Коррупциянинг келиб чииши, мазмун-моияти, унга арши курашишнинг долзарб масалалари
Автор: Узоов Б., Хидиров Х.И.
Журнал: Экономика и социум @ekonomika-socium
Рубрика: Основной раздел
Статья в выпуске: 9 (100), 2022 года.
Бесплатный доступ
Мақолада жамиятимиз учун салбий иллат ҳисобланган коррупциянинг келиб чиқиш сабаблари, маъно-мазмуни, юртимиз ва дунё давлатларида ушбу салбий иллатга қарши курашиш жараёнлари каби долзарб масалалари ҳақида айтиб ўтилган.
Давлат, мустақиллик, бмт, коррупция, маиший коррупция, оддий фуқаро, амалдор, непотизм, ҳукумат, бизнес, олий ҳукумат коррупцияси, номарказлашган (ташқи) коррупция
Короткий адрес: https://sciup.org/140300642
IDR: 140300642 | УДК: 321
Текст научной статьи Коррупциянинг келиб чииши, мазмун-моияти, унга арши курашишнинг долзарб масалалари
Коррупция — даврлар оша усиб келаётган илдиз булиб, у уар хил орзу-уаваслар ортидан бирортаям уонунни менсимасликдир.
Томас Гоббс
Ўзбекистон Республикаси ўз давлат мустақиллигини қўлга киритганидан бошлаб барча со^алар натори жамиятнинг ижтимоий-сиёсий ва маънавий-маърифий хаётида хам сезиларли узгаришларни амалга ошира бошлади. Хусусан, конунчилик, суд-хукук тизими, ижтимоий хаёт, маънавий-маърифий сохалардаги узгаришлар алохида эътиборга молик.
Коррупция (лат. corrumpere — маънавий (ахлокий) жихатдан бузиш, разиллаштириш, йулдан уриш, лат. corruptio — пора бериб сотиб олиш; бузилиш, ишдан чиқиш, ахлоқий (маънавий) бузилиш; чириш; сотқинлик, таназзул) - одатда мансабдор шахс томонидан унга берилган мансаб ваколатлари ва ҳуқуқлардан, шунингдек, бу билан боғлиқ расмий нуфуз мақомидан, имкониятлар ва алоқаларидан ўзларининг шахсий манфаатларини кўзлаб қонунчилик ва аҳлоқ қоидаларига зид равишда фойдаланишини англатадиган атама. Коррупцияни лоббизмдан фарқлай олиш лозим. Лоббида мансабдор шахс ҳам ўз хизмат ваколатларидан белгиланган гуруҳ манфаатларидаги ҳаракатлар эвазига лавозим пиллапояси бўйлаб ҳаракатланиш ёки тайинланиш имкониятини ошириш учун фойдаланади. Асосий фарк шундаки, лоббизм учта шартга жавоб беради:
-
1. Мансабдор шахсга таъсир этиш жараёни рақобатли характерга эга булиб, барча катнашчиларга маълум булган коидаларга риоя килади.
-
2. Сир тутилган ёки қўшимча (иккинчи даражали) тўловлар мавжуд эмас.
-
3. Мижозлар ва агентлар бир-биридан шу маънода мустакилки, хеч кандай гурух бошка гурух ишлаб топган фойдадан улуш олмайди.
Коррупция холатларининг купайиб бориши натижасида унинг асосий турларига бўлган муносабат ҳам шаклланиб бораверади. Хусусан, коррупция турларига қуйидагилар киради. Маиший коррупция оддий фуқаролар ва амалдорларнинг ўзаро алоқалари натижасида вужудга келади. Унинг таркибига фуқаролардан мансабдор шахс ва унинг оила аъзоларига турли совFалар ва хизматлар киради. Ушбу тоифага ошна-OFайнигарчиликлр (непотизм) хам киради. Ишбилармонлик коррупцияси ҳукумат ва бизнеснинг ўзаро алоқалари натижасида вужудга келади. Масалан, хужалик низоси руй берган холатларда томонлар уз фойдасига қарор чиқариш мақсадида судья кўмагини қўлга киритишга ҳаракат қилади.
Номарказлашган (ташқи) коррупция энг тарқалган бўлиб, бунда битимлар мансабдор шахс ва хусусий шахс ўртасида индивидуал равишда тузилади. Бирок ички коррупция - битта ташкилот аъзолари уртасидаги коррупция - цушилиши унга уюшган жиноят жихатларини бахшида этади.
Суиистеъмол коррупция шаклларидан бири (мансабдор шахс ёки шахслар гуруҳи жиноий ҳаракатларидан бири) бўлиши мумкин, лекин коррупция таърифининг бутун тулицлиги бу билан тугамайди.
