектеседі.
Короткий адрес: https://sciup.org/140205028
IDR: 140205028
Текст научной статьи Гл тозаы осылан стышылды сусын ндіруді технологиялы ерекшеліктерін зерттеу
Кіріспе
Бүгінгі күні еліміздің глобализациялау процесіне белсенді қатынасуы, әлемдік эконо-микадағы толық интеграцияның қажеттілігі отандық өнім өндірушілер өнімнің әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті сапада болуын қажет етеді. Қазіргі кезде республикамызда өндірілетін және шет елден әкелініп жатқан азық-түлік шикізаттары мен тағамдық өнімдер адам өмірі үшін қауіпсіз, сапасы да сұраныс деңгейінде болуы тиіс. Сондықтан сапалы өнім шығару және оның қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері біздің негізгі мақсатымыздың біріне айналып отыр.
Еліміздің тұтынушыларын қанағаттанды-руда тағамдық өнімдерде ең басты орынды сүт өндірісі алады. Қазақстанда басқа елдердегі сияқты халықтың диеталық және профилакти-калық тамақтануы, сонымен қатар аз калло-риялы тағамдық өнімдер, соның ішінде сүт өнімдерін өндіруге үлкен назар аударылады [1].
Тамақ өнімдерінің ішінде адам денсау-лығы үшін маңызды орын алатын – сүтқыш-қылды өнімдер. Сүтқышқылды өнімдерді асқазан – ішек жолдарының ауруларына емдік және профилактикалық қолдану бүкіл әлемде кең таралған.
Сүтқышқылды сусындардың құрамында жеткілікті мөлшерде толық тамақтануға қажетті алмаспайтын аминқышқылдары (балғын сүтпен -салыстырғанда ферменттелген сүтте бос аминқышқылдары 7-11 есе жоғары), дәрумен-дер (А, Д, Е), фосфор тұздары, кальций, магний, адам ағзасында зат алмасуға қатысатын заттар бар. Сүт қышқылы, көмірқышқыл диоксиді тамақтардың қорытылуында бездердің қызме-тін реттейді, ол тағамдардың қорытылу және сіңу процесін жақсартады. Сүтқышқылды өнімдер асқазан ішек жолдарын сүтқышқылды және басқа да бактериялармен байытады, ағзаның иммунды белсенділігін жоғарылатуға қабілетті [2].
Қазіргі уақытта көбіне жоғары тағам-дық құндылыққа ие, дәрумендер және функ-ционалды ингредиенттерді енгізу есебінен минералды заттармен байытылған тамақ өнімдеріне назар аударылуда.
Бүгінгі таңда сүтқышқылды өнімдерді өндірудің жаңа технологиялары күн сайын өркендеп келеді. Инновациялық технологиялар бойынша сүтқышқылды өнімдердің биоло-гиялық құндылығын арттыруда түрлі биоқос-паларды қолдану негізгі мәселе болып отыр.
Талдаулар ара шаруашылығы өнімінің химиялық құрамына негізделеді, яғни сүт өнеркәсібінде табиғи гүл тозаңы шикізат ре-тінде қолданылды. Ара шаруашылығы өнімдері өздерінің емдік және энергетикалық қасиетте-рімен белгілі, олардың құндылығы барынша табиғи тектес болып келеді. Ара шаруашылығы өнімдері көптеген салаларда кеңінен қолданы-лады, соның ішінде бал арасының уытымен және басқа да омарташылық өнімдерімен емдеу болашағы бар сала болып саналады.