Коррупцияни куплаб белгилар буйича таснифлаш мумкин:
-
- узаро алоца циладиган субъектлар турлари буйича (фуцаролар ва майда хизматчилар, фирмалар ва амалдорлар, миллат ва сиёсий рахбарият);
-
- фойда тури буйича (фойда олиш ёки харажатларни камайтириш);
-
- йуналиш буйича (ички ва ташци);
-
- субъектларнинг узаро алоца цилиш усули буйича, марказлашув даражаси буйича, олдиндан айтиб бериш, тизимлилик ва х.к. буйича.
Ўзбекистон давлат мустақиллигига эришгач, барча соҳаларда булганидек, хуцуций таълим-тарбия, Конституция цонун ва қонунчилигимиз борасида ҳам бир қанча назарий ва амалий ишлар амалга оширилди. Президент томонидан илмий асослаб берилган тарихий тарацциёт йулидан цадам-бацадам, босцичма-босцич, изчил илгарилаб бориш, миллий давлатчилигимиз ҳуқуқий асосларини, бошқача айтганда, унинг замини-пойдеворини мустаҳкамлаш аҳоли ҳуқуқий билим ва маданиятини юксак даражада бўлишини тақозо этади.
Фойдаланилган адабиётлар:
-
1. Khidirov, K. I., & Gofurova, S. S. (2021). The United Kingdom has a special textbook for detecting facts of corruption. Scientific progress, 2 (1), 121124.
-
2. Ibodullaevich, K. K. (2022). Causes of Corruption, Socio-Political Consequences. Vital Annex: International Journal of Novel Research in Advanced Sciences, 1 (1), 1-4.
-
3. Ismatovich, M. S., & Ibodullaevich, K. K. (2022). Preventing Corruption Methods and Means. Eurasian Scientific Herald, 8 , 66-68.
-
4. Ibodullaevich, K. K., & Bakhromovna, T. D. The United Kingdom has a special textbook for detecting facts of corruption.
-
5. Botir, U., & Ibodullaevich, K. K. (2022). Causes of Corruption, SocioPolitical Consequences. Eurasian Journal of Humanities and Social Sciences, 8, 37-40.
-
6. Ibodullaevich, K. K. (2022, April). In the fight against justice and corruption as an effective road. In E Conference Zone (pp. 370-372).
-
7. Melikuzievich, K. P., & Ibodullaevich, K. K. (2022, March). Moral perfection-anti corruption the spiritual basis of struggle. In E Conference Zone (pp. 86-88).
-
8. Ibodullaevich, K. K., & Mahmatkobil, O. (2022, March). A just leader is the basis of society. In E Conference Zone (pp. 59-61).
-
9. Ibodullaevich, K. K., & Bahromovna, T. D. (2022). “Philosophical Paradigms in The Fight Against Corruption Today: Problems and Solutions. Eurasian Journal of Humanities and Social Sciences, 5 , 160-164.
-
10. Ibodullaevich, K. K., & Mahmatkobil, O. (2022). “Electronic System”-Estonia Is Among the Leaders in The Fight Against Corruption. Eurasian Journal of Humanities and Social Sciences, 5 , 152-155.
-
11. Tajibayev, M. A., & Axmedov, J. T. (2022). Sinergetik yondashuv-yoshlarning yangi dunyoqarashini shakllantirishning asosiy jihatlaridan biri sifatida. Scientific progress, 3(3), 527-532.
-
12. Tajibaev, M. A., & Rashidova, B. Y. (2022). The concepts of sustainability and instability in synergetics are an important principle. Scientific progress, 3(3), 930-933.
-
13. Abdurashidovich, T. M. (2022). Yoshlarda sinergetik dunyoqarashni shakllantirish omillari. Integration of science, education and practice. scientific-methodical journal, 3(3), 203-207.
-
14. Tajibaev, M. A., & Rashidova, B. Y. (2022). Content of the concept of synergetics. Scientific progress, 3(3), 938-941.
-
15. Kulmatov, P. M., & Tajibaev, M. A. (2022). Synergetic aas a factor for the development of modern science. Scientific progress, 3(3), 925-929.
-
16. Tajibaev, M. A., & Kholbekova, M. U. (2022). Synergetic methodology serves humanity. Scientific progress, 3(3), 934-937.
-
17. Kholbekova, M. A. T. U. (2022). Applications and developments of synergetics. Scientific progress, 3(3), 942-945.
-
18. Abdurashidovich, T. M. (2022). Sinergetika-yoshlarning yangi dunyoqarashini shakllantiruvchi bilim sifatida. Fan, ta'lim, madaniyat va innovatsiya, 1(2), 69-73.