Табиғатта шын мәнінде бірегей қасиет-терге ие өнімдер бар. Солардың арасында – тозаң, оны аралар балаңқұрттарды азықтандыру үшін жинайды[3]. Тозаңның құрамына 7,0 – 51,2% ақуыз, 0,5-20% май, 13,1 – 62,4% көмірсу, 0,9 – 6,3% минералды заттар, амин-қышқылдар, дәрумендер, ферменттер, гормондар және басқа да биологиялық белсенді заттар кіреді. Тозаң орасан бай өнім, табиғатта бұл өнімнің құнына тең келетін өнім жоқ. Тозаңның құрамынан барлығы 250-ге жуық біріккен және күлді элементтер жеңіл қорытылатын түрде кездеседі. Гүл тозаңынан альбумин, глобулин, мукопротеидтер, антоциандар және антоцианидтер (мальвидин глюкозиді, цианидин, пелларгонидин, дельфинидин), ферменттер: каталаза, амилаза, сахароза, аденозинтрифосфатаза, пероксидаза, дегидрогеназалар, фосфорилаза, фосфотаза, трегалаза, инвертазалар, гексокиназалар және т.б., барлығы 42 түрі табылған. Әртүрлі аумақтың тозаңдары бір – бірінен қант белсенділігі және бос аминқышқылдары мөлшері бойынша ерекшеленеді [4].
Гүл тозаңында көмірсулардың құрамы 14 тен 51% (орташа 49%) аралығында тербеледі. (223). Барлығы 28 көмірсу орналасқан. Қарапайым қант саны 8, дисахаридтер – мальтоза және сахароза, олигосахаридтер -11, оларда полисахаридтер – крахмал, целлюлоза, пентозаны, полленин, глюкандар, пектинді заттар және басқалар. Глюкоза мен фруктозаның мөлшері жоғары [5].
Бал аралары жинаған гүл тозаңдары өсімдік пигменттеріне және ерекше каратиноидтар мен флавоноидтарға бай. Бұл пигменттер тозаң клеткаларының тіршілік әрекетінде маңызды рөл ойнайды. Каратиноидтар мен флавоноидтардың әртүрлі сандарының қатынасы тозаңда бояу түзеді[6].
Гүл тозаңын сүтқышқылды сусын өндірісінде қолдану, олардың құрамы мен қасиетіне жоғары шекті өзгеріс енгізеді. Гүл тозаңының бірегей химиялық құрамы асқазан – ішек жодарына пайдалы, белсенді, потен-циалды заттардың қайнар көзі болып табылады.
Жұмыстың мақсаты гүл тозаңы қосылған сүтқышқылды сусын өндірудің технологиялық ерекшеліктерін зерттеу.
Жұмысты ұйымдастыру.
Тәжірибелік зерттеу С. Сейфуллин атындағы ҚазАТУ университетінің техноло-гиялық зертханасында жүргізілді. Зерттеу жұмыстары келесі 1 сұлбада көрсетілген схема бойынша жүргізілді.

Сұлба 1 - Зерттеу жүргізудің блок схемасы
Зерттеу нысандары
Зерттеу нысандары: пастерленген сүт, сүтқышқылды сусын және гүл тозаңы. Зерттеу әдістерінде зерттелетін өнімнің майлылығы, тығыздығы, құрғақ заттар, қыш-
қылдығы және т.б. көрсеткіштері стандартты талаптарға сәйкес екені анықталынды.
Сүтқышқылды өнімге қосу үшін табиғи гүл тозаңының түйіршіктері және ашыту үшін тікелей қолдануға арналған ашытқы қолда-нылды.
Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау
Ашытуға әкелінген майлылығы 2,5% пастерленген сүттің физика – химиялық көрсет-кіштері: қышқылдығы - 19°Т, тығыздығы 1,027 см\м3, құрамындағы белок мөлшері - 2,68.
Зерттеу барысында гүл тозаңының өнімге әсерін бақылау үшін оны әртүрлі 10-20% мөлшерлі үлгілерде 5% аралығында алынды.
Гүл тозаңының концентрациясы жоғары болғанымен ол қышқылдану процесін арттыр-мады. Жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде жақсы органолептикалық қасиеттерге ие айранды жетілдіру уақыты 10-12 сағат болғанда алуға болады. Гүл тозаңын сүтке араластыру-дың бірнеше нұсқалары қарастырылды. Сонымен қатар, гүл тозаңы түйіршік болған-дықтан, ол түйіршік және ұсақталған күйде салынды. Төменде 1 кестеде айранға әртүрлі мөлшерде гүл тозаңын қосудың ерекшеліктері берілген.