-
19. Azimova, S. Y., & Tojiboev, M. A. (2021). Improvement of spiritual and educational work it is our important task. Scientific progress, 2(5), 544-548.
-
20. Melikuziyevich, K. P., & Abdurashidovich, T. M. (2021). State and community management-as a priority task in the appeal. International journal of discourse on innovation, integration and education, 2(2), 133-136.
-
21. Quvanovich, R. Q. (2021). The Moral Importance of Humanity and Patriotism in Chistiya and Kubraviya. International Journal on Orange Technologies, 3(3), 98-103.
"Экономика и социум" №9(100) 2022
Список литературы Коррупциянинг келиб чииши, мазмун-моияти, унга арши курашишнинг долзарб масалалари
- Khidirov, K. I., & Gofurova, S. S. (2021). The United Kingdom has a special textbook for detecting facts of corruption. Scientific progress, 2(1), 121-124.
- Ibodullaevich, K. K. (2022). Causes of Corruption, Socio-Political Consequences. Vital Annex: International Journal of Novel Research in Advanced Sciences, 1(1), 1-4.
- Ismatovich, M. S., & Ibodullaevich, K. K. (2022). Preventing Corruption Methods and Means. Eurasian Scientific Herald, 8, 66-68.
- Ibodullaevich, K. K., & Bakhromovna, T. D. The United Kingdom has a special textbook for detecting facts of corruption.
- Botir, U., & Ibodullaevich, K. K. (2022). Causes of Corruption, SocioPolitical Consequences. Eurasian Journal of Humanities and Social Sciences, 8, 37-40.
- Ibodullaevich, K. K. (2022, April). In the fight against justice and corruption as an effective road. In E Conference Zone (pp. 370-372).
- Melikuzievich, K. P., & Ibodullaevich, K. K. (2022, March). Moral perfection-anti corruption the spiritual basis of struggle. In E Conference Zone (pp. 86-88).
- Ibodullaevich, K. K., & Mahmatkobil, O. (2022, March). A just leader is the basis of society. In E Conference Zone (pp. 59-61).
- Ibodullaevich, K. K., & Bahromovna, T. D. (2022). "Philosophical Paradigms in The Fight Against Corruption Today: Problems and Solutions. Eurasian Journal of Humanities and Social Sciences, 5, 160-164.
- Ibodullaevich, K. K., & Mahmatkobil, O. (2022). "Electronic Systems-Estonia Is Among the Leaders in The Fight Against Corruption. Eurasian Journal of Humanities and Social Sciences, 5, 152-155.
- Tajibayev, M. A., & Axmedov, J. T. (2022). Sinergetik yondashuv-yoshlarning yangi dunyoqarashini shakllantirishning asosiy jihatlaridan biri sifatida. Scientific progress, 3(3), 527-532.
- Tajibaev, M. A., & Rashidova, B. Y. (2022). The concepts of sustainability and instability in synergetics are an important principle. Scientific progress, 3(3), 930-933.
- Abdurashidovich, T. M. (2022). Yoshlarda sinergetik dunyoqarashni shakllantirish omillari. Integration of science, education and practice. scientific-methodical journal, 3(3), 203-207.
- Tajibaev, M. A., & Rashidova, B. Y. (2022). Content of the concept of synergetics. Scientific progress, 3(3), 938-941.
- Kulmatov, P. M., & Tajibaev, M. A. (2022). Synergetic aas a factor for the development of modern science. Scientific progress, 3(3), 925-929.
- Tajibaev, M. A., & Kholbekova, M. U. (2022). Synergetic methodology serves humanity. Scientific progress, 3(3), 934-937.
- Kholbekova, M. A. T. U. (2022). Applications and developments of synergetics. Scientific progress, 3(3), 942-945.
- Abdurashidovich, T. M. (2022). Sinergetika-yoshlarning yangi dunyoqarashini shakllantiruvchi bilim sifatida. Fan, ta'lim, madaniyat va innovatsiya, 1(2), 69-73.
- Azimova, S. Y., & Tojiboev, M. A. (2021). Improvement of spiritual and educational work it is our important task. Scientific progress, 2(5), 544-548.
- Melikuziyevich, K. P., & Abdurashidovich, T. M. (2021). State and community management-as a priority task in the appeal. International journal of discourse on innovation, integration and education, 2(2), 133-136.
- Quvanovich, R. Q. (2021). The Moral Importance of Humanity and Patriotism in Chistiya and Kubraviya. International Journal on Orange Technologies, 3(3), 98-103.