Кесте 1 – Айранға әртүрлі мөлшерде гүл тозаңын қосудың ерекшеліктері
Өнімнің атауы |
Гүл тозаңының түрі |
Гүл тозаңының мөлшері (%) |
Активті қышқылдығы рН |
Зерттеу үлгісі |
4,5 |
||
Ашытқымен бірге |
Түйіршік |
10 |
4,35 4,39 4,38 |
15 |
|||
20 |
|||
Ашытқымен бірге |
Ұсақталған |
10 |
4,40 4,39 4,38 |
15 |
|||
20 |
|||
Ашу кезінде 3 сағ соң |
Түйіршік |
10 |
4,50 4,48 4,49 |
15 |
|||
20 |
|||
Ашу кезінде 3 сағ соң |
Ұсақталған |
10 |
4,50 4,48 4,49 |
15 |
|||
20 |
|||
Дайын өнім |
Түйіршік |
10 |
4,48 4,49 4,49 |
15 |
|||
20 |
|||
Дайын өнім |
Ұсақталған |
10 |
4,48 4,47 4,48 |
15 |
|||
20 |
Алынған нәтижелер бойынша салыстыр-малы талдау жасайтын болсақ, гүл тозаңы қосылған айранның қышқылдығы жетілудің 3 сағатында органолептикасы ұқсас, қышқыл-дығы біршама артқан. Келесі 1 суреттен гүл тозаңы қосылған айранның ашу процесінде активті қышқылдығының өзгеру динамикасын көреміз.
Гүл тозаңы қосылып ашытылған айран қышқылдығы дәстүрлі жолмен алынатын айранмен салыстырғанда белсенді артты. Алынған айранның органолептикалық көрсет-кіштері көрсетеді: аздап сары суы бар, ақшыл сары, біртекті, тәтті тозаңның дәмі сезіледі.

Cурет 1 - Гүл тозаңы қосылған айранның ашу процесінде активті қышқылдығының өзгеру динамикасы
Әртүрлі мөлшерде гүл тозаңын сүтқыш-қылды сусынға қосу оның құрамындағы ақуыздарға едәуір әсер етеді. Талдау нәти-желері төменде 2 кестеде көрсетілген.
Кесте 2 – Гүл тозаңы қосылған сүтқышқылды сусынның құрамындағы ақуыздың массалық үлесінің өзгеруі
Өнімнің атауы |
Гүл тозаңының түрі |
Ақуыздың массалық үлесі, % |
Зерттеу үлгісі |
4,2 |
|
Ашытқымен бірге |
Түйіршік |
4,8 |
Ашытқымен бірге |
Ұсақталған |
4,7 |
Дайын өнім |
Түйіршік |
4,2 |
Дайын өнім |
Ұсақталған |
4,3 |
Алынған нәтижелер бойынша гүл тоза-ңын ашытудың алдында қосу ақуыздардың мөлшерін арттыратынын көреміз.
Нәтижелердің көрсеткіштері бойынша гүл тозаңы сүтқышқылды өнімнің ашу процесіне қарқынды әсер етеді. Дәстүрлі айранның гүл тозаңы қосылған сүтқышқылды сусыннан титрленгенде және активті қыш-қылдығы төмен екенін көруге болады. Төменде 2 суретте гүл тозаңының титрленген қышқылдығының өзгеруі берілген.

1 2 4 б 8 10 12 14
Сурет 1 - Гүл тозаңы қосылған айранның ашу процесінде қышқылдығының өзгеру динамикасы
Талдаулардың нәтижелерін тәжірибелік талдайтын болсақ, өндірісте гүл тозаңын сүтқышқылды сусынға қосу кезінде дайын
өнімге қосу ұсынылмайды. Себебі, гүл тозаңы түйіршіктері дайын өнімнің органолептика-лық көрсеткіштеріне нұқсан келтіреді. Ал ашу процесі кезінде қосудың зерттеу үлгісі-нен айтарлықтай айырмашылықтары болма-ды, сондықтан гүл тозаңын ашытудың алдын-да қосу керек. Гүл тозаңы түйіршіктері техно-логиялық процестерде толық ұсақталып, да-йын өнімге жақсы тауарлық түр бере алады.
Қорытынды
-
- сүтқышқылды сусынның жаңа түрін өндірудің технологиясы жасалынды, ол гүл тозаңын қосу жолымен көрсетілді;
-
- гүл тозаңын сүтқышқылды сусын өндіруде қолдану пайдалы екені дәленденді;
-
- гүл тозаңы мөлшерінің өнімге әсер етуін бақылай отырып, тозаңды салу мөлшері - 20% деп бекітілді;
-
- негізгі технологиялық параметрлер анықталды;
-
- жаңа өнімнің физика-химиялық және органолептикалық көрсеткіштері орнық-тырылды.
Тозаң ақуызы өзінің биологиялық құндылығымен (алмаспайтын аминқышқылда-рымен) сүт ақуызынан асып түседі, сондықтан оның көрсеткіштері ең құнды болып есептеледі. Ол тағамдық заттармен тұтынушыны қажетті калориямен толық қамтамасыз етеді.
Қазіргі уақытта адамдар көбіне жоғары тағамдық құндылыққа ие, дәрумендер және функционалды ингредиенттерді енгізу есебінен минералды заттармен байытылған тамақ өнімдерін қолдануды дұрыс көреді. Осы орайда гүл тозаңы қосылған сүтқышқылды сусын таптырмас өнім болып табылады. Сондықтан бұл өнімді өндіріс жағдайында шығарып, табиғи қоспалармен байтылған өнімдер қатарына енгізу ұсынылады.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
-
1. Темирбекова А.Б., Каимов М. Ара шаруа-шылығының Қазақстан экономикасындағы маңыздылығы / Материалы МНПК, посвященной 60-летию образования Института экономики КН МОН РК «Социально-экономическая и индустриально-инновационная модернизация Казахстана: проблемы и перспективы». – Алматы, 15 июня 2012 г. - С. 119-122
-
2. Барақбаев Б. Сүт және сүт тағамдары.-Алматы: «Қайнар», 1989. –189б.
-
3. Бальжекас И.А., Вирнетис Д.П. Отбор пыльцы и продуктивность пчелиных семей //Пчеловодство. – 1998.- № 9. – С. 10-15.
-
4. Глушков Н.М., Трубецкая П.Г. Цветочная пыльца, собираемая пчелами, и пути ее использования. – М.,1964. -56с.
-
5. Гордиенко В.Е., Качалай Д.П. Цветочная пыльца в профилактике // Пчеловодство. – 1988. -№ 9. – С. 29-30.
-
6. Перова Н. А. Кисломолочный напиток с медом – двойная польза / Тезисы докладов VI региональной конференции студентов и аспирантов «Пищевые продукты и здоровье человека» – Кемерово, КемТИПП, 2006. – С.31
Список литературы Гл тозаы осылан стышылды сусын ндіруді технологиялы ерекшеліктерін зерттеу
- Темирбекова А.Б., Каимов М. Ара шаруашылығының Қазақстан экономикасындағы маңыздылығы/Материалы МНПК, посвященной 60-летию образования Института экономики КН МОН РК «Социально-экономическая и индустриально-инновационная модернизация Казахстана: проблемы и перспективы». -Алматы, 15 июня 2012 г. -С. 119-122
- Барақбаев Б. Сүт және сүт тағамдары.-Алматы: «Қайнар», 1989. -189б.
- Бальжекас И.А., Вирнетис Д.П. Отбор пыльцы и продуктивность пчелиных семей//Пчеловодство. -1998.-№ 9. -С. 10-15.
- Глушков Н.М., Трубецкая П.Г. Цветочная пыльца, собираемая пчелами, и пути ее использования. -М.,1964. -56с.
- Гордиенко В.Е., Качалай Д.П. Цветочная пыльца в профилактике//Пчеловодство. -1988. -№ 9. -С. 29-30.
- Перова Н. А. Кисломолочный напиток с медом -двойная польза/Тезисы докладов VI региональной конференции студентов и аспирантов «Пищевые продукты и здоровье человека» -Кемерово, КемТИПП, 2006. -С.31